Oproep: Muizenkiezen gezocht

AFZETTINGEN WTKG 27 (2),2006 32

Oproep:

Muizenkiezen

gezocht

Francien Dieleman*

Vorige

zomerdacht ik al dat het weerraak wasmet een

kleine_m1,die ik_{voor een}

_Mimomys

sp.versleet

(Afzettin-gen 26

(3): 47-51, fig. 4),

maarnader onderzoek

bij

muse-umNaturalis onthulde dat hetom eenminder oude Micro-tussp.

ging.

Een illusiearmerheb ik

_afgelopen

winter woel-muisliteratuur

_doorgespit,

metals doel betertekunnen

beoordelenof ikmetsubrecent of fossiel materiaaltedoen heb. Ik weet nuondertussen_waar ik

op moet letten. In ieder

_geval

niet

opde kleur! Oude kiezen hoeven nietzwart te

zijn,

ensubrecente

ogensomswél

bedrieglijk

zwart.

Hoe ziet de ideale muizenkies eruit? Zoek naar een ml

(eerste onderkaakskies),

de

_morfologie

hiervan is

soortspe-cifiek,

of desnoods_eenM3

_{(derde bovenkaakskies),}

diens

morfologie

kan ook

nog veel informatiegeven. Maarlaat de andere elementen niet

_liggen,

_erkan

nogheel veelaan

tezien

_zijn!

Heeft de kies

_bijvoorbeeld

_worteltjes

of niet.

_Vroeg

in de

evolutie_van woelmuizen hadden de kiezen wortels. De

meeste recente woelmuissoorten in Nederland hebbengeen wortelsmeer, behalve de Rosse

woelmuis,

dus als

je

een

woelmuiskiesmet

worteltjes vindt,

heb

_je

misschiente

ma-kenmet_een

_fossiele,

_maarhet hoeft niet.

_Omgekeerd

be-tekent

geenwortels ook niet datzeniet fossiel

zijn.

In

som-mige evolutielijnen begint

‘het niet_{meer vormen van}

wor-tels’ al_voorhet Midden-Pleistoceen_enbovendien

_zijn

_er

ooksoorten

_{waarbij jonge}

individuen kiezen zonder

wor-tels

_hebben,

_maaroudere individuendie wel ontwikkelen

naarmateze een

hogere leeftijd

bereiken. Het aantal wortels

is_van

_belang.

Heel

_grofgesteld:

hoemeerwortelsper

kies,

hoefossielen

Erg belangrijk

voorhet

bepalen

vanhet evolutionaire

sta-dium_{van een}woelmuissoort is het

_verloop

vande Tinea

sinuosa’.Dit is de

_{lijn langs}

de

_zijkanten

_vandekies die de

overgangvanhet emailvande kroonnaarhet naakte

tand-been _van de wortel

aangeeft.

Naarmate de

kroonhoogte

vandewoelmuiskiezenin de

_loop

_vande evolutietoeneemt gaat de linea sinuosa

slingeren

envormt ten slotte

hoog

tegende kiezen

_{oplopende emailvrije}

stroken. Door de

hoogte

vandie strokente metenkan

je

het revolutio-naire stadium

_bepalen.

Alleen heb

_je

wel_een

pro-bleem als de kies alzover is

afgekauwd

dat de

emailvrije

stroken

op het kauwvlak worden

aangesneden,

wantdan kun

je

de

_hoogte

nietmeermeten.

Nog

iets_om

opteletten is de dikte_vanhet email op

be-paalde plekken

aanhet kauwvlak van de

kies,

de zoge-naamde ‘emaildifferentiatie’.Er

zijn

meerdere_typen te

onderscheiden,

erkan

bijvoorbeeld

onderscheid

gemaakt

wordentussende

_{mimomys-emaildifferentiatie}

ende

mi-crotus-emaildifferentiatie,

maardan heb

je

weleen

micros-coop

nodig!.

Er

zijn

nog wel meeronderscheidende

kenmerken,

maar

die laat ik_nuliever buiten

beschouwing.

Waar

_ging

ikmet pasendus naarop zoek? Een mlmet

wortels,

metniet

aangesneden emailvrije stroken,

en een

mimomys-emaildilferentiatie.

Zaterdag

vond ik_eenfraaie_m1,maarzonder

_wortels,

met

een

microtus-emaildifferentiatie;

eenArvicola terrestris

(woelrat),

enookeenM1,

waarschijnlijk

vandezelfdesoort.

