Correctievoorschrift HAVO
2017
Natuur, leven en technologie
Tijdvak 1
Woensdag 24 mei 09.00 – 11.00 uur
College-examen schriftelijk
1 Voor het antwoord op een open vraag worden alleen hele punten toegekend tot het maximum vermeld in het antwoordmodel. Het minimum aantal punten is 0. Bij meerkeuzevragen wordt óf 0 punten óf het maximum aantal punten toegekend.
2 Bij een meerkeuzevraag wordt alleen de hoofdletter die hoort bij de juiste keuzemogelijkheid goed gerekend. Indien meer dan één letter als antwoord gegeven is worden geen scorepunten toegekend.
3 Indien de corrector meent dat het antwoordmodel van een meerkeuzevraag een fout of onvolkomenheid bevat, dan beoordeelt zij/hij het werk van de kandidaten alsof toets en antwoordmodel juist zijn. Zij/hij stelt het CvTE op de hoogte van de fout of onvolkomenheid. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het antwoordmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden.
4 Indien een open vraag gedeeltelijk juist beantwoord is wordt een deel van de maximale score toegekend in overeenstemming met het antwoordmodel. 5 Indien een antwoord op een open vraag niet in het antwoordmodel voorkomt
en dit antwoord op vakinhoudelijke gronden als juist beoordeeld kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het antwoordmodel.
6 Indien in een antwoord een gevraagde verklaring, uitleg of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 punten toegekend, tenzij in het antwoordmodel anders is aangegeven.
7 Indien meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) gegeven worden dan gevraagd, worden uitsluitend de eerst gegeven antwoorden beoordeeld tot maximaal het gevraagde aantal.
8 Een antwoord mag één cijfer meer of minder bevatten dan op grond van de nauwkeurigheid van de verstrekte gegevens verantwoord is. Bij grotere (on)nauwkeurigheid moet 1 punt worden afgetrokken. Bij een berekening wordt voor een rekenfout en/ of nauwkeurigheidsfout maximaal 1 punt afgetrokken.
9 In het antwoordmodel geeft het teken / scheiding aan tussen verschillende juiste mogelijkheden.
10 In het antwoordmodel wordt met (...) een deel aangegeven, dat niet in het antwoord van de kandidaat hoeft voor te komen.
11 In het antwoordmodel wordt eventueel met onderstreping een deel aangegeven, dat in het antwoord van de kandidaat moet voorkomen.
12 Voor deze toets kunnen maximaal 51 punten worden behaald. Het CvTE stelt een omzetting van score naar cijfer vast.
vraag antwoord Pnt module
1 200 m / 139,11 s = 1,44 m/s 1p 1 Sportprestaties
2 Met sensoren/stopwatches. 1 Sportprestaties
3 Voorbeelden van juiste beroepsgroepen: trainers, dokters, fysiotherapeuten, voedingsdeskundigen, video-analisten. Drie goed: 2p
Twee goed: 1p Een of nul goed: 0p
2 Sportprestaties
4 P = F * v = 30 * 1,2 = 36 W 1 Sportprestaties 5 Voorbeeld: Bij een snelheid van 1,5 m hoort
een kracht van 45 N.
Juist aflezen van een punt. 1p
k = F/v2 = 45 / 1,52 = 20 Ns2/m2 of 20 kg/m. 1p
2 Sportprestaties
6 D 2 Wat zeg je?
7 Afstand is ¼ lambda, dus snelheid = 4* afstand * frequentie f (Hz) Afstand tot theremin (m) lambda (m) v (m/s) 880 0,074 0,296 260, 48 440 0,150 0,600 264 220 0,298 1,192 262, 24 110 0,604 2,416 265, 76 gemiddelde 263, 12 Factor 4 vergeten. 1p aftrek
Geen gemiddelde bepaald. 1p aftrek
2 Wat zeg je?
8 Bij een akoestische buis zou de
voortplantingssnelheid 343 m/s zijn. 1p
Het is significant lager, dus de aanname is niet correct. 1p
2 Wat zeg je?
9 Een frequentie boven de 2000 Hz 1 Wat zeg je?
10 B 1 Wat zeg je?
11 Kalksteen bevat veel calciumcarbonaat. 1p Daaruit kan met water Ca(OH)2 p0-(een base)
ontstaan. 1p
2 De bodem leeft
12 Voorbeelden van juiste antwoorden: Het is in Vietnam veel warmer.
Het is op zee veel vochtiger dan op het land.
Rechtopstaand materiaal bevat meer oppervlak dat door de lucht kan worden bereikt.
