De perceptie van wijn en gezondheid
Bacheloropleiding Voeding en Diëtetiek - New Product Management Emily van der Lugt
Afstudeeropdracht 2018231 Juni 2018
2
Een onderzoek naar de perceptie van wijnconsumenten
over wijn
Studentgegevens: Emily van der Lugt
emilyvanderlugt@hotmail.com Studentennr: 500702661
Opdrachtgever Janetta Wanders
Koninklijke Vereniging Nederlandse Wijnhandelaren Overgoo 13
2266 JZ Leidschendam
Docentbegeleider Janne Mulders
Hogeschool van Amsterdam Dokter Meurerlaan 8
1067 SM Amsterdam
Periode afstudeerproject: 5-2-2018 t/m 22-6-2018 Versie: 10-06-2018
3
Voorwoord
Deze afstudeeropdracht is geschreven in het kader van de opleiding Voeding en Diëtetiek met als differentiatie New Product Management. Van februari 2018 tot en met juni 2018 is het onderzoek uitgevoerd in opdracht van de Koninklijke Vereniging Nederlandse
Wijnhandelaren (de KVNW). De KVNW is een vereniging die actuele ontwikkelingen in de wijnsector nauwlettend in de gaten houdt en haar leden hierover informeert. De KVNW verzamelt en verspreidt relevante informatie naar aanleiding van de ontwikkelingen die zich in de wijnbranche voordoen. Belangrijke aspecten met betrekking tot wijn zijn bijvoorbeeld wetenschappelijke berichtgeving over wijn, matige consumptie en wet- en regelgeving. De opdrachtgever van het onderzoek is Janetta Wanders. Janetta is projectmanager van de campagne Wine In Moderation, geïnitieerd door de KVNW.
Bij deze wil ik de KVNW bedanken, omdat zij mij de mogelijkheid hebben gegeven een mooi onderzoek uit te voeren ter afsluiting van de opleiding. Tevens wil ik Janetta Wanders
bedanken voor de ondersteuning en betrokkenheid tijdens het traject. Ook Janne Mulders, mijn docentbegeleider, wil ik bedanken voor de fijne begeleiding en geruststelling tijdens deze periode.
Emily van der Lugt Haarlem, mei 2018
4
Samenvatting
Introductie
Volgens het Voedingscentrum staan op internet vaak tegenstrijdige voedingsadviezen, ook over nieuwe onderzoeken naar de gezondheidseffecten van alcohol (1). Deze onderzoeken belichten vaak de negatieve en positieve effecten van wijn. Uit onderzoek van Nielsen blijkt dat 41% van de wijnconsumenten in 2016 minder wijn heeft geconsumeerd ten opzichte van 2015 (2). De Koninklijke Vereniging Nederlandse Wijnhandelaren (de KVNW) is de
initiatiefnemer van de consumentencampagne Wine in Moderation, geïnitieerd om
wijnconsumenten te informeren over een verantwoorde wijnconsumptie. De internationale Wine in Moderation campagne is door de KVNW vertaald naar de Nederlandse consument; Wim over wijn. De internationale en Nederlandse campagne hebben gezamenlijk het doel om wijnconsumptie op een verantwoorde wijze te laten plaatsvinden. Het doel van dit
onderzoek is om erachter te komen wat de perceptie van wijnconsumenten is van wijn en de gezondheidsgevolgen. Op deze manier kan voorlichtingsmateriaal ontwikkeld worden om consumenten te helpen een weg te vinden tussen alle complexe, onvolledige en soms onjuiste informatie.
Methoden
De hoofdvraag is beantwoord door middel van kwalitatief en kwantitatief onderzoek. Om na te gaan wat er bekend is over de gezondheidseffecten van matige wijnconsumptie is
literatuuronderzoek uitgevoerd. Vervolgens is digitaal een enquête verspreid om erachter te komen wat de wijnconsumptie en visie is ten aanzien van wijn en gezondheid onder
bewoners van de Randstad. Als aanvulling op het kwantitatieve onderzoek zijn vijf interviews afgenomen bij verschillende (wijn)experts. De respondenten van het kwalitatieve onderzoek zijn twee beleidsmakers bij het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de
directeur van de Stichting Verantwoorde Alcoholconsumptie, een marketing manager bij wijnimport J. Bart, directeur van de KVNW en projectmanager van de Deutsche
Weinakademie. De interviews hebben inzicht gegeven in de beïnvloeding van (wijn)experts op de perceptie van wijnconsumenten ten aanzien van wijn.
Resultaten
De resultaten laten zien dat 62,9% van de 89 wijnconsumenten denkt dat wijn positieve effecten heeft op de gezondheid. Van de ondervraagden geeft 50,6% aan veel verschillende informatie over wijn en de gezondheidseffecten te horen. Verder zou 33,7% meer informatie willen over wijn en de gezondheidseffecten, terwijl 66,3% hier geen behoefte aan heeft. De respondenten die wel behoefte hebben aan informatie, ontvangen dit het liefst via een website. Het grootste deel van de respondenten beoordeelt wetenschappelijke artikelen als meest betrouwbare manier om informatie te verkrijgen. De interviews hebben geen
eenduidig beeld opgeleverd met betrekking tot het informeren over matige wijnconsumptie. Conclusie
Wijnconsumenten uit de Randstad hebben de perceptie dat wijn positieve
gezondheidseffecten heeft. Daarbij is de wijnconsument zich wel bewust dat wijn ook negatieve gezondheidseffecten kent, elke dag een glas wijn past volgens wijnconsumenten uit de Randstad namelijk niet in een gezonde leefstijl. Van de wijnconsumenten uit de
Randstad is bijna een kwart minder gaan drinken wegens de gezondheid. Uit de interviews is te concluderen dat het doel van wijnexperts om consumenten te informeren over matige wijnconsumptie sterk uiteenloopt. Één op de drie wijnconsumenten heeft behoefte aan meer informatie over wijn en gezondheid. Om aan deze behoefte gehoor te geven, is het van belang dat wetenschappelijke artikelen vertaald worden naar begrijpelijke taal. Deze boodschap wordt overgedragen via de website wimoverwijn.nl.
Trefwoorden: gezondheidseffecten van wijn, dalende wijnconsumptie, perceptie, voorlichtingsmateriaal.
5
Inhoudsopgave
Begrippenlijst ... 6 Hoofdstuk 1: Inleiding ... 7 1.1 Aanleiding ... 7 1.2 Hoofdvraag en deelvragen ... 8 1.3 Leeswijzer ... 8Hoofdstuk 2: Theoretisch kader ... 9
2.1 Alcoholrichtlijnen ... 9
2.2 De gezondheidseffecten van gematigde alcoholconsumptie ... 9
2.3 Overmatige alcoholconsumptie ...10
2.4 Alcoholconsumptie in Nederland ...10
2.5 Kennis consumenten over wijnconsumptie en de gezondheidseffecten ...12
2.6 Conclusie ...12 Hoofdstuk 3: Methode ...13 3.1 Kwantitatief onderzoek ...13 3.2 Kwalitatief onderzoek ...15 Hoofdstuk 4: Resultaten ...18 4.1 Resultaten literatuuronderzoek ...18
4.2 Resultaten kwantitatief onderzoek ...19
4.3 Resultaten kwalitatief onderzoek ...22
Hoofdstuk 5: Discussie ...24
5.1 Belangrijkste resultaten ...24
5.2 Discussiepunten ...24
5.3 Sterke en zwakke kanten van het onderzoek ...25
Hoofdstuk 6: Conclusie ...26
6.1 Beantwoording hoofdvraag ...26
6.2 Aanbevelingen ...26
Hoofdstuk 7: Literatuurlijst ...28
Hoofdstuk 8: Bijlagen ...31
Bijlage I Overzicht deelvraag en methode ...31
Bijlage II Opzet enquête ...32
Bijlage III Enquête ...33
Bijlage IV Overige resultaten enquête ...41
Bijlage V Interviewschema ...43
Bijlage VI Transcripties interviews ...44
Bijlage VII Codeerschema ...61
Bijlage VIII Schema wetenschappelijke onderzoeken ...63
Bijlage IX Voorbeeld artikel Wim ...65
Bijlage X Voorbeeld Facebookbericht Wim ...66
6
Begrippenlijst
Om enkele begrippen die in deze afstudeeropdracht worden gebruikt beter te begrijpen zijn de volgende definities geformuleerd:
Koninklijke Vereniging Nederlandse Wijnhandelaren (de KVNW): een
belangenorganisatie die relevante informatie naar aanleiding van de ontwikkelingen die zich in de wijnbranche voordoen verzamelt en verspreidt. Leden van de KVNW zijn onder andere grote importeurs die leveren aan supermarkten, slijterijen en de horeca, maar ook kleinere importeurs die zich specialiseren in een bepaald herkomstland (3).
Matige wijnconsumptie: volgens de Gezondheidsraad maximaal één standaardglas voor mannen en vrouwen. De richtlijnen verschillen per land in Europa (4).
Randstad: Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht (zie Figuur 1) (2).
Standaardglas: Een standaardglas wijn is 100 milliliter wijn met 13% alcohol. Dit staat gelijk aan 10 gram pure alcohol (5).
Verantwoorde wijnconsumptie: een veilige en verstandige consumptie gericht per persoon. Tijdens de zwangerschap en bij deelname aan het verkeer is het
onverstandig om wijn te consumeren (6).
Wijnconsument: Nederlanders van 18 jaar en ouder die afgelopen jaar wijn geconsumeerd hebben.
Wim over wijn: het Nederlandse platform dat een verantwoorde wijnconsumptie bij de consument stimuleert. De KVNW is hiervan de organisator (7).
