Transportkosten in de vaarpolder "Het Grootslag"

INSTITUUT VOOR CULTUURTECHNIEK EN WATERHUISHOUDING NOTA n r . 323, d . d . 20 d e c e m b e r 1965

p _{°sik>'" -•*'i"'"& ~>a}

^

'

^

e

,

T r a n s p o r t k o s t e n in de v a a r p o l d e r 'Het G r o o t s l a g ' ' *L.W. Vink

en

C. G. J» van O o s t r u m

N o t a ' s van het Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e m i d -delen, dus geen officiële p u b l i k a t i e s .

Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel b e t r e k k i n g hebben op een eenvoudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , a l s op een concluderende d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e gevallen zullen de c o n c l u s i e s e c h t e r van voorlopige a a r d zijn omdat het o n d e r -zoek nog niet i s afgesloten.

Aan g e b r u i k e r s buiten het Instituut wordt v e r z o c h t ze niet in p u -b l i k a t i e s t e v e r m e l d e n .

Bepaalde n o t a ' s k o m e n niet voor v e r s p r e i d i n g buiten het Instituut in a a n m e r k i n g .

INLEIDING

In de tuinbouwvaarpolder 'Het Groot slag1 streeft men naar de uitvoering

van een ruilverkaveling. Redenen hiervoor zijn onder m e e r de slechte ontslui-ting van de cultuurgronden en een onvolmaakte verkavelingstoestand.

De waterwegen in de polder vormen de enige verbinding s schakel tussen bedrijfsgebouwen en kavels. Bovendien zijn de afstanden van de bedrijfsgebou-wen naar de kavels vaak zo groot, dat een rationele bedrijfsvoering vrijwel on-mogelijk i s .

De landinrichting van 'Het Groot slag' is weliswaar relatief gunstig ten opzichte van andere vaarpolders in Noord-Holland (vergelijk b. v. Geestmer-ambacht), m a a r kan toch aanzienlijk worden verbeterd (tabel 1). In het bijzonder zou concentratie van kavels en aanleg van landbouwontsluitingswegen voordelen kunnen opleveren voornamelijk in de vorm van besparingen op transporturen.

Voor een juiste beoordeling van verbeteringsmaatregelen kan het van b e -lang zijn deze winst op transportkosten te kennen. In deze verhandeling worden methode en resultaten weergegeven van een onderzoek naar de gemiddeld te verwachten besparing op transportkosten, die verkregen kunnen worden, ener-zijds door verkorting van de kavelafstanden en anderener-zijds door een concentratie van de kavels.

WERKWIJZE

Het onderzoek is verricht op basis van het werkelijk bedrijfsgebeuren. De gegevens zijn ontleend aan dagboekhoudingen van een 5-tal vaarbedrijven uit de gemeente Andijk en een 8-tal vaarbedrijven uit de gemeente Grootebroek, een aantal dat terwille van de beschikbare mankracht voor de uitwerking van de ge-gevens beperkt moest blijven. De dagboekhoudingen beslaan een periode Van precies 1 jaar te weten de periode van mei 1962 - mei 1963. De tuinders

no-teerden dagelijks op het vervoersregistratieformulier door wie (aantal personen), met welk vervoermiddel, naar welke kavel en voor welke werkzaamhedenfheid) de ritten werden gemaakt. Tevens werden de tijdstippen van vertrek en aankomst per kavel op het formulier vermeld.

Uit deze gegevens kan zowel de frequentie van het perceelsbezoek als ook de bijbehorende transportafstand worden bepaald.

KEUZE VAN DE ONDERZOCHTE BEDRIJVEN

Alhoewel de bedrijven w i l l e k e u r i g zijn gekozen, hebben we g e s t r e e f d n a a r een r e p r e s e n t a t i e v e vertegenwoordiging voor het onderzochte gebied, v o o r a l voor wat betreft de cultuurtechnische p r o d u k t i e - o m s t a n d i g h e d e n .

Een aantal v e r k a v e l i n g s k e n m e r k e n van de bedrijven in de gemeenten Andijk en G r o o t e b r o e k en van de bij het onderzoek b e t r o k k e n v a a r b e d r i j v e n zijn w e e r g e g e v e n in tabel 1.

