Effectiviteit van een kortdurende klinische opname bij kinderen : een pilotonderzoek op Speedboot, groep voor diagnostiek en time-out opname van de Bascule, academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie

1

Effectiviteit van een

Kortdurende Klinische

Opname bij Kinderen

Een pilotonderzoek op Speedboot, groep voor diagnostiek en time-out opname van de Bascule, academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie

Lisette van den Boogaard

Studentnummer: 10001965/ 6328598

Instelling/ Organisatie: de Bascule, Speedboot Begeleider de Bascule: Alies Heerma

2 Inhoudsopgave Pagina Inleiding 3 Onderzoeksopzet 4 Methoden 5

Voorgang van het onderzoek 9

Belang van het onderzoek 14

Discussie 14

Stand van zaken 15

Literatuurlijst 16

Bijlage

- Verwachtingen en hypothesen 18

- Actieve informed consent 19

- Passieve informed consent 21

- Vragenlijst bij follow-up 23

3 Inleiding

Een psychiatrische ziekenhuisopname is er voor kinderen met ernstige, acute en complexe problematiek (Bloom, 2000). Tot halverwege de jaren 80 van de vorige eeuw stonden kinderpsychiatrische ziekenhuisopnamen in het teken van uitgebreide diagnostiek en behandeling. Deze werkwijze resulteerde vaak in langdurige opnamen (Blanz & Schmidt, 2000). Economische druk, hervormingen in de gezondheidszorg en een groeiende vraag naar gespecialiseerde zorg (Pumariega & Glover, 1998) hebben de focus van opname doen verschuiven van langdurige behandeling naar kortdurende crisisinterventie en diagnostiek.

Speedboot is een afdeling binnen de Bascule voor kinderen die in het kader van

crisisinterventie en/of diagnostiek een kortdurende klinische opname nodig hebben. Bij deze kinderen met (een vermoeden van) psychiatrische problematiek is eerdere ambulante hulp vaak onvoldoende gebleken. Het doel van crisisinterventie op Speedboot is het stabiliseren van het kind. Het doel van diagnostiek (en advies) is om ouders te voorzien van passende nieuwe en bestaande verbindingen in de hulpverlening. Uitgebreide en langdurige ambulante hulp is namelijk noodzakelijk om het functioneren van kinderen met een ernstige

psychiatrische stoornis na opname verder te verbeteren (Green, Kroll & Imrie, 2001; Sourander, Helenius, Piha, 1996; Pfeiffer & Strezelecki, 1991).

Het doel van Speedboot is dus tweeledig; op korte termijn stabiliseren en faciliteren, om normaliseren van functioneren op lange termijn mogelijk te maken (zie Figuur 1).

Figuur 1. Grafische weergave van het tweeledige doel van een kortdurende klinische opname.

Tot op heden is er op Speedboot nog geen onderzoek gedaan naar de werkzaamheid van opname. Dit is juist van groot belang, en vooral op dit moment, gezien de optredende veranderingen in de financiering. Sinds 1 januari 2015 is het nieuwe jeugdstelsel in werking gegaan en zijn de gemeenten verantwoordelijk voor de (financiering van de) jeugdhulp (NJI: Het nieuwe jeugdstelsel). Gemeenten besluiten voor een groot deel welke jeugdhulp wordt

•Opname

•Ontslag

•Follow-up

4 ingekocht, wat maakt dat het voor de Bascule van groot belang is om haar kwaliteit en

specialisatie aan te kunnen tonen.

De Bascule is daarom in de zomer van 2015, in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam, op Speedboot een pilot onderzoek gestart naar de effectiviteit van een

kortdurende klinische opname bij kinderen. Onderzocht wordt of opname op korte termijn effectief is in het stabiliseren van het kind en op de lange termijn in het normaliseren van het kind. Daarnaast wordt onderzocht of de intensieve samenwerking met ouders tijdens opname de opvoedingsstress vermindert. Onderzoek doet namelijk vermoeden dat een klinische opname bij kinderen effectiever is wanneer ouders positief bij opname worden betrokken (Green, Kroll & Imrie; 2001; Pfeiffer & Strezelecki, 1990). Om dit te meten, wordt drie keer een aantal vragenlijsten bij de kinderen, ouders, leerkrachten, verwijzers en team Speedboot afgenomen.

In dit verslag wordt ingegaan op de onderzoeksopzet, methoden en voortgang van het onderzoek. Daarnaast wordt aandacht besteed aan het belang van het onderzoek. Tot slot is er een discussie over de moeilijkheden bij het doen van (ROM) onderzoek bij kinderen.

Onderzoeksopzet

Het evalueren van de effectiviteit van een kortdurende klinische opname vraagt om onderzoek met een follow-up design. Er zijn immers herhaalde metingen nodig om

vooruitgang tussen opname, ontslag en follow-up in kaart te brengen. De methodiek die zich hier goed voor leent is Routine Outcome Monitoring (ROM). ROM houdt in dat routinematig de toestand van patiënten in kaart wordt gebracht met behulp van gestandaardiseerde

instrumenten (Psychiatrienet). Voor kinderen en adolescenten wordt ‘outcome’ gemeten op drie domeinen: ernst van de problematiek, dagelijks functioneren en kwaliteit van leven (Routine Outcome Monitoring Consortium Kinder- en Adolescenten Psychiatrie

(ROMCKAP) en de Expertisegroep Kinderen & Jongeren).

In de vorige ROM van Speedboot werd bij ontslag de HoNOSCA afgenomen. The Health of the Nation Outcome Scales for Children and Adolescents is een korte vragenlijst die wordt ingevuld door een getrainde behandelaar en die bij kinderen van 3 tot 18 jaar het dagelijks functioneren in de afgelopen twee weken meet (Gowers et al., 2000).