7
Hoofdstuk 1: Inleiding
1.1 Aanleiding
Een van de belangrijkste maatregelen van het volksgezondheidsbeleid van de Nederlandse overheid is het voorkomen van overmatige alcoholconsumptie (8). Binnen de alcoholsector worden er drie sectoren onderscheiden: bier, wijn en gedestilleerd. De wijnbranche werkt binnen de Stichting Verantwoord Alcoholconsumptie nauw samen met de bier- en de gedistilleerde drank branche. De wijnbranche wil ook haar eigen verantwoordelijkheid
nemen. Hierbij ligt de nadruk op een matige wijnconsumptie die past in een gezonde leefstijl. Het advies van de Gezondheidsraad is in 2015 aangescherpt van twee glazen alcohol naar maximaal één glas alcohol per dag.
Van 2004 tot en met 2012 is de wijnconsumptie gelijk gebleven. In 2014 is de wijnconsumptie met 12% gedaald. In 2015 is de wijnconsumptie weer gestegen met 9% ten opzichte van 2014 (9). In 2017 dronk 68% van de Nederlanders wijn (10).
Toch blijkt uit onderzoek van Nielsen dat 41% van de wijnconsumenten in 2016 minder wijn hebben geconsumeerd ten opzichte van 2015. Dit betreft vooral vrouwen tussen de 40 en 64 jaar. De belangrijkste reden die hierbij wordt genoemd is gezondheid. Het grootste deel van deze groep komt uit de Randstad (2). Nielsen is een internationaal onderzoeksbureau en biedt inzicht in consumentengedrag. Nielsen heeft in 2016 onderzoek uitgevoerd over dalende wijnverkopen in supermarkten (11).
Onderzoek van Trendbox heeft aangetoond dat 75% van de Nederlanders denkt dat twee glazen wijn per moment positieve gezondheidseffecten heeft, vooral voor hart- en
bloedvaten. Daarnaast zegt 50% van de mensen die wijn drinkt dat wijn past in een gezonde leefstijl (12).
Het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet heeft onlangs een nieuwe, internationale overzichtsstudie gepubliceerd. Naar aanleiding hiervan heeft onder andere de Volkskrant geschreven dat na elk extra glas alcohol de kans op een beroerte en hartfalen groter wordt. Daarentegen staat in het onderzoek dat 100 gram alcohol per week veilig is. Dit staat gelijk aan ongeveer vijf glazen wijn per week (13).
De KVNW is de initiatiefnemer van de consumentencampagne Wine in Moderation, geïniteerd om de wijnconsumenten te informeren over een verantwoorde wijnconsumptie. Wine in Moderation is een internationale organisatie die kennis aanbiedt op het gebied van verantwoorde wijnconsumptie en wordt per land in Europa ondersteund. In de wijnbranche is er behoefte om op een correcte, informerende manier de matigingsboodschap uit te dragen via de campagne. De KVNW heeft de internationale Wine in Moderation campagne vertaald naar de Nederlandse consument; Wim over wijn. De internationale en Nederlandse
campagne hebben gezamenlijk het doel om wijnconsumptie op een verantwoorde wijze te laten plaatsvinden. Het motto is: geniet, maar drink met mate (3).
De KVNW wil erachter komen waarom men meer of minder wijn is gaan drinken als het gaat om gezondheid en wat de bron is van deze kennis. Voor zover bekend is er nog geen onderzoek gedaan naar wat de bron is van de (onjuiste) informatie van wijnconsumenten en welk voorlichtingsmiddel wijnconsumenten per leeftijdscategorie het meest doeltreffend kan informeren over een verantwoorde wijnconsumptie.
De bovengenoemde feiten geven aan dat er aanleiding is tot het onderzoeken van waarop een verantwoorde wijnconsumptie in relatie tot gezondheid van wijnconsumenten uit de Randstad gebaseerd wordt.
8
1.2 Hoofdvraag en deelvragen
Op basis van bovenstaande gegevens is de centrale onderzoeksvraag als volgt geformuleerd:
Wat is de perceptie van wijnconsumenten uit de Randstad van (verantwoorde) wijnconsumptie?
Om antwoord te kunnen geven op de centrale hoofdvraag zijn de volgende deelvragen geformuleerd:
1. Wat is tot op heden bekend in de literatuur over matige wijnconsumptie in relatie tot gezondheid?
2. Wat zijn de demografische kenmerken van de wijnconsumenten uit de Randstad en wat is de wijnconsumptie van deze groep?
3. Wat is de kennis van de wijnconsument van een matige wijnconsumptie met betrekking tot de gezondheidseffecten uit de Randstad en wat is de bron van deze kennis?
4. Wat is de informatiebehoefte van de doelgroep?
5. Welke vorm van informatieoverdracht heeft de wijnconsument onderverdeeld per leeftijdsdoelgroep uit de Randstad de voorkeur?
6. Wat is de invloed van (internationale) wijnexperts op de perceptie van de wijnconsument met betrekking tot gematigde wijnconsumptie?
1.3 Leeswijzer
In hoofdstuk 2 is het theoretisch kaderbeschreven. Het theoretisch kader geeft de
wetenschappelijke basis van het onderzoek weer. In hoofdstuk 3 is de methode besproken waarin duidelijk wordt hoe het onderzoek is opgezet. In hoofdstuk 4 zijn alle resultaten gepresenteerd. In dit hoofdstuk zijn de belangrijkste bevindingen gepresenteerd. In hoofdstuk 5 is de discussie geschetst waarin het onderzoek vanuit verschillende
invalshoeken wordt bekeken. Tot slot is in hoofdstuk 6 de hoofdvraag beantwoord en de conclusie van het onderzoek geformuleerd. Daarnaast is in dit hoofdstuk een aanbeveling geschreven. Hoofdstuk 7 geeft een weergave van de gebruikte literatuur. In hoofdstuk 8 zijn de bijlagen opgenomen.
9
Hoofdstuk 2: Theoretisch kader
Het theoretisch kader geeft de wetenschappelijke basis van het onderzoek weer. Eerst is er inleidende literatuur met betrekking tot het onderwerp beschreven. Daarna is de beschikbare literatuur over matige alcoholconsumptie gedefinieerd. Uiteindelijk is een conclusie
geschreven op basis van de gebruikte wetenschappelijke literatuur.
2.1 Alcoholrichtlijnen
De Gezondheidsraad geeft het advies om maximaal één standaardglas alcohol te drinken voor een verantwoorde alcoholconsumptie. Alcoholrichtlijnen verschillen per land in Europa. Over het algemeen zijn de richtlijnen voor een gematigde alcoholconsumptie met een laag risico op negatieve gezondheidseffecten één standaardglas per dag voor een vrouw en twee standaardglazen per dag voor mannen. Deze adviezen gelden overigens alleen over het spreiden over een week en niet opgespaard voor één moment (4). Vrouwen hebben over het algemeen minder lichaamsvocht dan mannen. Als de alcohol gedronken wordt, verdeelt het zich over het bloed en lichaamsvocht. Hierdoor ligt de grens voor een gematigde
alcoholconsumptie bij vrouwen lager (14).
2.2 De gezondheidseffecten van gematigde alcoholconsumptie
Uit onderzoeken die gebruikt zijn als basis voor het advies van de Gezondheidsraad blijkt dat gematigde alcoholconsumptie een verlaagd risico heeft op hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en mogelijk dementie (15). Daarentegen is er een hoger risico op borstkanker bij vrouwen bij het drinken vanaf één glas per dag (15). De gezondheidseffecten tegen elkaar afgewogen tonen aan dat er een lager risico is op vroegtijdig overlijden bij een gematigde alcoholconsumptie. Daarentegen is er een hoger risico op vroegtijdig overlijden bij
overmatige consumptie; afgebeeld in de J-curve (zie Figuur 2). De figuur laat zien dat er een verschil is tussen mannen en vrouwen en het verband tussen alcoholconsumptie en
vroegtijdig overlijden. De curve toont aan dat het risico op voortijdig overlijden voor vrouwen die tot twee glazen per dag en voor mannen tot vier glazen per dag lager is dan dat van mensen die geen wijn drinken (het groene gedeelte). In veel landen is een verantwoorde alcoholconsumptie maximaal twee glazen per dag voor mannen en één glas voor vrouwen (4).
Figuur 2: J-curve (4)
De Nederlandse Gezondheidsraad wil een maximale gezondheidswinst behalen. Daarom streeft de Gezondheidsraad naar het laagste punt in de J-curve. Het risico op voortijdig overlijden is bij ongeveer één glas per dag voor mannen en vrouwen ten opzichte van niet-drinkers het laagst (15% lager risico, de linker groene pijl, bovenstaande figuur). De aanbeveling van de Gezondheidsraad is daardoor strikter dan in andere Europese landen. Daarom houdt de Gezondheidsraad aan dat áls men drinkt, de consumptie maximaal één glas per dag behoort te zijn, voor zowel mannen als vrouwen (4).
10
Daarnaast is gebleken dat een matig alcoholgebruik, 1 tot 15 gram per dag, ten opzichte van geen alcoholgebruik wijst op een verlaagd risico op hart- en vaatziekten20%), diabetes (-20%) en dementie (-25%). Daarentegen is er een verhoogd risico op borstkanker bij een gematigde alcoholconsumptie (5%). Dit geeft daarom ook reden om mensen die geen alcohol drinken niet het advies te geven om naar aanleiding van de gevonden
gezondheidsvoordelen wel alcohol te consumeren. Ook is er een verband gevonden tussen een gematigde wijnconsumptie en een verlaagd risico op longkanker (-25%).
Over het geheel is er een relatie aangetoond tussen een matige én hoge wijnconsumptie en een hogere sterfte, ongeacht de doodsoorzaak. Daarentegen staat een lage wijnconsumptie in verband met een lagere sterfte (4). Naast de beschreven ziektebeelden die kunnen ontstaan ten gevolge van een (overmatige) alcoholconsumptie is er ook een grotere kans op ongelukken, verslaving, psychosociale problematiek, levercirrose en hoofd- en halstumoren (16).