Tabel 1. V e r k a v e l i n g s k e n m e r k e n van 'Het G r o o t s l a g '

K e n m e r k e n Gemeenten G r o o t e b r o e k + Andijk 1959 t / m 1961 Bedrijven onderzoek 1962/1963 Gemiddelde bedrijfsgrootte (ha)

Aantal k a v e l s p e r bedrijf Gemiddelde kavelgrootte (ha)

Kavelafstand (gewogen gemiddelde, m)

3,08 3,2 0,96 1559 3,30 3,2 1,02 1584 B r o n : Cultuurtechnische Dienst, 1962 Een aantal gegevens van de bedrijven afzonderlijk zijn v e r m e l d in de tabellen 2 en 3 , w a a r b i j in tabel 2 enkele b e d r i j f s k e n m e r k e n en in t a b e l 3 enige teeltplangegevens zijn opgenomen. Voor de s i t u e r i n g van de bedrijfsgebouwen en de bijbehorende cultuurgrond wordt v e r w e z e n n a a r bijgaand k a a r t j e .

Tabel 2. E e n overzicht van enkele b e d r i j f s k e n m e r k e n van de onderzochte bedrijven

Bedrijf Oppervlakte A a n t a l in ha k a v e l s Gemiddelde kavelgrootte in ha Gewogen gemid-delde kavelaf-stand in m 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Gemid. van b e -drijven in Andijk 2,29 9,25 3,41 3,57 3,23 3,79 2,93 2,17 1,91 2,58 1,87 2,30 3,54 3 4 3 2 3 4 6 4 3 4 1 1 4 0,76 2,31 1,14 1,79 1,08 0,95 0,49 0,54 0,64 0,65 1,87 2,30 1,15 982 879 1251 2310 1657 1898 3023 894 2600 3354 2000 1150 461 4 , 3 5 3 , 0 -,45 1014

Gëmid. van bedrij

Uit tabel 2 blijkt dat de onderzochte bedrijven in de gemeente- Andijk aanmerkelijk betere interne produktie-omstandigheden hebben, hetgeen voor-al tot uiting komt in de gemiddelde kavelgrootte en de gemiddelde afstand van bedrijfsgebouwen naar kavels. Dit is in overeenstemming met het

gemiddel-de beeld van alle bedrijven in gemiddel-de gemeenten Andijk en Grootebroek (Cultuurtech-nische Dienst, 1962). De bedrijven onderling verschillen voornamelijk voor wat betreft het aantal kavels en de gemiddelde kavelafstand. Ook de gemiddelde kavelgrootte loopt uiteen; een gevolg van gemiddelde geringere variatie in gemiddelde b e -drijfsgrootten. De bedrijfsgrootte varieert op een enkele uitzondering na, van circa 2 ha tot 3, 5 ha, een bedrijfsoppervlakte die het meest voorkomt in de

gehele polder (C.B. S. , 1961).

( M v O O U ft) d cd

e

ß 9) > • 1 - 4 u -d <u o o Kl U <D T ) O t J Ö cd > Ö ni 4> <u 4-> • M rd > • M U . 1 - 1 NI U > O

w

cô 1—< a> ci H o u 03 O o O) Ai C O O D. _ a t . a

1

' I

o in o a g> a) 60 bfl

l - a

5 a a. o u a a. o u S. w •• . H C fci a> o a . Q . o - o - P t l c o ca o , cd O, a o •3 D . O . O •3 CU O. a s: à, a. o a ô § & CO U (H CD O . CO • H N * K \ N N W r i f i r i f i r r K \ j f r - NN O \0 r- v- Ï - O ^ O O C T O O « 1A J A r N r t - CO I N O O O iri n IM vO I A O I A CM I A o o CO o I A O- l > I A I A CM CM m O " I A I A K\ 3 1A 8? ou o o l A VU CM K\ O O O CM vO CM CD T - - * I A CM 5 C M I A C M C M ^ A 5 * O O O O O O O O I A CM cr> I A l>-CO*

s

CO I A o » I A > A vO O O o I A I A O I A o" 'S vO O ft O CM O O I A O V O CM CM I A . * I A vO l>-c£ I A I A 00 1>T •3 _CO +> • 9 s--p o. o CM CM I A •ƒ S. "C a u -P IV o o +> Cl CM .* t

-k

T ! • *

ai

o . © O - P o •a s _{CO u} •p o • • p h § 1 >

5

-Uit tabel 3 kan worden geconcludeerd, dat de procentuele oppervlakte tulpen en overige bol- en knolgewassen (voornamelijk i r i s en crocus) op de onderzochte bedrijven in Andijk vrijwel gelijk is aan die van de bedrijven in Grootebroek. De teelt van vroege aardappelen en bloemkool (veelal nateelt) daarentegen, vindt op de onderzochte bedrijven in Grootebroek op veel grotere schaal plaats, een conclusie die ook voor de gehele gemeente geldt ( C D . '62). De gemiddelde perceelsgrootte van de diverse gewassen varieert op de bedrij-ven onderling sterk, m a a r is meestal niet groter dan circa 0, 70 ha. Opvallend is voorts het groter percentage braaldand van de bedrijven uit Andijk. Dit moet worden verklaard uit het feit, dat de Andijker tuinder, door zijn beperkt aanbod van vaste arbeid, vaak geen rendabele gewassen kan telen, zonder een beroep te doen op dure losse arbeidskrachten. In Grootebroek beschikt men in 't a l -gemeen over meer gezinsarbeid.