De vorige ROM van Speedboot had enkele tekortkomingen. Deze 1) kende nog geen herhaalde metingen, 2) bracht enkel het domein dagelijks functioneren in kaart, 3) maakte tegen het advies van ROMCKAP en de Expertisegroep Kinderen & Jongeren geen gebruik van meerdere informanten en 4) hield geen rekening met het feit dat problemen van kinderen

5 zijn verweven met gedrag en kenmerken van ouders, bijvoorbeeld via erfelijkheid, opvoeding of ouderlijke psychiatrische stoornissen (Boer, Markus & Vermeiren, 2012).

In deze studie is een meer passende ROM samengesteld die 1) herhaalde metingen kent (opname, ontslag, follow-up), 2) alle drie de domeinen in kaart brengt (ernst van de

problematiek (CBCL, TRF), dagelijks functioneren (HoNOSCA) en kwaliteit van leven (PedsQL)), 3) meerdere informanten gebruikt (ouders, leerkrachten, verwijzers, team

Speedboot) en 4) systemisch sensitief werkt door een meting naar opvoedstress toe te voegen (NOSI).

Tabel 1. Vragenlijsten ingevuld door kinderen (K), ouders (O), leerkrachten (L), verwijzers

(V), en team Speedboot ( S1- mentor sociotherapeut, S2- leerkracht speedbootklas, S3- senior sociotherapeut).

Instrument Opname Ontslag Follow-up 6 mnd

CBCL TRF O , S1 L, S2 O, S1 S2 O L HoNOSCA V, S3 S3 V PedsQL K K K NOSI O O O GGZ-thermometer O Methoden Design Pre-post-follow-up design.

(i) opname (ii) ontslag en (iii) zes maanden na ontslag.

Instelling

De Bascule is een academisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie. De Bascule biedt hulp aan kinderen, jongeren en gezinnen met psychische problemen.

Speedboot is een afdeling binnen de Bascule voor kinderen die een kortdurende opname nodig hebben. Het kan gaan om een time-out opname, BOPZ opname, of diagnostiekopname:

- Time out: Speedboot biedt een time-out opname voor kinderen die in crisis zijn geraakt. Een time-out duurt 1 tot 2 weken en is bedoeld om het kind en zijn

6 ouders/verzorgers de kans te geven weer in een beter evenwicht te komen. Ook als een kind door omstandigheden (tijdelijk) niet thuis kan wonen, kan Speedboot een

kortdurende time-out plek bieden.

- BOPZ (wet Bijzondere Opnemingen in Psychiatrische Ziekenhuizen): Wanneer de situatie zo ernstig is dat de psychiatrische problemen leiden tot direct gevaar voor het kind of zijn directe omgeving kan een rechter besluiten tot een verplichte opname. Speedboot is de enige afdeling in Nederland met een BOPZ functie voor kinderen. - Diagnostiek: Een diagnostiekopname duurt minimaal drie weken en kan indien nodig

worden verlengd. Tijdens de diagnostiekopname doet Speedboot onderzoek om de psychiatrische problemen van het kind in kaart te brengen.

Proefpersonen

Speedboot is er voor kinderen met een (vermoeden van) psychiatrische problematiek in de leeftijd van 5 tot 12 jaar, die naar het basisonderwijs gaan en een IQ van 75 of hoger hebben. Bij deze kinderen is eerdere ambulante hulp vaak onvoldoende gebleken. Speedboot biedt ruimte aan acht tot tien kinderen die kunnen worden opgenomen voor de weekenden, overdag of dag en nacht. Tijdens de opname volgende kinderen doorgaans onderwijs op de Pionier, een school voor speciaal onderwijs die is verbonden aan de Bascule.

Procedure

Ouders ontvangen bij intake een actieve informed consent. Wanneer ouders geen bezwaar hebben tegen de deelname van hun kind aan het onderzoek, kunnen zij dit te kennen geven door het strookje onderaan de brief in te vullen en in te leveren tijdens het

kennismakingsgesprek of het opnamegesprek op Speedboot. Bij toestemming worden de vragenlijsten op de dag van opname onder de informanten verspreid met het verzoek de vragenlijsten binnen één week in te vullen. Vragenlijsten bij ontslag en follow-up worden achtereenvolgens op de dag van ontslag en zes maanden na ontslag verspreid en dienen eveneens binnen één week te worden ingevuld. De data wordt vertrouwelijk beheerd, verwerkt en geanalyseerd.

Instrumenten - Casemix

Om een betekenisvolle vergelijking mogelijk te maken worden de volgende

7 status (SES), diagnose, gezinsvariabelen, type onderwijs (wel of niet speciaal),

jeugdbeschermingsmaatregelen (ondertoezichtstelling) (Boer, Markus & Vermeiren, 2012). - Child Behavior Checklist (CBCL) en Teacher’s Report Form (TRF) (ASEBA;

Achenbach, 2009).

De CBCL is een diagnostisch instrument om probleemgedrag en vaardigheden van

kinderen en jeugdigen op gestandaardiseerde wijze te kwantificeren. Er bestaan twee versies: één voor kinderen van 1,5 tot en met 5, en één voor kinderen en jongeren van 6 tot 18 jaar. De TRF is de door de leerkracht of leidster in te vullen versie van de CBCL.

De vragen over vaardigheden vormen de vaardigheidsschalen: activiteiten, sociaal en school. Opgeteld vormen de vaardigheidsschalen de schaal ‘totale vaardigheden’.