2.3 Overmatige alcoholconsumptie
Uit onderzoeken die gebruikt zijn als basis voor het advies van de Gezondheidsraad blijkt dat bij een hoge alcoholconsumptie er een verhoogd risico is op een beroerte, borstkanker en darmkanker. Hierbij is een hoge alcoholconsumptie meer dan 15 gram per dag ten opzichte van geen alcoholgebruik (16).
2.4 Alcoholconsumptie in Nederland
Van de Nederlanders van 18 jaar en ouder dronk 39% maximaal één glas alcohol per dag in 2016. Meer vrouwen dan mannen hielden zich aan de norm (9). Uit onderzoek van Nielsen blijkt dat 34% van de ondervraagden aangaven meerdere keren per week wijn te drinken. De meeste mensen drinken één keer per week wijn. Daarentegen gaf 29% aan minder wijn te hebben gedronken dan in 2015. Dit zijn vooral vrouwen van 18-24 jaar en 40-64 jaar, woonachtig in de Randstad. Hierbij werd aangegeven dat de belangrijkste reden hiervoor gezondheid is. Mannen tussen de 18-39 jaar, woonachtig in de Randstad geven juist aan meer wijn te drinken (2).
De Voedselconsumptiepeiling van Nederlanders van 1 tot 79 jaar laat zien dat de bevolking tussen 2012 en 2016 gemiddeld 38 gram wijn per dag consumeerde (n=2237). Nederlandse mannen van 19 tot 50 jaar drinken meer wijn dan vrouwen, respectievelijk 34 en 31 gram per dag. Daarnaast is bekend dat mannen van 51 tot 79 jaar gemiddeld 66 gram wijn per dag dronken en vrouwen in dezelfde leeftijdscategorie 70 gram wijn per dag (17).
Uit onderzoek van Trendbox blijkt dat 74% van de Nederlanders wijn drinkt (zie Tabel 1). Hiervan drinkt 12% dagelijks wijn (12).
Tabel 1: Wijnconsumptie Nederland 2014 (Trendbox)
Doelgroep Percentage dat wijn
drinkt
Gemiddeld aantal glazen per keer
Nederlanders 74% 2,3 Man 74% 2,4 Vrouw 75% 2,1 18-24 jaar 68% 2,5 25-34 jaar 77% 2,3 35-49 jaar 69% 2,3 50-64 jaar 79% 2,2 65+ 80% 2,1
11
In figuur 3 is aangetoond dat van 2004 tot en met 2012 de wijnconsumptie gelijk is gebleven. In 2014 is de wijnconsumptie met 12% gedaald. In 2015 is de wijnconsumptie weer gestegen met 9% ten opzichte van 2014 (9). Één van de factoren die hierop van invloed kan zijn is de accijnsverhoging in 2013, die met 18% omhoog ging. Een andere factor kan het
overheidsbeleid zijn waarbij gestimuleerd wordt zo weinig mogelijk alcohol te drinken (18). Ook het verkiezen van andere soorten alcohol boven wijn, zoals bier kan de dalende wijnconsumptie verklaren (2). De consumptiestijging in 2015 kan te wijten zijn aan nieuwe soorten wijn, aanbiedingen en aanbevelingen door de omgeving (2). Deze stijging laat zien dat de consumptie toch nog lager is dan van 2004 tot en met 2012.
Figuur 3: Wijnconsumptie per hoofd in Nederland, in liters pure alcohol (3)
Van de Nederlanders van 55 jaar en ouder drinkt 33% elke dag alcohol, gemiddeld 2,5 glas. De groep van 55 jaar en ouder die overmatig alcohol drinkt, woont het grootste deel alleen, is jonger dan 75 jaar en rookt (9). Uit de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor CBS in
samenwerking met RIVM en Trimbos-Instituut 2016 blijkt dat in de leeftijdscategorie 50-64 jaar 37% aan de richtlijn alcoholgebruik van de Gezondheidsraad voldoet. In de
leeftijdscategorie 65 jaar en ouder is dit 53,7% (19). In tegenstelling tot volwassenen neemt bij ouderen de kans op schadelijke effecten door de consumptie van alcohol toe. De oorzaak hiervan is dat het extracellulaire volume bij ouderen afneemt, het lichaamsvet relatief stijgt en de functie van de nieren en lever achteruitgaat. Bovendien kunnen de gezondheidseffecten verergeren door de combinatie van alcohol en medicijnen (20). Uit een ander onderzoek van Nielsen uit 2016 blijkt dat vooral ouderen, met name vrouwen, uit gezondheidsredenen minder wijn drinken ten opzichte van het jaar daarvoor. Hiervan komt 53% uit de Randstad (2). 2,15 2,2 2,25 2,3 2,35 2,4 2,45 2,5 2,55 2,6 2,65 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Li ters pu re al c oh ol i n w ijn Jaar
12
2.5 Kennis consumenten over wijnconsumptie en de gezondheidseffecten
Onderzoek van Trendbox heeft aangetoond dat 75% van de Nederlanders denkt dat twee glazen wijn per moment positieve gezondheidseffecten heeft, vooral voor hart- en
bloedvaten. Daarnaast zegt 50% van de mensen die wijn drinken dat wijn past in een gezonde leefstijl (12). In een artikel van Gezondheid en Zorg is een onderzoek van het Trimbos-Instituut uit 2016 over alcoholgebruik onder 55-plussers beschreven. Ongeveer 33% van de Nederlanders van 55 jaar en ouder denkt dat alcohol gezond is. Van alle 55-plussers denkt 39,3% dat twee glazen alcohol per dag gezond is (21).
2.6 Conclusie
Wetenschappelijke onderzoeken met betrekking tot wijn en de gezondheidseffecten tonen aan dat er positieve, maar ook negatieve gevolgen op de gezondheid zijn. De consumptie van wijn is sinds 2012 gedaald. Meerdere factoren kunnen van invloed zijn op de veranderde wijnconsumptie. De verschillende gezondheidseffecten van wijn die bekend zijn kunnen hiervoor een belangrijke reden zijn.
13
Hoofdstuk 3: Methode
Het onderzoek is een mixed method research onderzoek. Het onderzoek is verdeeld in twee fasen. De eerste fase betreft kwantitatief onderzoek waarvoor enquêtes zijn gebruikt. De tweede fase betreft kwalitatief onderzoek waarbij diepte-interviews zijn afgenomen (22). Om de eerste deelvraag te beantwoorden is literatuuronderzoek verricht. In bijlage I is een overzicht van elke deelvraag met bijpassende methode weergegeven.
3.1 Kwantitatief onderzoek
3.1.1 OnderzoeksmethodologieEnquêteren is een methode om op een gestructureerde wijze data te verzamelen (23). Voor dit onderzoek is asynchroon in de tijd geënquêteerd. Dit betekent dat de respondent zelf kan bepalen wanneer de enquête ingevuld wordt, door middel van een schriftelijke enquête op het internet (24). Het doel van het afnemen van de enquête is om inzicht te krijgen in het profiel van de Nederlandse wijnconsument. De leeftijd, het geslacht, hoogst genoten opleidingsniveau, regio en frequentie van wijnconsumptie worden in kaart gebracht. Bovendien wordt een globaal inzicht verkregen in de kennis van de wijnconsument met betrekking tot de gezondheidsgevolgen van wijn en de bron van deze informatie. 3.1.2 Selectie steekproef
Het voordeel van een grote steekproef is dat de uitspraak die gedaan wordt over de populatie betrouwbaarder is (24). Daarentegen is het nadeel dat een grote steekproef veel tijd en geld kost. De factoren die van belang zijn bij het bepalen van de steekproefgrootte zijn afhankelijk van de heterogeniteit van de populatie, de vereiste nauwkeurigheid en het
karakter van het onderzoek. Om de steekproefgrootte te bepalen is de steekproefcalculator gebruikt. Deze calculators zijn gebaseerd op onderstaande formule (24).
n= steekproefomvang
z= de waarde die afhangt van de gekozen betrouwbaarheid p= de verwachte uitkomst van het onderzoek
q= 1-p
marge= het percentage onderzoeksuitkomsten dat af mag wijken als je het onderzoek herhaalt
De steekproefgrootte is berekend met de variabelen z=1,96, p=0,50, q=0,50 en marge=0,05. Het streven naar steekproefgrootte is op basis van deze formule 384 geweest.
Met de opdrachtgever, Janetta Wanders, is afgesproken dat het bereiken van de
steekproefgrootte haalbaar moet zijn binnen de periode van tien weken. Om deze reden is gekozen om in totaal 150 respondenten te verzamelen. In het theoretisch kader is te lezen dat mensen uit de Randstad minder wijn zijn gaan consumeren in 2016 dan een jaar
daarvoor, met als belangrijkste reden gezondheid. Hierdoor is besloten met Janetta Wanders om vijftig respondenten uit Noord-Holland, vijftig respondenten uit Zuid-Holland en vijftig respondenten uit Utrecht te verzamelen. Een belangrijk inclusiecriterium is geweest dat men wijn drinkt en boven de achttien jaar is.
14 3.1.3 Opzet enquête
Volgens M. Hoftijzer (25) is het belangrijk dat de enquête opgesteld is aan de hand van een stappenplan. Eerst is het hoofddoel opgedeeld in enkele deelthema’s. Op deze manier zijn belangrijke onderwerpen die aan bod hoorden te komen vastgelegd. Dit is uitgevoerd door na te gaan welke onderwerpen belangrijk zijn voor het beantwoorden van de deelvragen, bijvoorbeeld wijnconsumptie. Vervolgens zijn de indicatoren bepaald. Dit zijn onderwerpen die meetbaar zijn, bijvoorbeeld het aantal glazen wijn per dag. Daarna zijn er per indicator één of meerdere vragen geformuleerd. Ten slotte is de gehele enquête opgesteld. Bij de laatste stap hoorde ook het ontwerpen van de lay-out van de enquête (25). Het is belangrijk geweest dat het lettertype identiek is en de afbeelding die in de enquête is gebruikt duidelijk weergegeven wordt. Ook is bekeken of de enquête door middel van een smartphone ingevuld kon worden. De lay-out, afbeelding en leesbaarheid is hetzelfde geweest als de weergave op een laptop of computer (25). In bijlage II is het schema weergegeven waarin het stappenplan is verwerkt. In bijlage III is de volledige enquête opgenomen.