In het algemeen kan het gemiddelde beeld van de onderzochte bedrijven zowel in cultuurtechnisch opzicht als qua gewassenkeuze representatief worden geacht voor alle bedrijven in de gemeenten Andijk en Grootebroek.

TRANSPORT TIJD

De totale jaarlijkse transporttijd van een bedrijf wordt bepaald door het quotient van afgelegde afstand per jaar en snelheid per tijdseenheid van het v e r -voermiddel of in formule:

1

~ T

Voor het vervoer van mensen en produkten is men in deze polder aange-wezen op de schuit, aangedreven door een dieselmotor. De gemiddelde snelheid van dit transport over water is door VINK en BUTIJN onderzocht en op 6 km per uur vastgesteld. In de grotere sloten is deze snelheid wel wat hoger, m a a r in de kleinere, vaak bochtige sloten daalt ze echter sterk.

De grootte van de afgelegde afstand (S) is afhankelijk van het teeltplan en van de situering van kavels en percelen ten opzichte van de bedrijfsgebouwen, wat tot uiting komt in de frequentie van het gewasbezoek en in de grootte van de kavel- c. q. perceelsafstanden.

Doordat verschillen in interne produktie-omstandigheden aanwezig zijn tussen de bedrijven uit Andijk en Grootebroek is het onmogelijk de dertien bedrijven onderling te vergelijken. Vergelijking van de bedrijven binnen 1 gemeente stuit op statistische bezwaren, als gevolg van het feit dat er te weinig gegevens beschikbaar komen. We hebben dan ook getracht de transportkosten te bepalen uit detailvergelijkingen van alle bedrijven.

DE GEWASBEZOEKEN

a. Enkelvoudige gewasbezoeken

Het is duidelijk, dat bij een toenemend aantal kavels per bedrijf, w a a r -bij bedrijfsgrootte en teeltplan constant worden verondersteld, de perceelsgroot-te van bepaalde gewassen kleiner zal worden en dat dit van invloed zal zijn op de omvang van de totale transportkosten. Daarom is voor ieder gewas per perceel nagegaan hoeveel bezoeken er per teeltcyclus zijn gebracht voor het verrichten van werkzaamheden.

Onder een bezoek wordt verstaan een onafgebroken verblijf voor het verrichten van werkzaamheden aan of het houden van een controle op 1 bepaal-de activiteit (gebruiksperceel, kavel) door 1 persoon.

Bezoeken die niet rechtstreeks aan een gewasperceel kunnen worden toegedeeld, bijvoorbeeld voor sloot- en slootwalonderhoud, braakland, enz. zijn opgenomen onder diverse werkzaamheden, maar worden als aparte bezoeken aan gebruiks-percelen beschouwd.

De bezoeken voor diverse landwerkzaamheden vormen in totaal gemiddeld 9% van het totaal aantal bezoeken aan gebruikspercelen.

Teneinde de invloed van de perceelsgrootte op het aantal gewasbezoeken te elimineren zijn correlatiediagrammen opgesteld voor een aantal in dit gebied belangrijke gewassen (figuren 1 t / m 6). De perceelsgrootte van enkele gewassen verandert van jaar tot jaar als gevolg van stringente vruchtwisseling sei sen die in acht moeten worden genomen. Het ene jaar kan een bepaalde oppervlakte van een gewas worden geteeld op 1 kavel, het andere jaar zijn voor dezelfde opper-vlakte meer kavels nodig. Daar in een bollen-groentebedrijf zowel in de zomer als in de winter gewassen te velde staan, is het onmogelijk bij een opnameperiode van 1 jaar, een volledige cyclus van alle gewassen, met eenzelfopnameperiode p e r c e e l s -grootte per gewas, te beschrijven. Het gevolg hiervan i s , dat bij de bepaling van de invloed van de perceelsgrootte op de frequentie van het bezoek aan een b e paald gewas moest worden uitgegaan van twee teeltperioden met vaak een v e r -schil in perceelsgrootte. Dit was met name het geval voor de bol- en knolgewas-sen. Voor de vroege aardappelen was de aanvangsdatum van de dagboekhouding net iets te laat gesteld om ook voor dit gewas een volledige cyclus te verkrijgen. In de grafieken zijn dan ook voor de desbetreffende gewassen twee vereffeningen opgenomen, die betrekking hebben op de twee teeltperioden (basisjaren 1962 en 1963).