De vragen over het gedrag vormen de probleemschalen: teruggetrokken/ depressief, lichamelijke klachten, angstig/depressief, sociale problemen, denkproblemen, aandachtsproblemen, normafwijkend gedrag en agressief gedrag. De eerste drie

probleemschalen vormen samen het brede-bandsyndroom ‘internaliserende problematiek’ en de laatste twee het brede band syndroom ‘externaliserende problematiek’. Alle

probleemschalen samen vormen de schaal ‘totale problemen’. Ook is het mogelijk om de verschillende vragen te scoren op DSM-IV schalen. Deze schalen zijn samengesteld aan de hand van de overeenkomst tussen de CBCL/TRF-vragen en de DSM-IV criteria.

COTAN beoordeling: g g g o o v v1 Duur afname: 15 tot 20 min

- The Health of the Nation Outcome Scales for Children and Adolescents (HoNOSCA; Gowers et al., 2000).

De HoNOSCA is een korte vragenlijst die het dagelijks functioneren bij kinderen van 3 tot 18 jaar meet. De HoNOSCA wordt ingevuld door een getraind behandelaar en problemen worden gescoord op basis van voorkomen in de afgelopen twee weken.

De vragenlijst bestaat uit de volgende schalen: 1) storend, antisociaal of agressief gedrag, 2) hyperactiviteit, aandacht en concentratie, 3) opzettelijke zelfverwonding, 4) alcohol, misbruik van (oplos)middelen, 5) leer- en taalvaardigheid, 6) lichamelijke aandoening of handicap, 7) hallucinaties, wanen of abnormale percepties, 8) niet-organische somatische aandoeningen, 9) emotionele problemen en daarmee verband houdende symptomen, 10) relaties met

leeftijdgenoten, 11) zelfverzorging en onafhankelijkheid, 12) gezinsleven en relaties, 13)

1 _{COTAN-beoordelingen hebben betrekking op de zeven criteria “Uitgangspunten bij de testconstructie”,}

“Kwaliteit van het testmateriaal”, “Kwaliteit van de handleiding”, “Normen”, “Betrouwbaarheid”, “Begripsvaliditeit” en “Criteriumvaliditeit”. De afkortingen g, v en o staan voor goed, voldoende en onvoldoende.

8 afwezigheid van school, 14) kennis over of begrip van aard van de problemen, 15) gebrek aan informatie over hulpverlening of omgaan met de problemen.

COTAN beoordeling: niet beoordeeld Duur afname: c.a. 10 a 15 min

- Pediatric Quality of Live Inventory (PedsQL; www.pedsql.org)

De PedsQL is een vragenlijst die bestaat uit 23 vragen, die vier domeinen van kwaliteit van leven uitvragen; lichamelijk, emotioneel, sociaal en school functioneren. De eerste drie domeinen vormen samen de schaal ‘psychosociale gezondheid’ en het laatste domein de schaal ‘fysieke gezondheid’. Alle domeinen samen vormen de schaal ‘totaal’.

Er zijn verschillende leeftijdscategorieën; 5-7, 8-12 en 13-18 jaar. Bij kinderen van 5-7 jaar vult de ouder de PedsQL in, als het kind 8 jaar of ouder doet hij/zij dit zelf.

COTAN beoordeling: niet beoordeeld Duur afname: c.a. 10 min.

- Nijmeegse Ouderlijke Stress Index (NOSI; de Brock et al.,1992)

De NOSI meet stressbeleving binnen de opvoedsituatie van een kind bij de opvoeders. De NOSI is bedoeld voor ouders met kinderen in de leeftijd van 7 tot 12 jaar, maar de test is zodanig opgezet dat afname mogelijk is bij ouders van kinderen in de leeftijd van 2 tot ongeveer 13 jaar.

De NOSI bestaat uit 13 schalen die zijn onder te brengen in twee domeinen: een ouderdomein en een kind domein. Ouderdomein: 1) competentie, 2) rolrestrictie, 3) hechting, 4) depressie, 5) gezondheid, 6) sociale isolatie, 7) huwelijksrelatie. Kinddomein: 8) aanpassing, 9)

stemming, 10) afleidbaarheid, 11) veeleisendheid, 12) positieve bekrachtiging, 13) acceptatie. Hiernaast kan optioneel een levensgebeurtenissenschaal worden afgenomen.

COTAN beoordeling: g g g o v g g2 Duur afname: 25 min

- GGZ-Thermometer

Vragenlijst van de Bascule die de tevredenheid over de ontvangen hulp meet. - Vragenlijst bij follow-up

Vragenlijst van Speedboot die navraag doet naar de ontvangen hulp tussen ontslag en follow-up. Zie de bijlage of de volgende link voor het Qualtrics formulier

(https://nlpsych.qualtrics.com/SE/?SID=SV_egq6GrwCjAudH81).

2 _{COTAN-beoordelingen hebben betrekking op de zeven criteria “Uitgangspunten bij de testconstructie”,}

“Kwaliteit van het testmateriaal”, “Kwaliteit van de handleiding”, “Normen”, “Betrouwbaarheid”, “Begripsvaliditeit” en “Criteriumvaliditeit”. De afkortingen g, v en o staan voor goed, voldoende en onvoldoende.

9 Voortgang van het onderzoek

Er is een pilot studie uitgevoerd naar de haalbaarheid en praktische implementatie van het onderzoek. Naar aanleiding van deze pilot zijn de volgende wijzigingen aangebracht in de testbatterij.

Tabel 2. Gewijzigde Testbatterij; Vragenlijsten ingevuld door kinderen (K), ouders (O),

leerkrachten (L), verwijzers (V), en team Speedboot ( S1- mentor sociotherapeut, S2- leerkracht speedbootklas, S3- senior sociotherapeut).

Instrument Opname Ontslag Follow-up 6 mnd

CBCL TRF O, S1 L*, S2 O, S1 S2 O L HoNOSCA V, S3 S3 V PedsQL K* K* K OBVL O O O

* Ter verhoging van de respons worden deze vragenlijsten handmatig ipv digitaal verspreid (zie overige punten 5 en 6).