De enquête is verspreid door middel van ThesisTools, een online hulpmiddel voor het opstellen en verspreiden van enquêtes. Hiervoor is gekozen omdat de enquête makkelijk verspreidt kan worden onder een grote groep mensen en het relatief goedkoop is (23,26). De link naar de enquête kan gekopieerd worden en op deze manier ook makkelijk verspreid worden via de e-mail of sociale media kanalen zoals Facebook en LinkedIn. Voordat de enquête daadwerkelijk is verspreid en afgenomen, is de enquête getest op drie
proefpersonen. De testrespondenten zijn gekozen aan de hand van een verschillende leeftijd en woonregio. Ook is de enquête op twee vrouwen en één man getest. Tijdens de
proefafname is de duidelijkheid van de vragen, de hoeveelheid antwoordmogelijkheden en de analyseerbaarheid van de antwoorden getest. De feedback die hieruit voortkwam is verwerkt in de definitieve versie. Op deze manier zijn misverstanden, onduidelijkheden en demotivatie bij respondenten zo veel mogelijk voorkomen (27).
De enquête is geïntroduceerd met een kleine inleiding waarin duidelijk wordt gemaakt dat de enquête geheel anoniem ingevuld wordt. Daarnaast is gemeld dat met de antwoorden vertrouwelijk wordt omgegaan. Volgens Baarda (23) is op deze manier het aantal sociaal wenselijke antwoorden dan zo laag mogelijk gehouden. Ook is in de inleiding vermeld wat de tijdsduur is van het invullen van de enquête. Hierdoor kan men gelijk zien hoeveel tijd het kost om de enquête in te vullen (25). De enquête is opgebouwd uit drie onderdelen. In het eerste onderdeel is inzicht in het profiel van de respondent verkregen. De respondent heeft ingevuld wat het geslacht, de leeftijd, woonregio en hoogst genoten opleiding is. Hier is gebruik gemaakt van gesloten vragen. Deze vragen zijn van nominaal en ordinaal niveau. De waarden van de variabelen zijn namen, zoals man of vrouw. De vragen van ordinaal niveau hebben antwoordmogelijkheden met schaalwaarden waarvan de volgorde een betekenis kent, zoals opleidingsniveau (27). In het tweede onderdeel is een beeld geschetst van het wijnconsumptiepatroon van de respondent. Hierin is aangegeven wat de gemiddelde wijnconsumptie per gelegenheid is. Ook is gevraagd welke soort wijn gemiddeld het meest geconsumeerd wordt. Bovendien is hier ook gevraagd naar de motivatie voor het
consumeren van wijn. Deze vragen zijn vooral op ordinaal niveau gesteld. In het derde onderdeel is de kennis van de wijnconsument globaal getest. In dit onderdeel zijn stellingen gegeven op het gebied van wijn met betrekking tot de gezondheidseffecten en verantwoorde wijnconsumptie. Hierbij heeft men aangegeven of deze stelling juist of onjuist is. De
respondent heeft ook de mogelijkheid gehad om te kunnen aangeven dat ze het antwoord niet weten. Bij dezelfde stelling heeft men aangegeven wat de bron van deze informatie is. Ook is gevraagd of men weet hoeveel glazen wijn een positief effect kan hebben op de gezondheid. Door middel van stellingen is op een duidelijke manier bekeken hoe mensen denken over wijn en gezondheid. De enquête is beëindigd met een afsluiting waarin werd bedankt voor deelname aan het onderzoek.
15 3.1.4 Uitvoering van het kwantitatieve onderzoek
Via Facebook en LinkedIn is de digitale enquête online gezet. De enquête heeft van 3 april 2018 tot 17 april 2018 online gestaan. De doelgroep is gemotiveerd tot participatie door de volgende oproep te plaatsen: ‘’Hallo allemaal! Drink jij wel eens wijn en ben je woonachtig in de regio Noord-Holland, Zuid-Holland of Utrecht? Vul dan alsjeblieft onderstaande enquête in voor mijn afstudeerscriptie.’’ Met deze filtervraag zijn in de introductie respondenten
geselecteerd. Alleen mensen die wijn drinken en uit de Randstad komen, hebben onderaan het bericht op een link geklikt waarbij men is doorgestuurd naar de enquête.
Voor het verspreiden van de enquête zijn Facebook en LinkedIn gebruikt, omdat hierdoor veel mensen die in de inclusiecriteria vallen zijn bereikt binnen een korte tijd. De oproep voor het invullen van de enquête is op het Facebook profiel van de onderzoeker geplaatst en door vijf Facebookcontacten gedeeld. Deze Facebookcontacten zijn geselecteerd op basis van leeftijd en woonregio. Het is belangrijk geweest dat deze contacten van leeftijd en woonregio verschilden, zodat er zo veel mogelijk spreiding was in leeftijd en woonregio. Daarnaast is de oproep op het LinkedIn profiel van de onderzoeker geplaatst en hier één keer gedeeld door een contact met meer dan duizend relaties. Het delen van de enquête door derden op Facebook en LinkedIn heeft ervoor gezorgd dat meer respondenten verzameld konden worden. De respons uit Zuid-Holland en Utrecht was laag nadat de enquête één week online stond, gezamenlijk vijftig respondenten. Daarom is er nog een oproep geplaatst op
Facebookpagina’s waarvan bewoners uit Utrecht en Zuid-Holland lid zijn. Ook is via de e-mail van de onderzoeker de link naar de enquête verstuurd naar een werknemer bij de KVNW. Deze is vervolgens naar vijf personen doorgestuurd.
3.1.5 Verwerking gegevens
Alle resultaten van de enquête zijn uiteindelijk verwerkt in het programma IBM-SPSS (versie 24). Met behulp van beschrijvende statistiek zijn de uitkomsten verwerkt. De variabelen zijn weergeven in aantal (n) en percentages (%). Op deze manier is bijvoorbeeld een percentage berekend van het aantal respondenten dat behoefte heeft aan informatie over wijn en
gezondheid. Op deze manier zijn de resultaten duidelijk beschreven. In bijlage IV zijn gedetailleerde resultaten in tabellen weergegeven.
3.2 Kwalitatief onderzoek
Als aanvulling op het onderzoek is kwantitatief onderzoek verricht. Voor het kwantitatieve onderzoek zijn halfgestructureerde interviews afgenomen met experts (28). Het doel hiervan is om in kaart te brengen hoe experts op het gebied van wijn tegen de perceptie van
wijnconsumenten over verantwoorde wijnconsumptie aankijken. Hierdoor is
achtergrondinformatie verkregen over de perceptie van wijnconsumenten over een verantwoorde wijnconsumptie.
3.2.1 Onderzoeksmethodologie
Met kwalitatief onderzoek worden over het algemeen veel oorzaken van attitudes en ideeën van respondenten onderzocht (22). Een nadeel van kwalitatief onderzoek is dat het veel tijd kost en daarom minder respondenten ondervraagd kunnen worden in tegenstelling tot kwantitatief onderzoek. Hierdoor kunnen ook de resultaten minder betrouwbaar zijn (22). De interviews die hebben plaatsgevonden zijn halfgestructureerde interviews. Voorafgaand zijn de vragen die gesteld werden al vastgelegd om zo richting te geven aan het interview en bepaalde resultaten te verkrijgen (28). Tussendoor zijn wel vragen gesteld die voortkwamen uit de antwoorden van de respondent. Om de constructvaliditeit zo hoog mogelijk te krijgen van het interview, zijn vragen gesteld worden die een duidelijk antwoord kunnen geven op de hoofdvraag. Op deze manier is gemeten wat gemeten hoorde te worden. Om de
betrouwbaarheid van het kwalitatieve onderzoek zo veel mogelijk te waarborgen is het interview opgenomen door middel van een telefoon. Ook zijn aantekeningen gemaakt van de antwoorden van de geïnterviewde. Hierdoor zijn antwoorden snel en gemakkelijk
16 3.2.2 Selectie steekproef
Bij de selectie van de steekproef is gekeken naar welke verschillende personen iets kunnen zeggen over de perceptie van de wijnconsument. Bij de selectie van deze steekproef heeft de KVNW geholpen. Hans Burghoorn, directeur van KVNW, heeft het eerste contact gelegd met enkele personen om de onderzoeker te introduceren. Vervolgens heeft de onderzoeker deze personen via de e-mail een toelichting gegeven op het onderzoek en interview en een afspraak gemaakt. In het eerste contactmoment is ook de locatie waar het interview zou plaatsvinden afgesproken.