Zout in de lucht versnelt het proces. Per juist antwoord 1p, maximumscore 2.
13 Een laag gehalte. 1p
In kalksteen kunnen weinig plantenwortels en bodemdiertjes groeien. 1p
2 De bodem leeft
14 Uit de beschrijving moet blijken dat:
- wortels van planten/struiken in (spleten van) het gesteente gaan groeien 1p
- en dat deze groeiende wortels het gesteente op den duur uit elkaar drukken. 1p
2 De bodem leeft
15 Bij de mechanische vertering spelen plantenwortels (onderdelen van levende organismen in de bodem) een rol. 1p
Chemische vertering is een puur scheikundig proces, waarbij levende organismen in de bodem geen rol spelen. 1p
2 De bodem leeft
16 Per zuiveringsstap 1p
Zuiverings- stap
‘Stof’ Bepalende eigenschappen
van de stof
1 Toiletpapier - Lost niet op
- Grote delen
2a Klei - Lost niet op
- De dichtheid is groter dan water
2b Vet - Lost niet op
- De dichtheid is kleiner dan water 3 Glucose - Lost op - Voedingsstof voor bacteriën 4 Fosfaten - Lost op
- Klonteren samen met/ reageren met Fe3+
5 Waterzuivering
17 Vanwege eutrofiëring / ammoniak en
nitraationen zijn voedingsstoffen voor algen, dit verstoort het ecosysteem.
1 Waterzuivering
18 NH3 + 2 O2→ NO3- + H+ + H2O
1p voor alleen NH3 en O2 voor de pijl
1p voor alleen NO3-, H+, H2O na de pijl
1p voor kloppende reactievergelijking
3 Waterzuivering
19 2 NO3- + 12 H+ + 10 e-→ N2 + 6 H2O 1x
H2→ 2H+ + 2e- 5x
2 NO3- + 2 H+ + 5 H2→ N2 + 6 H2O
Het water wordt minder zuur, voor de pijl staat 2 H+ na de pijl geen.
Halfreactie waterstof. 1p
Optellen halfreacties en wegstrepen H+. 1p Conclusie. 1p
3 Waterzuivering
20 Bij de bacterie Thiobacillus denitrificans komt zwavel vrij. 1p
Dit is schadelijk voor het milieu. 1p
2 Waterzuivering
21 Via het bloed. 1p Via de longen. 1p
22 Kaliumdichromaat is volgens Binas oranje. 1p Chroomionen geven een groene kleur,
waarschijnlijk is chroomsulfaat ook groen/ (een deel van) het chroomsulfaat lost op in het ontstane water en geeft de groene kleur. 1p
2 Feest zonder katers
23 Structuurformule ethanal CH3 – CH = O
Halfreactie: C2H6O → C2H4O + 2H+ + 2
e-structuurformule ethanal. 1p
Molecuulformule ethanal afgeleid uit structuur C2H4O. 1p
Deeltjes kloppend. 1p Lading kloppend. 1p
4 Feest zonder katers
24 Bij een waarde van 0,5‰. 1p Door een bloedbepaling. 1p
2 Feest zonder katers 25 Er loopt stroom / er ontstaat een
potentiaalverschil / er worden elektronen gedetecteerd. 1p
De hoogte van het potentiaalverschil / de stroom is een maat voor de hoeveelheid NO in de adem. 1p
2 Feest zonder katers
totaal 51
Illustraties (+ tekst) verantwoording:
http://www.zimbio.com/photos/Rikke+Moller+Pedersen/Swimming+15th+FINA+World +Championships+Day/JCABfp0EqD0 (figuur 1)
www.exo.science.ru.nl/bronnen/natuurkunde/waterweerstand.html (figuur 2 t/m 4) https://nl.wikipedia.org/wiki/Theremin (figuur 5)
Module “Wat zeg je?” (figuur 6)
Am. J of Ph 15 mei 1998 ‘Physics of the Theremin’,
Kenneth D. Skeldon, Lindsay M. Reid, Viviene McInally, Brendan Dougan, and Craig Fulton. afbeelding klavier (figuur 7)
Eigen tekening (figuur 8)
Examen havo aardrijkskunde 2016-1 (figuur 9)
http://ecl.cultland.org/?document_id=22&container95=98 (figuur 10) http://www.dommel.nl/algemeen-glm/rioolwater/haaren.html (figuur 11)
https://www.longfonds.nl/longonderzoek/lopende-onderzoeken/e-nose-ruikt-je-een-longziekte-hebt# (figuur 12)