Uit de grafieken blijkt dat voor elke perceelsgrootte een bepaald minimum aantal bezoeken is benodigd. Boven dit minimum is het aantal malen dat een gewas wordt bezocht, zowel voor het verrichten van werkzaamheden, als ook voor het

- 7

houden van controles, rechtevenredig met de perceelsgrootte. Dit betekent dat op grotere percelen geen noemenswaardige arbeidsbesparende methoden wor-den toegepast. In de praktijk blijkt ook hoegenaamd geen vorm van mechanisatie voor te komen (VINK en BUTIJN). De kleine perceelsgrootte (< 0, 70 ha) van de onderzochte bedrijven wijst ook al in die richting.

Door sommatie van de twee per gewas gevonden verbanden kan een nieuwe r e -latie worden berekend, die het verband tussen gewasbezoek en perceelsgrootte voor een volledige jaarcyclus weergeeft. Deze waarden zijn voor een aantal ge-wassen grafisch uitgezet in figuur 7. Uit deze grafiek valt af te leiden, dat het niveau van het aantal bezoeken bij de teelt van tulpen, irissen en crocus sen vrij hoog i s , terwijl de onderlinge verschillen vrij klein zijn: met andere woorden, de gewassen zijn vrij transport- en arbeidsintensief. Vroege aardappelen en bloemkool daarentegen zijn vrij extensief en vragen een aanmerkelijk lager

aantal bezoeken.

BUTIJN en VINK hebben reeds eerder deze verschillen in intensiviteit vastgesteld door te wijzen op het relatief méér voorkomen van bollen op korte afstand van

de bedrijfsgebouwen in tegenstelling tot vroege aardappelen en bloemkool, die m e e r op grotere afstanden voorkomen.

De gegevens vertonen wat spreiding, hetgeen kan worden verklaard uit verschil-len in capaciteiten, inzicht en handelwijzen van de verschilverschil-lende tuinders. De gevonden relaties gelden dan ook alleen voor het onderzochte traject en moeten als gemiddelde waarden worden beschouwd.

Bij de onderzochte bedrijven kon geen invloed van de perceelsafstand op de f r e -quentie van het gewasbezoek worden vastgesteld. De mate van verzorging van de gewassen moet binnen de grenzen van dit onderzoek als onafhankelijk van de lig-ging van de percelen ten opzichte van de bedrijfsgebouwen worden beschouwd.

Ter vergelijking van de resultaten, verkregen bij de vaarbedrijven, zijn identieke gegevens verwerkt van een aantal rijbedrijven met overwegend 1 kavel uit de polder 'De Drieban'. Op deze kavels, gelegen bij de bedrijfsgebouwen, zijn de perceelsoppervlakten van de gewassen ieder jaar vrij constant. Voor de bepa-ling van de invloed van de perceelsgrootte op de frequentie van het gewasbezoek kan zodoende voor alle gewassen met 1 correlatieberekening worden volstaan. Voor een aantal gewassen, die ook op de vaarbedrijven voorkomen, aangevuld met een aantal andere gewassen, zijn de gevonden relaties weergegeven in de figuren 8 tot en met 13. Ook bij deze gewassen, geteeld op rijbedrijven, blijkt dat de frequentie van het bezoek aan een bepaald gewas rechtevenredig is met de opper-vlakte van het perceel. Op deze rijbedrijven, met aanzienlijk betere

produktie--omstandigherien is van méér mechanisatie op grotere percelen geen sprake. 165

werkmethoden in de weg, zelfs in een rijgebied.

In figuur 14 zijn voor onderlinge vergelijkbaarheid de gevonden relaties van alle gewassen weergegeven. Eenzelfde beeld wordt verkregen als bij de vaarbedrijven. Het absolute niveau van de frequentie van het gewasbezoek ver-toont voor de vergelijkbare activiteiten kleine, niet significante verschillen.