3.2.2.1 Introductie respondenten
Eerst zijn Koen Peijnenborg en Willemijn Ruel van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport geïnterviewd. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport stimuleert matig alcoholgebruik. Koen en Willemijn zijn beleidsmakers. Het interview heeft plaatsgevonden bij het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in Den Haag (29). Vervolgens is Peter de Wolf, directeur van de Stichting Verantwoorde Alcoholconsumptie (STIVA) geïnterviewd. STIVA vindt het belangrijk om de samenleving bewust te maken van het belang van matige alcoholconsumptie. Ook richt STIVA zich op verantwoorde
alcoholreclame, zoals de campagne ‘’geniet, maar drink met mate’’(30). Het interview heeft plaatsgevonden bij café Zurich in Amsterdam. Bij Peter van Houtert is een telefonisch interview afgenomen. Peter is directeur bij Verbunt wijnkopers en voorzitter van de
Koninklijke Vereniging Nederlandse Wijnhandelaren. In die rol behartigt hij de belangen van wijnimporteurs op de Nederlandse markt (31). Verder heeft een interview met Roderick Ros plaatsgevonden in Amsterdam. Roderick is Public Relations & Marketing Manager bij wijnimport J. Bart en secretaris van de Stichting Wijncommunicatie, ingesteld door de ledenvergadering van de KVNW. Het belangrijkste doel is om samen met verschillende bedrijven in de wijnsector verantwoorde wijnconsumptie te stimuleren (3). Ten slotte is een interview afgenomen met Ursula Fradera. Ursula is voedingsdeskundige MSc (Master of Science) en werkzaam bij de Deutsche Weinakademie als projectmanager. Ursula is ook coördinator van de Wine Information Council, een website met een grote verscheidenheid aan informatie over wijn en gezondheid. De website is onderdeel van de internationale Wine in Moderation campagne. De interviews hebben gemiddeld 30 minuten geduurd (32). De onderzoeker heeft ook met Jellinek contact gelegd. Jellinek biedt verslavingszorg op het gebied van alcohol, drugs en medicijnen. Via de e-mail heeft het Support Team van Jellinek laten weten dat Jellinek geen tijd heeft om de vragen van studenten te beantwoorden (33). 3.2.3 Opzet interview
Allereerst is een interviewschema verstuurd naar de respondenten. Hierdoor konden zij van te voren de vragen alvast bekijken. Het interview is begonnen met een inleiding. Eerst heeft de kennismaking plaatsgevonden tussen de interviewer en geïnterviewde en vervolgens is uitgelegd aan de geïnterviewde wat het doel van het onderzoek is. Hierbij is verteld wat de streefduur van het interview is. Ook is gevraagd of de geïnterviewde akkoord gaat met het opnemen van het interview. Vervolgens zijn aan de respondenten verschillende vragen gesteld. Op het moment dat alle vragen beantwoord waren, is het interview afgesloten en is de respondent bedankt voor deelname aan het onderzoek. Het interview heeft gemiddeld 30 minuten geduurd. Het interviewschema is weergegeven in bijlage V.
17 3.2.4 Verwerking gegevens
Het interview is getranscribeerd. Dit betekent dat de interviews volledig zijn uitgeschreven. De getranscribeerde interviews zijn opgenomen in bijlage VI. Vervolgens zijn de interviews gecodeerd. Op deze manier ontstaat een duidelijke structuur (34). Aan tekstfragmenten van de respondenten in het interview zijn codes gebonden. Dit betreft het open coderen. Aan elk tekstfragment zijn labels gebonden. Vervolgens is axiaal gecodeerd. Dit betekent dat labels die samenhangen uit het open coderen samengebracht worden onder één overkoepelend label. Ten slotte is selectief gecodeerd. De codes die bij het axiaal coderen gevonden waren, zijn omgezet in hoofdcategorieën. Hierdoor zijn verbanden gelegd tussen verschillende bevindingen (34). Het codeerschema van de interviews is weergegeven in bijlage VII. 3.2.5 Literatuuronderzoek
Naast het afnemen van enquêtes en diepte-interviews is voor het beantwoorden van de eerste en laatste deelvraag ook literatuuronderzoek verricht. Voor de eerste deelvraag is gezocht naar wetenschappelijke literatuur. Voor het literatuuronderzoek is Pubmed gebruikt als zoekmachine voor wetenschappelijke onderzoeken. De trefwoorden die gebruikt zijn in de geavanceerde zoekmachine zijn als volgt: ((moderate[Title/Abstract]) AND alcohol) AND consumption. Een van de criteria is dat alleen meta-analyses in dit literatuuronderzoek worden beschreven. Dit zijn onderzoeken waarbij resultaten van eerder uitgevoerde onderzoeken samen worden genomen om een preciezere uitspraak te doen (35). Uit onderzoek van Haidich AB (35) blijkt dat resultaten van een meta-analyse een nauwkeurigere schatting omvatten dan elke individuele studie die bijdraagt aan de meta-analyse. Volgens Ursula Fradera, voedingsdeskundige en onderzoeker, zijn dit vaak onderzoeken van hoge kwaliteit (zie bijlage VI).
Verder zijn in Pubmed alleen artikelen die geheel toegankelijk zijn en niet ouder dan vijf jaar geselecteerd. Ook is de kwaliteit beoordeeld van het tijdschrift waar het desbetreffende artikel in gepubliceerd is. De Hogeschool van Amsterdam hanteert als vuistregel dat artikelen met een impact factor hoger dan 1.5 een hogere kwaliteit hebben. Om deze reden zijn alleen artikelen geselecteerd uit tijdschriften met een impact factor hoger dan 1.5. Uit deze
voorwaarden zijn 25 artikelen gekomen. Deze artikelen zijn beoordeeld op de titel en de samenvatting. Het is noodzakelijk geweest dat hieruit bleek dat het onderzoek over gematigde alcoholconsumptie en het effect op de gezondheid ging. Uit deze selectie zijn zeven onderzoeken geschikt gebleken voor dit onderzoek (zie bijlage VIII).
18
Hoofdstuk 4: Resultaten
Het hoofdstuk resultaten is ingedeeld aan de hand van de opgestelde deelvragen. De
resultaten uit het onderzoek zijn gebruikt om de deelvragen opeenvolgend te beantwoorden.
4.1 Resultaten literatuuronderzoek
4.1.1 Wat is er tot op heden bekend in de literatuur over matige wijnconsumptie in relatie tot gezondheid?
Ten gevolge van het verrichten van literatuuronderzoek beschreven zoals in paragraaf 3.2.5 zijn de volgende resultaten weergegeven in onderstaand schema. De resultaten zijn op een uitgebreidere wijze gepresenteerd in bijlage VIII. In het hoofdstuk theoretisch kader is beschreven dat gematigde alcoholconsumptie een verlaagd risico heeft op hart- en
vaatziekten, diabetes type 2 en mogelijk dementie (15). Daarentegen is er een hoger risico op borstkanker bij vrouwen bij het drinken vanaf één glas per dag (15). Deze bevindingen zijn afkomstig uit het achtergronddocument bij Richtlijnen Goede Voeding 2015 van de Gezondheidsraad.
Uit de resultaten blijkt dat er een grote hoeveelheid informatie beschikbaar is over matige wijnconsumptie in relatie tot gezondheid. Bovendien laten de resultaten zien dat matige wijnconsumptie een verhoogd risico geeft op verschillende ziekten, maar ook een verlaagd risico. Dit resultaat bevestigt dat matige wijnconsumptie positieve en negatieve effecten kan hebben voor de gezondheid.
Tabel 2: Resultaten literatuuronderzoek Pubmed
Titel artikel Onderzoekers.
Jaartal.
Ziektebeeld Risico bij matige wijnconsumptie Alcohol Consumption and Gastric Cancer
Risk: A Meta-Analysis (36).
Ma K. et al. 2017.
Maagkanker Verhoogd
The impact of moderate wine consumption on the risk of developing prostate cancer (37).
Vartolomei MD et al. 2018.
Prostaatkanker Geen
Differing association of alcohol consumption with different stroke types: a systematic review and meta-analysis (38).
Larsson SC. et al. 2016.
Beroerte Verlaagd
Association between alcohol intake and the risk of pancreatic cancer: a dose–response meta-analysis of cohort studies (39).
Wang Y et al. 2016.
Alvleesklierkanker Geen
Alcohol and Immediate Risk of
Cardiovascular Events: A Systematic Review and Dose-Response Meta-Analysis (40).
Mostofsky E. et al. 2016.
Cardiovasculaire ziekten
Verlaagd
Alcohol consumption, drinking patterns, and ischemic heart disease: a narrative review of meta-analyses and a systematic review and meta-analysis of the impact of heavy
drinking occasions on risk for moderate drinkers (41).
Roerecke M et al. 2014.
Hartziekten Verlaagd
Alcohol consumption and risk of atrial fibrillation: a prospective study and dose-response meta-analysis (42).
Larsson SC et al. 2014.
19
4.2 Resultaten kwantitatief onderzoek
4.2.1 Wat zijn de demografische kenmerken van de wijnconsumenten uit de Randstad en wat is kenmerkend aan de wijnconsumptie van deze groep?
4.2.1.1 Demografische kenmerken van respondenten
In totaal hebben 108 mensen het eerste en tweede onderdeel van de enquête ingevuld. Dit betreft de onderdelen persoonlijk profiel en wijnconsumptie. Hiervan is 15,7% man (n=17) en 84,3% vrouw (n=91). In de figuren 4 tot en met 7 is de verdeling van verschillende
demografische kenmerken van de respondenten weergegeven.
Figuur 4: Verdeling geslacht (in %) Figuur 5: Verdeling leeftijd (in %)
Figuur 6: Verdeling inwoners Randstad (in %) Figuur 7: Verdeling hoogst genoten opleiding (in %)
HBO 50% MBO 13% Universi teit 27% Voortgezet onderwijs 9% Lager beroepsonderwijs 1% Noord-Holland 49% Zuid-Holland 24% Utrecht 27% 18-24 jaar 62% 25-34 jaar 17% 35-49 jaar 8% 50-64 jaar 9% 65 jaar en ouder 4% Man 16% Vrouw 84%
20 4.2.1.2 Wijnconsumptie
Zowel mannen als vrouwen drinken doordeweeks gemiddeld per gelegenheid één glas wijn. In het weekend wordt het meest wijn gedronken, namelijk door 72,2% van de respondenten. Over het algemeen wordt in het weekend ook minder rekening gehouden met matige
wijnconsumptie. In tabel 3 is de consumptie van het aantal glazen in het weekend en doordeweeks weergeven voor mannen en vrouwen.