Wijziging 1: De NOSI is vervangen door de OBVL.

Reden: De meetpretentie van de NOSI (stressbeleving binnen de opvoedingssituatie) komt overeen met de meetpretentie van de OBVL (opvoedingsbelasting). In eerste instantie werd gekozen voor de NOSI omdat deze vragenlijst kan bepalen vanuit welke potentiële stressbronnen daadwerkelijk stress wordt ervaren terwijl de OBVL enkel de

opvoedingsbelasting meet. Echter, de NOSI is niet beschikbaar in het webbased programma voor ROM van de Bascule (BergOp). Dit maakte de scoring erg

arbeidsintensief aangezien deze handmatig moest gebeuren. Een ander belangrijk voordeel van de OBVL ten opzichte van de NOSI is dat de afname de helft korter duurt:10 minuten tegenover 25 minuten. Met name ouders van kinderen die waren opgenomen in het kader van time-out, en dus binnen twee weken tweemaal de NOSI invulden gaven aan

ontevreden te zijn over de duur van deze vragenlijst.

- Opvoedingsbeslasting vragenlijst (OBVL; www.bergop.info)

De OBVL is een vragenlijst voor ouders waarmee de opvoedingsbelasting kan worden gemeten. De OBVL is bedoeld voor ouders met kinderen in de leeftijd van 0 tot en met 18

10 jaar. De OBVL bestaat uit vijf schalen: problemen opvoeder-kindrelatie, problemen met opvoeden, depressieve stemmingen, rolbeperking en gezondheidsklachten.

COTAN beoordeling: g v o o v g o3 Duur afname: 10 minuten.

Wijziging 2: De GGZ-thermometer is uit de testbatterij verwijderd.

Reden: De GGZ-thermometer wordt door een anoniem onderzoeksbureau van de Bascule geanalyseerd en kan daarom niet in dit onderzoek worden opgenomen.

Overige punten die aandacht behoeven: 1. Meet-betrouwbaarheid

Mentoren sociotherapeuten en de leerkracht van de Speedbootklas hebben in de eerste week van opname te weinig zicht op de problematiek van het opgenomen kind. Gevolg hiervan is dat zij op de CBCL/TRF veelal een 0 (‘helemaal niet’) scoren. Bij ontslag, wanneer team Speedboot een kind beter heeft leren kennen scoren zij vaak meer problemen waardoor je zou kunnen concluderen dat opname de situatie heeft verslechterd terwijl je eigenlijk zou moeten concluderen dat de eerste meting geen betrouwbare meting is. Aangezien senior

sociotherapeuten op de HONOSCA bij gebrek aan informatie de mogelijkheid hebben om een 9 (‘niet bekend’) te scoren, gaat dit probleem voor hen niet op. Er is overwogen om de CBCL en de TRF die mentoren sociotherapeuten en de leerkracht bij opname invullen te verwijderen uit de testbatterij. Mede omdat het verwijderen van deze vragenlijsten bijdraagt aan de face

validity van het onderzoek (indruk van informanten dat een meting valide is), en de werkdruk

vermindert wat een positieve uitwerking heeft op de motivatie en bereidheid tot medewerking aan het onderzoek. Echter, met het verwijderen van deze voormeting gaat er ook cruciale informatie verloren die een vergelijking met de nameting bij ontslag onmogelijk maakt.

Oplossing: De bewuste vragenlijsten worden vooralsnog niet verwijderd uit de testbatterij.

Wel zijn er maatregelen getroffen om de betrouwbaarheid van de meting bij opname te garanderen. Mentoren sociotherapeuten en de leerkracht van de Speedbootklas vullen niet langer een 0 in (‘helemaal niet’) op de CBCL en de TRF wanneer zij te weinig zicht hebben op de problematiek van het kind, maar slaan de vraag in plaats over. De toekomst zal

3 _{COTAN-beoordelingen hebben betrekking op de zeven criteria “Uitgangspunten bij de testconstructie”,}

“Kwaliteit van het testmateriaal”, “Kwaliteit van de handleiding”, “Normen”, “Betrouwbaarheid”, “Begripsvaliditeit” en “Criteriumvaliditeit”. De afkortingen g, v en o staan voor goed, voldoende en onvoldoende.

11 vervolgens uit moeten wijzen of er niet teveel vragen worden overgeslagen op de CBCL en de TRF en interpretatie mogelijk blijft.

2. Informed consent

Zoals in de procedure beschreven ontvingen ouders bij intake een actieve informed consent. Ondanks herinnering werden ondertekende antwoordstrookjes echter zelden bij het

kennismakingsgesprek of het opnamegesprek ingeleverd. Hierdoor was er sprake van een valse start, met als gevolg veel missing data omdat informanten niet altijd in de gelegenheid waren de vragenlijsten binnen één week in te vullen.

Oplossing 1: Speedboot schakelt over naar een passieve informed consent

De ethische commissie van de UvA ging bij de start van het onderzoek niet akkoord met een passieve informed consent omdat de verkregen gegevens werden gedeeld met een derde partij (MA-student van de UvA). De betrokken ouders dienden daar actief toestemming voor te geven. Nu mijn stage op Speedboot er op zit, zou Speedboot er voor kunnen kiezen over te stappen op een passieve informed consent en de testbatterij uit het onderzoek daarmee de standaard ROM van Speedboot te maken. Op deze manier kunnen ouders nog steeds bezwaar aantekenen, maar hoeft Speedboot niet langer actief op toestemming te wachten en loopt de data-verzameling geen vertraging op. Wel moet ten alle tijden in het EPD worden gecheckt of ouders toestemming hebben gegeven voor het opnemen van contact met verwijzer en school.

