Frank Pot*
Inleiding
Onderzoeksprogramma preventief volumebeleid arbeidsongeschiktheid
De noodzaak van een verbreding en versterking van het volumebeleid arbeidsongeschiktheid wordt tegenwoordig door alle betrokken partijen en instanties onderkend.
Voor de leden van de werkgroep Arbeidsverzuim en Arbeidsongeschiktheid van de Interdeparte mentale Stuurgroep Beliedsvorming Niet-actieven moet dat een schrale troost zijn. Zij publiceerden immers al in 1981 een rapport waarin de CBS- prognoses zorgwekkend werden genoemd. Het verwachte aantal verloren mensjaren door uit stroom naar de W.A.O. en A.A.W. in 1990 be droeg toen 608.000 (was 334.000 in 1975). De richtingen waarin de oorzaken moesten worden gezocht werden uitvoerig aangegeven: maat schappelijke ontwikkelingen, de leefsituatie, de (bedrijfs)gezondheidszorg, de werking van de so ciale zekerheidswetgeving en bedrijfsgebonden factoren. Voor de laatste drie werden een groot aantal aanbevelingen gedaan.
Inmiddels is het aantal arbeidsongeschikten al ho ger dan de toenmalige raming en dreigt dit op te lopen tot een miljoen. De tripartiete werkgroep Volumebeleid Arbeidsongeschiktheidsregelingen van de Stichting van de Arbeid bracht eind 1989 een interim-rapportage uit, waarin veel aanbeve lingen van 1981 terugkomen en zijn uitgewerkt. Het vorige kabinet heeft daarover een voorlopig standpunt ingenomen. Werkgevers- en werkne mersorganisaties hebben in het voorjaarsoverleg ook eigen voorstellen gedaan. Op de achtergrond speelt mee de invoering van de WAGW en de laat ste fase van de invoering van de Arbeidsomstan dighedenwet.
In de discussie die hierover is ontstaan valt op dat relatief veel aandacht uitgaat naar financiële maatregelen om het volume te beperken en rela tief weinig aandacht naar het verbeteren van ar-* F.D. Pot is lid van de redactie van het Tijdschrift voor Ar-
heids vraagstukken.
beidssituaties. Het verschil zit vooral in de mate van uitwerking. Uiteraard is het verstandig de fi nanciële betrokkenheid van het bedrijfsleven te vergroten. Zolang het voor ondernemingen voor delig is om (gedeeltelijk) arbeidsongeschikten naar de sociale fondsen te laten afvloeien zal deze weg makkelijk worden gevolgd. Aan de werking van de sociale zekerheidswetgeving moet dus ze ker iets veranderen. Het voeren van een preven tief beleid omvat echter ook het verbeteren van de arbeidsomstandigheden in de meest ruime zin. Het gaat om veiligheid, gezondheid én welzijn. Onder welzijn worden gerekend de ergonomische condities van werkplekken en de inhoud van func ties in samenhang met de organisatie van de ar beid. Het verbeteren van arbeidsomstandigheden moet vooral gebeuren door de zogenaamde zelf werkzaamheid van de ondernemingen en daar over kunnen vertegenwoordigers in allerlei lande lijke overlegorganen zich uit de aard der zaak minder gedetailleerd uitlaten. Waar ondernemin gen, maar ook de Arbeidsinspectie en werkne mersvertegenwoordigers, vooral behoefte aan hebben ter ondersteuning van een preventief be leid is toepasbare kennis over de relatie tussen ar beidsomstandigheden enerzijds en ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid anderzijds.
De omvang van het onderzoek dat deze kennis zou moeten opleveren is echter beperkt en de or ganisatie van het onderzoek kan nog verbeterd worden. Om een indicatie van de relatieve om vang te geven kan het volgende voorbeeld dienen. In 1989 kon het Ministerie van Economische Za ken 870 miljoen gulden besteden aan het stimule ren van nieuwe technologie. Voor onderzoek naar de gevolgen van nieuwe technologie voor de ar beidsomstandigheden waren bij andere ministe ries slechts enkele tonnen beschikbaar. De orga nisatie van het onderzoek is de laatste jaren gelei delijk verbeterd. Aan overheidszijde vindt pro grammering plaats voor specifieke thema’s en er
Redactioneel
is afstemmingsoverleg tot stand gekomen tussen de belangrijkste onderzoeksinstellingen. Dat laat ste gebeurt meestal informeel en soms geformali seerd zoals in het Overlegorgaan Dienstverlening Arbeidsomstandigheden (ODA) van de Arboraad. In het ODA, waarin ook de sociale partners deel nemen, wordt een verkennend onderzoek voorbe reid naar de behoeften aan arbo-dienstverlening in enkele bedrijfstakken. Een ander voorbeeld is een initiatief van enkele onderzoeksinstellingen om te komen tot een nationaal onderzoekspro gramma preventief volumebeleid arbeidsonge schiktheid. De volgende instellingen zijn bij het initiatief betrokken: het Coronel-Laboratorium en het Studiecentrum Arbeid en Gezondheid, bei de van de Universiteit van Amsterdam, het Ne derlands Instituut voor Arbeidsomstandigheden en van TNO het Medisch Biologisch Laborato rium en het Nederlands Instituut voor Praeventie- ve Gezondheidszorg. Het initiatief sluit aan bij de in Nederland lopende discussies en is mede geïnspireerd door vergelijkbare programma’s in enkele andere landen.