Tabel 3: Consumptie van het aantal glazen wijn in het weekend en doordeweeks voor mannen en vrouwen
Aantal glazen Weekend Doordeweeks
1 3,7%(n=4) 33,3% (n=36) 2 15,7% (n=17) 24,1% (n=26) 3 25%(n=27) 21,3% (n=23) 4 21,3% (n=23) 9,3% (n=10) 5 20,4% (n=22) 7,4% (n=8) 6 of meer 13,9% (n=15) 4,6% (n=5)
Van de respondenten geeft 33,3% (n=36) aan dat hij of zij meer wijn is gaan drinken dan vorig jaar, vooral door de sociale omgeving (zie figuur 8). Daarentegen geeft 31,5% (n=34) aan minder te drinken ten opzichte van vorig jaar. Bovendien geeft 35,2% (n=38) aan dat hij/zij evenveel wijn drinkt als vorig jaar. De respondenten hebben niet aangegeven wijn te drinken door positieve gezondheidseffecten of om erbij te horen.
Sociale omgevi ng 64% Smaken 16% Gezond heid 2% Geen idee 9% 18 jaar geworden 7% Stress 2% Meer andere soorten alcohol 30% Geen idee 13% Gezondheid 22% Bewuster leven 5% Lichamelijke klachten voorkomen 8% Minder tijd 14% Prijs 8% 2 glazen 46% 3 of meer glazen 16% 1 glas 11% Maakt niet uit 27% Om van te genieten 79% Sfeer creëren 12% Hoort bij het eten 6% Om tot rust te komen 3%
Figuur 8: Redenen voor een hogere wijnconsumptie t.o.v. vorig jaar
Figuur 9: Redenen voor een lagere wijnconsumptie t.o.v. vorig jaar
Figuur 10: Belangrijkste redenen om wijn te consumeren Figuur 11: Aantal glazen waarmee respondenten zeggen het meest te genieten van wijn
21
Uit deze resultaten blijkt dat het grootste deel van de respondenten een vrouw is van 18-24 jaar, woonachtig is in de Randstad en een hbo-opleiding afgerond heeft. Doordeweeks houden mannen en vrouwen zich aan de richtlijn van matige wijnconsumptie. Ongeveer een derde van de wijnconsumenten is minder wijn gaan drinken. Bijna een kwart hiervan is minder wijn gaan drinken om gezondheidsredenen (zie figuur 9). Toch drinkt het overgrote deel wijn om ervan te genieten (zie figuur 10). Over het algemeen wordt het meest van wijn genoten als er matig geconsumeerd wordt (zie figuur 11).
4.2.2 Wat is de kennis van de wijnconsument over een matige wijnconsumptie met betrekking tot de gezondheidseffecten uit de Randstad en wat is de bron van deze kennis?
Negentien respondenten zijn bij het laatste onderdeel van de enquête afgehaakt. Daarom is vanaf dit onderdeel van de resultaten het totaal aantal respondenten 89. In onderstaande tabel is aangegeven of respondenten drie stellingen juist of onjuist hebben beoordeeld. Daarnaast is laten zien hoeveel respondenten de stelling niet wisten te beantwoorden. Per stelling zijn de informatiebronnen beschreven waarop het antwoord van de desbetreffende stelling gebaseerd is.
Tabel 4: Resultaat van antwoorden respondenten van stellingen
Stelling Juist Onjuist Geen idee Meest gekozen informatiebron Wijn kan een positief effect
hebben op de gezondheid 62,9% (n=56) 18% (n=16) 19,1% (n=17)
Wetenschappelijk onderzoek en internet.
Rode wijn is gezonder dan witte wijn 61,8% (n=55) 3,4% (n=3) 34,8% (n=31)
Van familie, kennis of vrienden gehoord
Een glas wijn per dag past bij een gezonde levensstijl
27%(n=24) 44,9% (n=40)
28,1%(n=25) Internet, Voedingscentrum, Gezondheidsraad, World Health Organization en ‘eigen verstand’.
Uit de resultaten blijkt dat meer dan de helft van de wijnconsumenten een positieve perceptie van wijn heeft. Een opvallend resultaat is ook dat de consumptie van wijn volgens bijna de helft van de wijnconsumenten niet elke dag moet plaatsvinden. De wijnconsument blijkt ook bewust te zijn van de negatieve gezondheidseffecten van wijn.
4.2.3 Wat is de informatiebehoefte van de wijnconsument?
De helft van de wijnconsumenten zegt veel informatie over wijn en gezondheid te horen en te lezen. Daarbij zou 33,7% (n=30) meer informatie willen over wijn en de gezondheidseffecten. Het merendeel van de respondenten heeft geen behoefte aan informatie over wijn en de gezondheidseffecten. Acht respondenten, die aangeven behoefte te hebben aan informatie, willen meer weten over wijn en de gezondheidseffecten. Zes respondenten geven aan informatie te willen over bijvoorbeeld de herkomst van wijn, het verschil tussen goedkope en dure wijn en feitelijkheden. Hieruit kan opgemaakt worden dat er wel informatiebehoefte is, maar dat deze behoefte beperkt is. Omdat ongeveer één op de drie wijnconsumenten toch vragen heeft over wijn, ook over andere onderwerpen dan gezondheid, dient er toch informatie verstrekt te worden over wijn.
22
4.2.4 Welke informatiebron heeft de voorkeur van de wijnconsument uit de Randstad onderverdeeld per leeftijdsdoelgroep?
Van de 89 respondenten weet 82% (n=72) niet waar hij of zij betrouwbare informatie kan vinden. Dit zou er mogelijk op kunnen wijzen dat men ook niet weet of de informatie
betrouwbaar is. In onderstaand figuur is de verdeling van informatiebronnen die bij voorkeur worden geraadpleegd voor het ontvangen van informatie per leeftijdscategorie weergegeven. Een opvallend resultaat is dat er geen verschil is tussen geslacht, woonregio en
opleidingsniveau als het gaat om de voorkeur voor informatiebron. In elke categorie wordt de website het meest genoemd. Deze resultaten suggereren dat de website de voorkeur voor informatieoverdracht met betrekking tot wijn en gezondheid heeft.
Figuur 12: Informatiebronnen die bij voorkeur worden gebruikt voor het ontvangen van informatie over wijn en gezondheid (per leeftijdscategorie is met cijfers aangegeven hoe vaak de bron is genoemd)
4.3 Resultaten kwalitatief onderzoek
4.3.1 Wat is de invloed van (internationale) wijnexperts op de perceptie van de wijnconsument met betrekking tot gematigde wijnconsumptie?
Deze deelvraag wordt beantwoord met behulp van de resultaten van de afgenomen interviews. Volgens Ursula Fradera, voedingsdeskundige MSc, kan een matige
wijnconsumptie deel uitmaken van een gezond voedingspatroon. De boodschap zou op een objectieve wijze gecommuniceerd moeten worden, in een gemakkelijk te begrijpen taal en gebaseerd op wetenschappelijke feiten. Als de KVNW deze boodschap op een
geloofwaardige manier wil communiceren, moet de informatie op wetenschappelijke feiten worden gebaseerd. Uit de antwoorden van de enquête uit dit onderzoek is ook gebleken dat de respondenten wetenschappelijke feiten als meest betrouwbaar beoordelen. Volgens Ursula is het benadrukken van een verantwoord drinkpatroon ook een manier om een positieve perceptie te creëren.De valkuilen zijn het negatieve en soms nep of verkeerd geïnterpreteerde nieuws in de media over alcoholische dranken in het algemeen. Vaak verwijst het nieuws verkeerd naar wijn of schetst een beeld van een wijndrinker voor, ook al zijn in het onderzoek wijndrinkers niet onderzocht. Dit creëert onzekerheid onder
wijndrinkers. Wat volgens Ursula eigenlijk moet gebeuren is consumenten informeren over verantwoord drinken en de definitie ervan. Ook moet verantwoorde wijnconsumptie
gepromoot worden als onderdeel van een gezond voedingspatroon via advertenties. De basis voor al deze informatie moet wel wetenschappelijk bewezen zijn. Volgens Ursula zijn meta-analyse artikelen de beste onderzoeken over wijn. Dit zijn vaak samenvattingen van vele observationele, prospectieve cohortstudies die bepaalde associaties onderzoeken tussen wijn en gezondheidsaspecten.
31 5 5 1 3 4 1 6 2 1 5 2 2 2 10 1 1 3 1 9 1 2 2 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
18-24 jaar 25-34 jaar 35-49 jaar 50-64 jaar 65 jaar en ouder
Voorkeur informatiebron per leeftijdscategorie
23
4.3.1.1 Communicatie van de gezondheidseffecten bij gematigde wijnconsumptie Verbunt wil in de missie van het bedrijf niet duidelijk naar voor laten komen dat verantwoorde wijnconsumptie belangrijk is. Peter van Houtert plaatst wel de advertenties van Wim over wijn op Facebook. In de missie van het bedrijf Verbunt wijnkopers staat verantwoorde wijnconsumptie niet centraal. Verbunt wijnkopers heeft een commerciële missie en kunt de boodschap niet uiten zonder ongeloofwaardig over te komen.
Peter van Houtert: ‘’Als wij tijdens onze beursdagen aandacht vragen voor Wine in
Moderation en in onze advertenties dat gebruiken, dan is dat prima. Maar niet in onze missie of in de strategie.’’
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport beïnvloedt in eerste instantie niet, want het zet zit zich niet in voor verantwoorde alcoholconsumptie. VWS voorkomt schadelijk alcoholgebruik. Wel wordt campagne gericht op niet drinken onder de 18 jaar.
Koen Pijnenborg (beleidsmaker): ‘’De NIX18 campagne is een voorbeeld van beïnvloeding,
waarin de Tweede Kamer heeft besloten: ‘’Wij vinden het eigenlijk niet normaal dat jongeren onder de 18 die kwetsbaar zijn voor dat gedrag en qua gezondheid alcohol drinken. Dus daar hebben we dan onze campagne op gericht. Dat wijn verantwoord geconsumeerd wordt en de informatiebehoefte daarbij. Daar zijn wij eigenlijk niet mee bezig.’’