Oplossing 2: Speedboot behoudt de actieve informed consent

De actieve informed consent wordt tijdens de intake kort toegelicht waarna ouders direct gevraagd wordt toestemming te verlenen voor deelname aan het onderzoek. Groot voordeel van een actieve informed consent ten opzichte van een passieve informed consent is dat de verzamelde data later nog eens door een derde partij geanalyseerd kan worden.

Afweging: Ik laat de keuze voor een actieve dan wel passieve informed consent over aan

de behandelverantwoordelijke van Speedboot. Mijn persoonlijke voorkeur gaat uit naar een actieve informed consent omdat ik via deze weg in de toekomst mogelijk betrokken zou kunnen blijven bij het onderzoek om de data te analyseren en een (wetenschappelijk) artikel te schrijven.

Aandachtspunt: De zorgadministratie maakt de intakepakketjes van Speedboot en moet

worden geïnformeerd wanneer de informed consent zich wijzigt. 3. PedsQL.

Bij het samenstellen van de testbatterij is een afweging gemaakt tussen gebruik van de Kidscreen (kwaliteit van leven) en de PedsQL (kwaliteit van leven). In samenspraak met onderzoekscommissie van de Bascule is gekozen voor de PedsQL omdat de Kidscreen in

12 eerder onderzoek bij de traumapopulatie en de psychosociale afdeling van het AMC geen verschil liet zien. De Bascule heeft echter nog geen licentie voor het gebruik van de PedsQL. De PedsQL is online te vinden en mag gratis gebruikt worden zolang de Universiteit aan het onderzoek verbonden is. Tycho Dekkers heeft dan ook aangeboden de komende jaren in naam aan het project verbonden te willen blijven. Echter, het gebrek aan een licentie zou data-verzameling bij follow-up bemoeilijken, aangezien de PedsQL niet in BergOp is opgenomen en dus via de post zou moeten worden nagestuurd.

Oplossing 1: De Bascule heeft een licentie voor gebruik van de PedsQL en neemt de

PedsQL op in Bergop.

Oplossing 2: Er wordt alsnog gekozen voor de Kidscreen.

Afweging: Op 14-09-2015 werd bevestigd dat de Bascule een overeenkomst aangaat

met de auteur van de PedsQL en de vragenlijst opneemt in Bergop. 4. PedsQL bij ontslag

In de pilot studie was het de taak van de mentor sociotherapeut om in de week van opname en in de week van ontslag de PedsQL bij het kind af te nemen. Het is echter voorgekomen dat de bewuste sociotherapeut niet werkzaam was in de week van ontslag. Op Speedboot staat de datum van ontslag namelijk lang niet altijd (van tevoren) vast.

Oplossing: Een vaste kracht (stagiair/co-assistent) krijgt de taak om bij ontslag de PedsQL

bij het kind af te nemen.

5. Nonrespons van verwijzers bij opname

Er kwam veelal geen respons van verwijzers op het verzoek om de HoNOSCA in de eerste week van opname in te vullen. Dit lag wellicht deels aan het feit dat het zomervakantie was, maar kan er ook mee te maken hebben dat het invullen van de HoNOSCA onvoldoende hoog op het prioriteitenlijstje van verwijzers stond. De opname was immers al gestart, de

verwijzing rond en daarmee de druk van de ketel.

Oplossing: Mijn voorstel is dan ook om verwijzers de HoNOSCA al eerder in te laten vullen;

nog voor de opname wanneer de druk nog hoog is. Tijdens de telefonische aanmelding worden verwijzers kort geïnformeerd over het feit dat zij behalve de verwijsbrief ook de HoNOSCA in moeten vullen voordat er tot opname kan worden overgegaan. Speedboot vraagt tijdens telefonische aanmelding expliciet naar het emailadres van de verwijzer en mailt de HoNOSCA diezelfde dag vanuit BergOP. Kanttekening: (vroeg) verzamelde data van verwijzers mag pas gebruikt worden voor het onderzoek wanneer ouders tijdens intake ook hun toestemming geven voor deelname aan het onderzoek.

13 Ook van leerkrachten kwam er veelal geen respons op het verzoek de TRF in de eerste week van opname in te vullen.

Oplossing: Leerkrachten ontvangen de TRF bij opname via ouders. De TRF wordt

bijgevoegd aan de brief van de Pionier aan de school van herkomst (die in het intakepakket zit).

7. Email adressen.

Aangezien de vragenlijsten grotendeels via email aan de informanten worden verspreid (zie Tabel 3) is het van groot belang dat de emailadressen van ouders, leerkrachten en verwijzers goed in het EPD staan. De pilot studie heeft uitgewezen dat dit echter lang niet altijd het geval was.

Oplossing:

Bij (telefonische) aanmelding vraagt Speedboot expliciet om het emailadres van verwijzer. Tijdens intake vraagt Speedboot ouders naar het eigen emailadres en het emailadres van de IB’er van de school van herkomst. Mochten ouders dit laatste adres niet paraat hebben stuurt Speedboot ze diezelfde dag nog een email ter herinnering. Er wordt gevraagd naar het emailadres van de IB’er (ipv de huidige leerkracht) omdat de kans groot is dat het kind bij follow-up (6 maanden later) niet meer bij dezelfde leerkracht in de klas zit. Bij follow-up wordt via de IB’er achterhaalt bij welke leerkracht het kind in de klas zit. Indien het kind de overgang naar de middelbare school heeft doorgemaakt wordt via ouders het emailadres van de mentor achterhaalt.

8. Vakantie

Tijdens vakanties zijn scholen dicht en leraren onbereikbaar. Ook contact met verwijzers verloopt moeizaam. Er valt in deze perioden dus (veel) informatie van informanten weg. Vraag is of dit de data geleverd door ouders, team Speedboot en het kind zelf overbodig maakt?