De onderzoeksactiviteiten van een programma preventief volumebeleid arbeidsongeschiktheid zouden zich vooral moeten richten op:
— de preventie van ziekte en gezondheidsstoor nissen, mogelijk resulterend in arbeidsonge schiktheid, door het optimaliseren van de kwali teit van de arbeid;
— de verbetering van de toegankelijkheid van het arbeidsproces voor verminderd belastbaren en mensen met een medische beperking.
Een dergelijk onderzoeksprogramma wordt door de bij dit initiatief betrokken instituten gezien als een aanzet die uiteindelijk zal moeten leiden tot een onderzoeksprogramma dat méér omvat dan alleen de preventieve aspecten met betrekking tot het volumebeleid. Preventie van gezondheids schade is immers breder; denk maar aan het ge geven dat mensen met gehoorschade niet noodza kelijkerwijs arbeidsongeschikt hoeven te worden. De meerwaarde van de voorgestelde programma tische aanpak ten opzichte van de huidige manier waarop in Nederland het arbeidsomstandigheden- onderzoek wordt uitgevoerd kan als volgt worden beschreven. Meer coördinatie, continuïteit en be tere afstemming op de maatschappelijke vraag be vorderen de kwaliteit en de effectiviteit van het onderzoek en maken een efficiënte besteding van middelen beter mogelijk. Verder maken program ma’s het mogelijk meer gestructueerd aandacht te besteden aan kennisoverdracht en doorstroming
van kennis.
De initiatiefnemers zullen in de komende maan den overleg voeren met de overheid en relevante maatschappelijke organisaties om tot een verdere uitwerking van de inhoud en de organisatie van het programma te komen. Bij het ontwikkelen van zo’n programma moet uiteraard worden aangeslo ten bij op dat terrein reeds ontwikkelde deskun digheid in binnen- en buitenland en zal afstem ming met eventueel overlappende programma’s nodig zijn.
Voor de financiering van een dergelijk program ma kan worden aangesloten bij de gelden die zijn gereserveerd in het kabinetsstandpunt met betrek king tot de aanbevelingen van de tripartiete werk groep van de Stichting van de Arbeid. Over de structuur en financiering van een breder pro gramma dan het preventief volumebeleid doen de initiatiefnemers nog geen uitspraken. Zij wijzen er wel op dat het daarbij niet dient te gaan om bestaand geld, maar om extra middelen, die be schikbaar kunnen komen doordat er politieke prioriteit wordt verleend aan het arbeidsomstan- dighedenonderzoek. Dat dit niet alleen van de overheid hoeft te komen blijkt onder andere uit de afspraken die in het arbeidsvoorwaardenoverleg zijn gemaakt in de bouw en bij de rijksoverheid en uit het aanbod van de vakbeweging tijdens het voorjaarsoverleg om een deel van de loonruimte hiervoor te bestemmen. Ook de sociale fondsen kunnen financieel participeren, zoals is voor gesteld in de interim-rapportage van de tripartiete werkgroep. Te denken valt aan een speciaal arbo- fonds. Eén ding staat vast: op de lange duur is een structurele vorm van financiering die losstaat van de overheidsbegroting noodzakelijk om te voor komen dat jaarlijks terugkerende begrotingsperi- kelen leiden tot hiaten in onderzoek gericht op preventie van ziekteverzuim en arbeidsonge schiktheid.
Literatuur
- Arbeidsverzuim en arbeidsongeschiktheid (1981), Ministe rie van Sociale Zaken, De Haag.
- Tripartiete Werkgroep Volumebeleid Arbeidsongeschikt heidsregelingen (1989), Stichting van de Arbeid, Den Haag.
- Ingangsnotitie Onderzoeksprogramma Preventief Volume
beleid Arbeidsongeschiktheid. Contactpersoon dr. ir. E.
Buringh, Postbus 124, 2300 AC Leiden.