Stichting Verantwoorde Alcoholconsumptie vindt een goede communicatie richting de consument erg belangrijk. STIVA vindt dit wel lastig omdat er veel te vinden is over alcohol. Daarom wordt niet expliciet gezegd dat alcohol slecht of goed is. Maar de hoofdboodschap blijft om met mate te drinken. Daar zitten gezondheidseffecten aan vast. Volgens Peter de Wolf, directeur van STIVA, willen mensen niet horen hoe ongezond het is maar het mooie afgewogen verhaal dat op een goede manier verpakt moet worden. Wim over wijn is hier een goed voorbeeld van.
Peter de Wolf: ‘’Een van onze missieonderdelen is duidelijke en goede communicatie. Dat
vinden we belangrijk richting de politiek, maar ook richting de consument.’’
‘’Het is voor de professionals die de communicatiemanier moeten verzinnen al lastig. Er zit ook best een principieel verschil tussen de overheid en Trimbos. Als daar de duidelijkheid niet is, is het lastig voor de consument om te bedenken wie dan gelijk heeft.’’
Wijnimport J. Bart communiceert met de consument via nieuwsbrieven. Op de website vertellen ze hun eigen verhaal. Ook organiseren ze wijnproeverijen om de kennis van consumenten te verbreden. Tot nu toe gebruiken ze daarbij veel Wim over Wijn als Tool. Volgens Roderick Ros, Public Relations & Marketing Manager bij wijnimport J. Bart, moet de overheid een standpunt innemen door te zeggen dat het goed of niet goed is. Het moet één verhaal worden dat bijvoorbeeld geregeld moet worden door de Europese Unie.
Roderick Ros: ‘’Elk onderzoek heeft een slechte en goede kant voor de wijnindustrie en we
halen niet alleen de positieve dingen eruit, maar ook de negatieve. Dat delen we wel op Facebook of Instagram.’’
Uit de interviews is te concluderen dat het doel van wijnexperts om wijnconsumenten over matige wijnconsumptie te beïnvloeden sterk uiteenloopt. Uit de interviews blijkt dat elke partij is zich wel bewust dat wijn ook slechte effecten heeft op de gezondheid. Omdat ook uit deze resultaten blijkt dat de geïnterviewde partijen een andere manier van beïnvloeding hebben is te suggereren dat het voor wijnconsumenten onduidelijkheid kan opleveren. Bovendien is het gevolg hiervan dat het lastig is voor wijnimporteurs om de ‘Wine in Moderation boodschap’ op een geloofwaardige manier uit te dragen. Om dit probleem zo veel mogelijk op te lossen moet de boodschap volgens Ursula Fradera op wetenschappelijke feiten gebaseerd worden en moeten zowel de positieve als negatieve effecten van wijn benoemd worden.
24
Hoofdstuk 5: Discussie
In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten beschreven en de beperkingen van het onderzoek geëvalueerd. Uiteindelijk zijn sterke en zwakke punten van het onderzoek genoemd.
5.1 Belangrijkste resultaten
Het doel van dit onderzoek was om te begrijpen wat de perceptie is van wijnconsumenten uit de Randstad over wijnconsumptie. Uit literatuuronderzoek blijkt dat de invloed van matige wijnconsumptie op gezondheid uiteenlopend is. In ieder geval is bekend dat overmatige consumptie van wijn altijd negatieve gevolgen heeft. Matige consumptie van wijn heeft voor een aantal ziektebeelden een positieve maar ook negatieve invloed op de gezondheid. Uit het kwantitatieve onderzoek blijkt dat wijnconsumenten ervan zijn overtuigd dat wijn een positief effect kan hebben, maar elke dag een glas wijn past niet in een gezonde leefstijl. De consumptie van wijn is bij een kwart van de wijnconsumenten gedaald ten gevolge van gezondheidsoverwegingen. Een beïnvloedende factor hiervan kan ook zijn dat de helft van de wijnconsumenten veel informatie over wijn en gezondheid zegt te horen. Één op de drie wijnconsumenten heeft behoefte aan informatie met betrekking tot wijn. Hiervoor is de website de meest aangewezen bron, omdat de wijnconsument deze manier voor het
ontvangen van informatie de voorkeur geeft. Het kwalitatieve onderzoek heeft laten zien dat de beïnvloeding van de perceptie van wijnconsumenten over wijn door verschillende
wijnexperts zeer divers is. Hierbij spelen economische redenen (wijnimporteurs) en politieke redenen (VWS) een rol.
5.2 Discussiepunten
Uit dit onderzoek blijkt dat het merendeel van de wijnconsumenten een positieve perceptie ten aanzien van wijn en gezondheid heeft. Eerder Europees onderzoek, uitgevoerd door Vecchio R. et al. heeft de perceptie van 1183 Europese consumenten op matige
wijnconsumptie onderzocht. Hieruit blijkt dat ongeveer 52% van de respondenten van mening is dat matige wijnconsumptie positieve effecten voor de gezondheid heeft (43). Dit geeft aan dat op basis van een grote steekproef geconcludeerd kan worden dat een groot deel van de wijnconsumenten de perceptie heeft dat wijn positieve gezondheidseffecten kent.
Dit onderzoek laat zien dat ongeveer de helft van de wijnconsumenten aangeeft veel informatie over wijn en de gezondheidseffecten te horen. Volgens Gustaaf Cornelis,
wetenschapsfilosoof aan de Vrije Universiteit Brussel, ontstaat veel verwarring over alcohol en gezondheid omdat men niet weet hoe de wetenschap in elkaar zit. Gustaaf vindt het van belang dat de wetenschap op de juiste manier door de media en de wetenschappers zelf ‘vertaald’ wordt (44).
Dit onderzoek toont aan dat de helft van de wijnconsumenten veel informatie over wijn en gezondheid hoort, maar twee derde toch geen informatie verlangt hierover. Volgens Emely de Vet, hoogleraar gezondheidscommunicatie en gedragsverandering aan de Wageningen Universiteit, is de consument niet bewust in de weer met alle voedingsadviezen. De Vet meldt hierover (2018): "Er is een enorme groep 55-plussers die traditioneel aardappelen, groente en vlees eet. En ook voor de groep die meer problemen dan geld heeft, is
gezondheid geen prioriteit’’. Dit is een mogelijke verklaring voor de lage informatiebehoefte onder wijnconsumenten (45). Volgens Jenny Slatman, hoogleraar medische wetenschappen aan de Universiteit van Tilburg, kan een consument die de weg kwijt is in alle
voedingsadviezen het best de houding 'ik doe wat ik wil' aannemen. Als wijnconsumenten momenteel deze houding ook aannemen, bevestigt dit het resultaat dat slechts een derde van de wijnconsumenten informatie wil ontvangen (46).
25
Uit dit onderzoek blijkt dat het volume van de wijnconsumptie onder druk staat, omdat de wijnconsumptie sinds 2012 gedaald is. De wijnconsumptie in Nederland is door Trimbos onderzocht tot 2016 (9). Het is niet bekend hoe de wijnconsumptie in Nederland er in 2018 uitziet. Onderzocht moet worden of de wijnconsumptie tot 2018 gedaald of gestegen is en wat de reden hiervoor is.
Het grootste deel van de respondenten uit dit onderzoek is 18 tot 24 jaar (62%). Uit de groep 65 jaar en ouder hebben vier personen de enquête ingevuld. In 2017 is onderzoek
uitgevoerd door Newcom Research & Consultancy B.V. (47) over het gebruik van sociale media. Hieruit blijkt dat elke leeftijdscategorie uit dit onderzoek Facebook het meest gebruikt en daarna LinkedIn. Dit geeft aan dat de reden van de lage respons onder ouderen mogelijk te wijten is aan het verspreiden van de enquête door de onderzoeker die in dezelfde
leeftijdscategorie valt. Dit probleem zou opgelost kunnen worden door gebruik te maken van het respondentenpanel van ThesisTools. Dit is een dienst waarbij tegen betaling extra respondenten verzameld kunnen worden. Respondenten kunnen geselecteerd worden op land, geslacht, leeftijd, postcode en opleidingsniveau. Per ingevulde enquête betaalt de onderzoeker € 1,50 (26).
Bij het laatste onderdeel in de enquête zijn negentien mensen afgehaakt. Enkele oorzaken hiervoor kunnen zijn dat de respondent het invullen van de enquête lang vindt duren of niet kan meewerken door onvoldoende lees- en schrijfvaardigheden (23). Dit probleem kan voorkomen worden door respondenten meer te motiveren. Zo kan de respondent bijvoorbeeld bij een volledig ingevulde enquête kans maken op een prijs.
De resultaten van de interviews geven aan dat er nog geen manier is gevonden om wijnconsumenten op een effectieve wijze te informeren over wijn en gezondheid. Dit wordt ondersteund door het gegeven dat wijnexperts het lastig vinden om wijnconsumenten te helpen een weg te vinden tussen alle beschikbare en soms onjuiste informatie.
Verder is er voor wijnimporteurs aan de ene kant het economische belang, het verkopen van wijn, tegenover het politieke belang van gematigde wijnconsumptie. Aan de ene kant heeft Peter van Houtert de doelstelling om veel wijn te verkopen. Aan de andere kant is voor de KVNW een verantwoorde wijnconsumptie ook belangrijk. In de praktijk is dit moeilijk te verenigen. Het interview dat is afgenomen bij Peter van Houtert is ambivalent, omdat er tegenstrijdige gevoelens zijn. Uiteindelijk is de middenweg niet méér wijn te verkopen, maar kwalitatief goede wijn. Als bijvoorbeeld één wijnfles van acht euro wordt verkocht in plaats van twee flessen van vier euro, komt het motto van Wim over wijn ‘minder drinken, meer genieten’ ook duidelijk naar voren.