Oplossing: Tijdens schoolvakanties (herfstvakantie, kerstvakantie, voorjaarsvakantie,

meivakantie, zomervakantie) wordt de data-verzameling tijdelijk on hold gezet. Indien de nameting of de follow-up meting in een vakantie valt wordt de eerstvolgende dag na de vakantie gekozen als de dag waarop de vragenlijsten onder leerkrachten en verwijzers worden verspreid.

9. Vervaldata vragenlijsten

Groot voordeel van BergOp is niet alleen dat het data-verzameling vergemakkelijkt en handmatig scoren overbodig maakt maar ook dat er niet gesjoemeld kan worden met invuldata. Bij het wegsturen van vragenlijsten stel je namelijk een datum in waarop de link

14 naar de vragenlijst komt te vervallen. Vraag is hoe hard je de grens van één week wil

handhaven.

Oplossing: De grens van één week blijft in principe gehandhaafd gegeven het kortdurende

karakter van opname op Speedboot. Indien informanten er niet in slagen de vragenlijsten binnen één week in te vullen krijgen zij een week uitstel.

Belang van het onderzoek

Voor het slagen van het onderzoek is het van groot belang dat team Speedboot enthousiast blijft en de meerwaarde van ROM blijft voelen. Alleen dan heeft het onderzoek draagvlak en een toekomst. Om te voorkomen dat team Speedboot ROM als een belasting gaan zien dient er veel aandacht uit te blijven gaan naar de interne communicatie. Er dient regelmatig te worden herinnert aan het feit dat ROM – met de juiste inzet – een krachtig instrument kan zijn die het toelaat om:

- kritisch naar onszelf te kijken

‘Evaluatie is een noodzakelijk aspect van professioneel handelen. Wie na afloop gegevens over cliënten verzamelt, kan deze informatie gebruiken om de eigen therapeutische werkwijze te verbeteren. Weliswaar profiteert de cliënt daar zelf niet meer van, maar het toekomstig werk van hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg is gediend met evaluatiegegevens’ (Soudijn, 2007).

- en de buitenwereld te tonen dat we goede en relevante zorg leveren

‘Er bestaat grote maatschappelijke behoefte om de ggz transparanter te maken en te laten zien wat we bereiken. ROM is hiervoor bedoeld. Een reden waarom de ggz meer dan andere sectoren door de beleidsmakers aangepakt wordt, is dat we niet weten aan te tonen dat onze zorg verbetering brengt. In deze tijden van bezuinigingen is het van groot belang om onze middelen goed in te zetten en de zorg zo efficiënt mogelijk te organiseren’ (Mulder, Vermeiren, Sax, 2012).

Discussie

ROM bij kinderen en adolescenten is lastiger dan bij andere doelgroepen in de psychiatrie. Dit ligt ten eerste aan het feit dat de doelgroep heel divers is qua psychische stoornissen. Voor veel problematiek zijn er specifieke instrumenten beschikbaar. Echter, herhaalde metingen hebben alleen kans van slagen wanneer er een beperkt aantal instrumenten worden gebruikt (Boer, Markus & Vermeiren, 2012). In dit onderzoek is er op advies van

15 te meten op drie gebieden: ernst van de problematiek, dagelijks functioneren en kwaliteit van leven (de grootste gemene deler).

Ten tweede is ROM bij kinderen en adolescenten lastiger omdat kinderen niet stilstaan maar in ontwikkeling zijn. De ROM in dit onderzoek doet recht aan deze dynamiek door niet alleen gebruik te maken van zelfrapportage (mogelijk vanaf 8 jaar) maar ook van rapportage door ouders en leerkrachten (geschikt voor jongere kinderen).

Ten derde is ROM bij deze doelgroep lastiger doordat de problemen van kinderen zijn verweven met gedrag en kenmerken van het gezin, en dan vooral met de ouders (Boer, Markus & Vermeiren, 2012). Vandaar dat er in de ROM van dit onderzoek ook een vragenlijst is toegevoegd die ouderkenmerken in kaart brengt (de meting van opvoedingsstress met de OBVL).

Wat de ROM bij kinderen en adolescenten ten slotte lastig maakt is dat deze afspeelt in een context van jeugdzorg en onderwijs (Boer, Markus & Vermeiren, 2012). In dit onderzoek wordt hier rekening mee gehouden door in de ‘casemix’ het type onderwijs (wel of niet speciaal) en eventuele jeugdbeschermingsmaatregelen, zoals een ondertoezichtstelling te betrekken

Stand van zaken

Zie voor de huidige stand van zaken wat betreft implementatie van ROM op Speedboot de onderstaande tabel.

Tabel 3. Vijf pijlers bij de implementatie van ROM (ROMCKAP)

Speedboot Pijlers

Methodiek Wat gaat er gemeten worden, bij welke cliënten, met welke instrumenten en op welke momenten?

ICT Welke systemen zijn er nodig voor het uitvoeren van ROM? Welke systemen zijn al beschikbaar en welke dienen aangeschaft te worden?

Behoeft een goede overdracht van Lisette

Logistiek Op welke manier worden de gegevens verzameld, wie verstuurt uitnodigingen, in welke systemen komen de resultaten? Kortom wie doet wat wanneer?

Toekomstig werk Gebruik Wat wordt er met de resultaten gedaan? Op welke manier worden de resultaten onderdeel van de behandeling?

Communicatie Ideeën en adviezen over de wijze van communicatie. Zowel intern als extern.

Communicatie is belangrijk voor het draagvlak en het slagen van het project.

16 Literatuurlijst

Achenbach T. (2009).The Achenbach System of Empirically Based Assessment (ASEBA): development, findings, theory, and application. Burlington: University of Vermont Department of Psychiatry.

Blanz, B., & Schmidt, M. H. (2000). Practitioner review: Preconditions and outcomes of inpatient treatment in child and adolescent psychiatry. Journal of Child Psychology &

Psychiatry, 41, 703–712.