Op

eerste

paasdag

was het

vijf

minutennaaankomst op

het strand al raak.

_Op

het

oogwas hetweereenkies van eenwoelrat. Toen

gebeurde

er een

Tamp’:

Omdat ik het

volgende

uurnietsmeer

vond,

besloot ik in het

schelpen-gruis langs

de

_vloedlijn

_naarmolluskente gaan

zoeken,

het

_lag

daar vol met _grote

_{slakkenhuizen,}

_waarvan ik_er

eenaantalmeenam. Thuis

gekomen

besloot ik degrotere stukken onder de kraan schoon te

spoelen

enhet kleine

spul

in _een

_bakje

water tedoen. Tot

_mijn

schrik kon ik de

woelmuiskies niet_meer vinden. Ik kon _maar één

_ding

bedenken,

namelijk

dat de kies _aan de

_vochtige

slakken-huizen_was

gaankleven enik hemzodoor de gootsteen had

_gespoeld.

Naeenhalfuur

stevig

balen bedacht ik dat

ermisschien nogeen

sprankje

hoop

wasomde kies weer

in

_mijn

bezitte

_krijgen:

Wat als de kies in_eenslakkenhuis

zat? Maar danzou

hij

eronder de kraan ook wel

uitgewas-sen

zijn.

Ik heb tochmaar evendeslakkenhuizen

voorzich-tig

in_eenbak water

_gespoeld

_en,wonder boven

_wonder,

daar kwam

mijn

kies

_{tevoorschijn.}

Wat een

opluchting!

Voortaan zal ik toch_maarwat

zorgvuldiger

omgaanmet

mijn

‘kostbare’ vondsten.

Tweede

paasdag

washet ideaalweervoorhet zoekennaar

muizenkiezen:

droog

zanden eenflauw

zonnetje,

zodat de

fossieltjes goed

zichtbaar_en

_makkelijk

uitte

pikken zijn

wanneer

je

op

ellebogen

enknieën overhet strand

rond-kruipt.

Ik vond die

_{dag eindelijk}

tweekiezenmet

worteltjes,

waarvan één erveelbelovend

uitzag:

enkele niet aange-sneden

emailvrije

stroken! Maar helaaseenM2,engeen ml.

Ik ben_ertoch_zosnel

_mogelijk

_{mee naar museum}Naturalis in Leiden

gegaan,waarLarsvanden Hoek

Ostende,

con-servator

microvertebraten,

de beroemde

Vroeg-Pleis-tocene

Tegelencollectie

te

voorschijn haalde,

zodat ik de kies kon

_vergelijken

met de M2’s daarvan.

Enwatbleek?De

emailvrije

strokenvan

mijn

kies

Tevens

_verslag

van een

éénpersoons paas-excursie

naarhet

Breskense

strand,

op zoeknaarde ideale muizenkies.

Na eerdere vondstenvanwoelmuiskiezenop hetstrandvan

Breskens,

waarvan één kies verrassend oud bleek te

zijn

(zie Afzettingen

26

_(3):

47-51,

fig.

2en

3), bekroop

medit

voorjaar

weerde

drang

verdertegaan

zoeken,

in de

hoop

AFZETTINGEN WTKG27 (2),2006 33

warenbeduidend

_lager!

Over de

_implicaties

_vandie

consta-tering

denkenwe_nogna.

Ik bentrouwens niet de

_enige

die woelmuiskiezen heeft

opgeraaptvanopgespotenstranden: Na de vondst

_bij

Cad-zandvan eenwoelmuiskaak door Klaas

_Nijholt,

heeft ook

Norbert Huuskes zich

_gemeld

metdrie fraaiewoelratkiezen

vandezelfde locatie.

En Anton Janse toondemedrie woelratkiezenen een onder-kaakvan een_{Microtus sp., die}

hij

in

opgespotenzand had

gevonden.

Ik heb

_gezien

dat_ernetweer een

zandsuppletie

heeft

plaats-gevonden

tussen

Vlissingen

en

Zoutelande,

naarik

verno-men hebmethet Steenbanken materiaalwaar de muizen

in zitten. Kanszatvooriedereenom weerwat te

opte

rapen!

Dus leden,als

_jullie

eenmuistussenhet

_{gruis vinden,}

dan hoor ik het graag.

*FrancienDieleman,Van

_{Helsdingenlaan}

15,