5.3 Sterke en zwakke kanten van het onderzoek
Een van de zwakke kanten van het onderzoek is dat met 89 respondenten geen uitspraak gedaan kan worden over de perceptie van de Nederlandse wijnconsument. Hiervoor behoort de steekproef groter te zijn. In een vervolgonderzoek dienen meer mensen van andere leeftijdscategorieën ondervraagd te worden om een betrouwbaarder resultaat te creëren. Een van de sterke punten van het onderzoek is dat kwantitatief en kwalitatief onderzoek is gebruikt. Hierdoor gaf het kwalitatieve onderzoek, de interviews afgenomen bij diverse experts op het gebied van wijn, een goede aanvulling op de resultaten van het kwantitatieve onderzoek. Bovendien is tot dusver geen soortgelijk onderzoek uitgevoerd waarin de
26
Hoofdstuk 6: Conclusie
6.1 Beantwoording hoofdvraag
Wat is de perceptie van wijnconsumenten uit de Randstad van (verantwoorde) wijnconsumptie?
De perceptie van wijnconsumenten uit de Randstad is over het algemeen positief, omdat wordt aangegeven dat wijn positieve gezondheidseffecten kan hebben. Men is wel bewust dat wijn ook negatieve gezondheidseffecten heeft, want elke dag een glas wijn past volgens wijnconsumenten uit de Randstad niet in een gezonde leefstijl. Dit toont aan dat het
bewustzijn van de noodzaak van een gematigde consumptie aanwezig is. Deze bewering wordt ook ondersteund door het resultaat dat bijna een kwart van de wijnconsumenten uit de Randstad minder is gaan drinken wegens de gezondheid. Daarnaast is de manier van beïnvloeding van de consument met betrekking tot een verantwoorde wijnconsumptie door wijnexperts zeer uiteenlopend. De helft van de wijnconsumenten geeft aan veel informatie over wijn en gezondheid te horen. Één op de drie wijnconsumenten heeft behoefte aan meer informatie over wijn en gezondheid. Dit onderzoek wijst er op dat ondanks de hoeveelheid informatie die gepubliceerd wordt, wijnconsumenten de perceptie hebben dat wijnconsumptie positieve gezondheidseffecten kent. Verder bestaat er geen grote behoefte aan
verduidelijking.
6.2 Aanbevelingen
De wijnbranche kan met het resultaat van dit onderzoek geadviseerd worden met de bevinding dat wijn mogelijk minder gedronken wordt als gevolg van het bewustzijn van de gezondheidseffecten van wijn. Uit de resultaten blijkt dat veel mensen niet weten waar betrouwbare informatie over verantwoorde wijnconsumptie en gezondheidseffecten te vinden is. Om aan de informatiebehoefte te voldoen kan voorlichtingsmateriaal ontwikkeld worden in de vorm van een website, omdat deze manier van kennisgeving de voorkeur krijgt. Als de KVNW deze boodschap op een geloofwaardige manier wil communiceren, moet de
informatie op wetenschappelijke feiten worden gebaseerd. Naar aanleiding hiervan worden de onderstaande aanbevelingen geformuleerd.
6.2.1 Aanbevelingen voor de praktijk
- De matigingsboodschap zou op een objectieve wijze gecommuniceerd moeten worden, in een gemakkelijk te begrijpen taal en gebaseerd op wetenschappelijke feiten. Deze
aanbeveling is gebaseerd op het interview met Ursula Fradera. Een website wordt het meest gekozen als voorkeur van bron voor informatieoverdracht. De boodschap zou gepubliceerd kunnen worden op een website zoals Wim over wijn. In bijlage IX is een voorbeeld te lezen van een artikel dat vertaald is van een wetenschappelijk artikel naar taal die gemakkelijk te begrijpen is.
- Uit dit onderzoek is gebleken dat er geen verschil bestaat tussen leeftijdsdoelgroepen en de voorkeur voor de manier van informatieoverdracht. Om toch zo veel mogelijk mensen van verschillende doelgroepen te bereiken, zou de boodschap via verschillende manieren
gepubliceerd kunnen worden. Een artikel dat op de website van Wim over wijn zou komen te staan kan ook gedeeld kunnen worden via Facebook (zie bijlage X) of een folder (zie bijlage XI).
27 6.2.2 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek
- Omdat momenteel nog steeds onderzoeken gedaan worden naar wijn en gezondheid en deze gepubliceerd worden, zal dit een persistent onderwerp zijn. Om deze reden is het aan te raden om ook te blijven onderzoeken wat de perceptie is van wijnconsumenten over wijn en gezondheid.
- Verder onderzoek met een grotere steekproef is nodig om een representatief beeld te schetsen over de perceptie van wijnconsumenten uit de Randstad ten aanzien van wijn en gezondheid. De steekproefgrootte zou dan minimaal 384 respondenten moeten omvatten (zie paragraaf 3.1.2).
- In dit onderzoek is niet naar voren gekomen welke factoren van invloed zijn op het betrouwbaar vinden van een informatiebron door consumenten. Volgens Ursula Fradera is een bericht over wijn en gezondheid betrouwbaar als zowel positieve als negatieve kanten van het onderzoek worden weergeven. Vervolgonderzoek moet aantonen op welke manier een gepubliceerd bericht over wijn en gezondheid betrouwbaar wordt gevonden.
- In dit onderzoek is niet onderzocht om welke reden consumenten geen behoefte hebben aan informatie. Vervolgonderzoek moet aantonen wat de achterliggende gedachte is van consumenten die geen informatie over wijn en gezondheid verlangen.
- Uit dit onderzoek is niet gebleken wat de wijnconsumptie een jaar geleden was van consumenten die aangaven minder wijn dan een jaar geleden te drinken. Het is interessant om te onderzoeken hoeveel wijn de consument een jaar geleden dronk in vergelijking met het moment van de uitvoering van dit kwantitatieve onderzoek. Hiermee kan de wijnbranche inzicht verkrijgen in de verandering van de wijnconsumptie.
Bovenstaande vervolgonderzoeken zouden een combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek kunnen zijn, uitgevoerd door Trendbox in samenwerking met de KVNW. Door middel van het kwantitatieve onderzoek kan gebruikt worden gemaakt van een grote steekproef, waardoor dit een representatief resultaat geeft. Met behulp van kwalitatief onderzoek worden de achterliggende gedachten en attitudes van consumenten onderzocht met betrekking tot bovenstaande onderwerpen.
28
Hoofdstuk 7: Literatuurlijst
1. Voedingscentrum. Service. Vraag en antwoord. Gezonde voeding en voedingsstoffen. Hoe herken je betrouwbare informatie over voeding op internet.
https://www.voedingscentrum.nl/nl/service/vraag-en-antwoord/gezonde-voeding-en-voedingsstoffen/hoe-herken-je-betrouwbare-informatie-over-voeding-op-internet-.aspx 2. Nielsen Wine Report. Inzichten waarom wijnverkopen dalen in de supermarkten. 2016. 3. Koninklijke Vereniging Nederlandse Wijnhandelaren.
https://www.kvnw.nl/
4. STIVA. Alcohol en gezondheid. 2016.
Beschikbaar via: http://stiva.nl/wp-content/uploads/2016/12/Alcohol-en-gezondheid.pdf 5. Hoeveel wijn is te veel? Wine in Moderation.
https://www.wineinmoderation.eu/nl/content/Hoeveel-wijn-is-te-veel.66/ 6. Wine in moderation.
https://www.wineinmoderation.eu/nl/home/list/ 7. Wim over wijn.
http://www.wimoverwijn.nl/
8. Schippers E.I. Van Rijn M.J. Landelijke nota gezondheidsbeleid 2016-2019. 2015 dec 4. Beschikbaar via:
https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/kamerstukken/2015/12/04/ka merbrief-over-landelijke-nota-gezondheidsbeleid-2016-2019/kamerbrief-over-landelijke-nota-gezondheidsbeleid-2016-2019.pdf.
9. Trimbos instituut. Nationale Drug Monitor. 2017.
Beschikbaar via: https://assets.trimbos.nl/docs/f8502344-4a38-4a87-9740-bc408805e2fa.pdf 10. Onderzoek inzake de consumptie van wijn. SAMR. 2017.
11. Nielsen. Over ons. 2018.
http://www.nielsen.com/nl/nl/about-us.html
12. Trendbox. KVNW. Het leuke van wijn; een onderzoek naar wijndrinkend Nederland. 2014.
Beschikbaar via: http://docplayer.nl/8999505-Het-leuke-van-wijn-een-onderzoek-naar- wijndrinkend-nederland-in-opdracht-van-kvnw-project-24-0048-amsterdam-18-juni-2014-trendbox-b-v.html
13. Ianthe Sahadat. Nog één keer over dat ene glaasje alcohol. De Volkskrant. 19 april 2018.
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nog-een-keer-over-dat-ene-glaasje-alcohol~bf4c005a6/
14. Wat zijn de effecten van alcohol. Jellinek. 2017.
https://www.jellinek.nl/informatie-over-alcohol-drugs/alcohol/alcohol-basisinfo/wat-voelt-men-bij-alcohol/#verschillen
15. Gezondheidsraad. Voedingspatronen - Achtergronddocument bij Richtlijnen goede voeding 2015. 2015:1-48.
Beschikbaar via:
https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/a1529_voedingspatronen_0.pdf 16. Gezondheidsraad. Richtlijnen Goede Voeding 2015.
Beschikbaar via:
https://www.gezondheidsraad.nl/sites/default/files/201524_richtlijnen_goede_voeding_2015. pdf
17. C.T.M. van Rossum et al. The diet of the Dutch. Results of the first two years of the Dutch National Food Consumption Survey 2012-2016. 2016.
Beschikbaar via:
https://www.rivm.nl/Documenten_en_publicaties/Wetenschappelijk/Rapporten/2016/Novemb er/The_diet_of_the_Dutch_Results_of_the_first_two_years_of_the_Dutch_National_Food_C onsumption_Survey_2012_2016/download/The_diet_of_the_Dutch_Results_of_the_first_two _years_of_the_Dutch_National_Food_Consumption_Survey_2012_2016.pdf
18.Global decline in per capita alcohol consumption as change sweeps wine world. Harpers.Co.UK. 2 maart 2018.