Bloom, B. L. (2000). Brief inpatient treatment for psychiatric disorders. Crisis Intervention,

5, 241–247.

Boer, F., Markus, M, & Vermeiren, R. (2012). Zeg niet: ‘Sta stil, anders kann ik je niet meten!’ ROM in de kinder- en jeugdpsychiatrie. Tijdschrift voor psychiatrie 54, 2, 167-171.

Brock A. de, Vermulst, A., Gerris, J., & Abidinn, R. (1992). NOSI. Nijmeegse Ouderlijke Stress Index. Handleiding experimentele versie. Lisee: Swets en Zeitlinger.

Gowers, S., Levine, W., Bailey-Rogers, S., & Shore A. (2000). Commissioned review: The Health of the Nation Outcomes Scales for Child and Adolescent Mental Health

(HoNOSCA). Child Psychological Psychiatry Review , 5, 50-56.

Green, J.., Kroll, L., Imre, D., Frances, F., Begum, K., Gannon, L., & Anson, R. (2001). Health gain and outcome predictors during inpatient and related day treatment in child and adolescent psychiatry. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 40, 325–332.

Nederlands Jeugd Instituut (NJI). www.nji.nl

Mulder, N., Vermeiren, R., & Sax, N. (2012). ROM: Handreiking voor de psychiater, Nederlandse vereniging voor psychiatrie, 87.

17 dolescents: A review of outcome studies. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 29, 847–853.

Psychiatrienet. www.psychiatrienet.nl

Pumariega, A., & Glover, S. (1998). New developments in service delivery research for children and adolescents and their families. Advances in Clinical Child Psychology,

20, 303–343.

Soudijn, K.A. (2007). Ethische codes voor psychologen. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds. ISBN 978 90 5712 2583.

Sourander, A., Helenius, H., Leijala, H., Heikkilae, T., Bergroth, L., & Piha, J. (1996). Predictors of outcome of short-term child psychiatric inpatient treatment. European Child and Adolescent Psychiatry, 5, 75–82.

18 Bijlage

Verwachtingen en hypothesen

Verwachting 1: Opname stabiliseert het kind op korte termijn.

- Hypothese 1a: ouders rapporteren minder probleemgedrag bij ontslag dan bij opname. - Hypothese 1b: mentoren sociotherapeuten rapporteren minder probleemgedrag bij

ontslag dan (ouders) bij opname.

- Hypothese 1c: leerkracht van de speedbootklas rapporteert minder probleemgedrag bij ontslag dan (de leerkracht van de school van herkomst) bij opname.

- Hypothese 1d: senior sociotherapeuten rapporteren minder probleemgedrag bij ontslag dan (verwijzers) bij opname.

- Hypothese 1e: kinderen rapporteren een betere kwaliteit van leven bij ontslag dan bij opname.

Verwachting 2: Opname normaliseert het functioneren van het kind op lange termijn via de faciliterende rol van Speedboot.

- Hypothese 1a: ouders rapporteren minder probleemgedrag bij follow-up dan (mentoren sociotherapeuten) bij ontslag

- Hypothese 1b: leerkracht rapporteert minder probleemgedrag bij follow-up dan de leerkracht van de Speedbootklas bij ontslag.

- Hypothese 1d: verwijzer rapporteert minder probleemgedrag bij follow-up dan senior sociotherapeut bij ontslag.

- Hypothese 1e: kinderen rapporteren een betere kwaliteit van leven bij follow-up dan bij ontslag.

o Vooruitgang in bovenstaande hypothesen wordt gemedieerd door de mate waarin advies van Speedboot na ontslag is opgepakt.

Verwachting 3: Opname vermindert opvoedingsstress bij ouders op lange termijn door de faciliterende rol van Speedboot

- Hypothese 3: Ouders rapporteren minder opvoedingsbelasting bij follow-up dan bij ontslag, en minder bij ontslag dan bij opname.

19 INFORMATIE BROCHURE VOOR OUDERS MET ACTIEVE CONSENT

Geachte ouders/verzorgers,

Speedboot voert een onderzoek uit naar de werkzaamheid van haar behandeling. In het kader van dit onderzoek wordt u gevraagd om driemaal (bij opname, ontslag en zes maanden na ontslag) twee vragenlijsten in te vullen. Per keer duurt dit ongeveer 30 minuten. Ook uw kind, de leerkracht, de verwijzer en team Speedboot vullen met uw toestemming een aantal keer een vragenlijst in. De vragenlijsten van het onderzoek gaan over het probleemgedrag en de vaardigheden van uw kind, de door u beleefde opvoedingsstress, het dagelijks functioneren van uw kind en de kwaliteit van leven van uw kind. Indien u geen bezwaar heeft tegen de deelname van uw kind aan dit onderzoek willen wij u vragen het strookje onderaan deze brief te ondertekenen.

DOEL VAN HET ONDERZOEK

Het doel van dit onderzoek is om na te gaan of er in de loop van de tijd sprake is van verbetering bij uw kind door behandeling op Speedboot.

VRIJWILLIGHEID

Als u of uw kind niet wilt dat er gebruik wordt gemaakt van zijn/haar gegevens of als u dat gaandeweg het onderzoek besluit, dan kunt u dat op elk moment kenbaar maken. Dat kan zonder opgaaf van redenen en zonder dat dit op enige wijze gevolgen voor uw kind zal hebben. Tevens kunt u tot een maand na afloop van de opname uw toestemming intrekken. In dat geval zullen de gegevens van uw kind worden verwijderd uit onze bestanden.

VERTROUWELIJKHEID VAN ONDERZOEKSGEGEVENS

De gegevens van dit onderzoek zullen door de onderzoekers alleen worden gebruikt voor nadere analyse en voor eventuele publicatie in wetenschappelijke tijdschriften. De gegevens worden in geen geval bekeken per kind. Het gaat om de resultaten voor de hele groep

tezamen. Hierbij wordt geen gebruik gemaakt van de persoonsgegevens van uw kind, en blijft de anonimiteit van uw kind gewaarborgd.

NADERE INLICHTINGEN

Mocht u vragen hebben over dit onderzoek, vooraf of achteraf, dan kunt u zich wenden tot de mw. A. Heerma, email: a.heerma@debascule.com, Rijksstraatweg 145, 1115 AP,

Duivendrecht. Voor eventuele klachten over dit onderzoek kunt u zich wenden tot het lid van de Commissie Ethiek van de Bascule, Dr. x-x, tel. x-x, email x-x@debascule.com, straatnaam + nr, postcode, plaatsnaam.

20 TOESTEMMING

De ouder(s) / verzorger(s) van

Naam: ………

geven toestemming voor deelname aan het onderzoek van Speedboot, de Bascule

Handtekening: ………

Datum: ………

Emailadres ouder(s)/verzorger(s): ………...

School van herkomst: ………..

Naam leerkracht: ……….

Naam intern begeleider (IB’er): ………..

21 INFORMATIE BROCHURE VOOR OUDERS MET PASSIEVE CONSENT

Geachte ouders/verzorgers,

Speedboot voert een onderzoek uit naar de werkzaamheid van haar behandeling. In het kader van dit onderzoek wordt u gevraagd om driemaal (bij opname, ontslag en zes maanden na ontslag) twee vragenlijsten in te vullen. Per keer duurt dit ongeveer 30 minuten. Ook uw kind, de leerkracht, de verwijzer en team Speedboot vullen met uw toestemming een aantal keer een vragenlijst in. De vragenlijsten van het onderzoek gaan over het probleemgedrag en de vaardigheden van uw kind, de door u beleefde opvoedingsstress, het dagelijks functioneren van uw kind en de kwaliteit van leven van uw kind. Indien u bezwaar heeft tegen de

deelname van uw kind aan dit onderzoek willen wij u vragen het strookje onderaan deze brief te ondertekenen.

DOEL VAN HET ONDERZOEK

Het doel van dit onderzoek is om na te gaan of er in de loop van de tijd sprake is van verbetering bij uw kind door behandeling op Speedboot.

VRIJWILLIGHEID

Als u of uw kind niet wilt dat er gebruik wordt gemaakt van zijn/haar gegevens of als u dat gaandeweg het onderzoek besluit, dan kunt u dat op elk moment kenbaar maken. Dat kan zonder opgaaf van redenen en zonder dat dit op enige wijze gevolgen voor uw kind zal hebben. Tevens kunt u tot een maand na afloop van de opname uw toestemming intrekken. In dat geval zullen de gegevens van uw kind worden verwijderd uit onze bestanden.

VERTROUWELIJKHEID VAN ONDERZOEKSGEGEVENS

De gegevens van dit onderzoek zullen door de onderzoekers alleen worden gebruikt voor nadere analyse en voor eventuele publicatie in wetenschappelijke tijdschriften. De gegevens worden in geen geval bekeken per kind. Het gaat om de resultaten voor de hele groep

tezamen. Hierbij wordt geen gebruik gemaakt van de persoonsgegevens van uw kind, en blijft de anonimiteit van uw kind gewaarborgd.

NADERE INLICHTINGEN

Mocht u vragen hebben over dit onderzoek, vooraf of achteraf, dan kunt u zich wenden tot de mw. A. Heerma, email: a.heerma@debascule.com, Rijksstraatweg 145, 1115 AP,

Duivendrecht. Voor eventuele klachten over dit onderzoek kunt u zich wenden tot het lid van de Commissie Ethiek van de Bascule, Dr. x-x, tel. x-x, email x-x@debascule.com, straatnaam + nr, postcode, plaatsnaam.

22 TOESTEMMING

De ouder(s) / verzorger(s) van

Naam: ………

geven geen toestemming voor deelname aan het onderzoek van Speedboot, de Bascule

Handtekening: ………

23 VRAGENLIJST BIJ FOLLOW-UP

Geachte ouders/verzorgers,

Zes maanden geleden was uw kind opgenomen op Speedboot. Tijdens de opname heeft u meegewerkt aan een onderzoek door bij opname en ontslag twee vragenlijsten in te vullen. Om het onderzoek af te kunnen ronden willen wij u vragen deze vragenlijsten nog een laatste keer in te vullen. De vragenlijsten ontvangt u via een volgende email waarin ook een

vragenlijst is toegevoegd voor uw kind. Met behulp van de resultaten van deze vragenlijsten kan Speedboot nagaan of er bij uw kind in de loop van de tijd sprake is van verbetering door behandeling op Speedboot.

Tot slot volgen hieronder nog een aantal korte vragen over de diagnose en het advies van Speedboot. Dit omdat Speedboot graag wil weten of u en uw kind wat hebben gehad aan de opname op Speedboot.

Diagnose

- Speedboot stelde de volgende diagnose: DSM VI/V diagnose uit de eindbrief Helemaal mee

eens

Mee eens Niet eens/ niet oneens

Mee oneens Helemaal mee oneens

Vond u de diagnose passend?

- Speedboot omschreef uw kind als volgt: beschrijvende diagnose uit de eindbrief Helemaal mee

eens

Mee eens Niet eens/ niet oneens

Mee oneens Helemaal mee oneens Herkende u uw kind in het omschreven beeld? Advies

- Speedboot adviseerde: advies uit de eindbrief Helemaal mee

eens

Mee eens Niet eens/ niet oneens

Mee oneens Helemaal mee oneens

1a. Vond u dit een passend advies 1b. Is dit advies opgevolgd? 1c. Heeft dit advies geholpen?