De totale jaarlijkse transportafstand (S) van een bedrijf met K kavels kan nu worden berekend uit de sommatie van de produkten van het jaarlijks aantal perceelsbezoeken per kavel (B, ) en tweemaal de bijbehorende kavelafstanden

(S, ) of in formule: S = 2 Sl (bl . l+ b 1 . 2 + + bl.n) + 2 S 2(b2 . 1+ b2 . 2 + " " + b2.n> + + 2 Sk <bk . l+ bk . 2+ + bk . n ) = = 2 B1S1 + 2 B2S2+ + 2 BkSk = K = 2

2,

B

k

S

k (1)

k=l

Bij beschouwing van een gemiddeld beeld over een reeks van jaren luidt formule 1 : K

S = 2 5 £ B

k

(2)

k=l K

I

BkSk k=l

waarbij S = r? dus de, naar 1 ^t aantal perceelsbezoeken

1

K B,

'k k=l

gewogen, gemiddelde kavelafstand is«

Voorbeelden van transportfiguren en verklaringen van de gebruikte sym-bolen zijn respectievelijk weergegeven in bijlage 1 en 2. Voor de berekening wordt de transportafstand op de kavels verwaarloosd. Hierdoor wordt de afstand tot de gewaspercelen op een bepaalde kavel gelijk gesteld aan de kavelafstand, dat wil zeggen, de afstand tussen het bedrijfsgebouw en de toe-gang tot de kavel.

Deze formules gelden echter alleen, indien bij het maken van een retour-rit van bedrijfsgebouw naar kavel slechts 1 perceel wordt bezocht.

- 9

b . G e c o m b i n e e r d e gewasbezoeken p e r kavel

In de p r a k t i j k komen een aantal w e r k z a a m h e d e n v o o r , die een b e t r e k k e -lijk k o r t e tijd in b e s l a g n e m e n z o a l s het s p u i t e n , - k u n s t m e s t s t r o o i e n , f r e z e n , het doen van controle bezoeken, etc. De tijdsduur van deze w e r k z a a m h e d e n i s veelal t e k o r t om een gehele dag in beslag te n e m e n . In dit v e r b a n d m o e t erop worden gewezen dat de t u i n d e r en zijn p e r s o n e e l in deze v a a r p o l d e r door de grote p e r c e e l s a f s t a n d e n , a l s r e g e l slechts é é n m a a l p e r dag van de b e d r i j f s -gebouwen v e r t r e k t . De gehele dag, inclusief de schafttijden, wordt op het land d o o r g e b r a c h t . Ook voor de afvoer van de produkten, die niet r e c h t s t r e e k s g e -veild worden, m a a k t m e n geen t u s s e n t i j d s e r i t t e n n a a r de bedrijfsgebouwen. Het komt dan ook r e g e l m a t i g voor dat bij 1 r e t o u r r i t van de bedrijfsgebouwen n a a r een kavel m e e r d e r e gewassen worden bezocht. Voorbeelden h i e r v a n kun-nen zijn; het spuiten van bijvoorbeeld tulpen en i r i s s e n , k u n s t m e s t s t r o o i e n bij a a r d a p p e l e n en c r o c u s s e n , e t c . Het maken van deze gecombineerde g e w a s bezoeken i s aan t e bevelen, indien de p e r dag b e s c h i k b a r e a r b e i d s t i j d niet v o l ledig op 1 p e r c e e l kan worden benut of dat het a r b e i d s t e c h n i s c h b e z i e n de v o o r k e u r verdient bepaalde w e r k z a a m h e d e n op v e r s c h i l l e n d e p e r c e l e n te c o m b i n e

-r e n . Op en n e e -r v a -r e n van dezelfde kavel n a a -r de bed-rijfsgebouwen en w e e -r t e r u g voor het bezoeken van een ander p e r c e e l op dezelfde kavel zou i m m e r s een nog g r o t e r e t r a n s p o r t a f s t a n d betekenen.

Toch zal m e n m o e t e n t r a c h t e n , door aanpassing van de b e d r i j f s v o e r i n g , het c o m b i n e r e n van d i v e r s e w e r k z a a m h e d e n op v e r s c h i l l e n d e p e r c e l e n t e b e p e r k e n , d a a r dit ook, zij het veelal een g e r i n g e , v e r g r o t i n g van de t r a n s p o r t a f s t a n d betekent (afstand op de k a v e l t u s s e n de p e r c e l e n onderling). Het op j u i s t e wijze

gebruikmaken van de b e s c h i k b a r e dagelijkse a r b e i d op 1 p e r c e e l v e r d i e n t de v o o r k e u r .

Uit het voorafgaande volgt, dat het maken van 1 gewasbezoek niet altijd inhoudt, dat t e v e n s 1 r e t o u r r i t n a a r de kavel wordt gemaakt. Het i s dus van belang het a a n t a l niet en wel gecombineerde p e r c e e l s b e z o e k e n te kennen. Bij de v e r w e r k i n g van de gegevens uit de dagboekhoudingen van de v a a r b e d r i j v e n bleek, dat het aantal kavelbezoeken p e r kavel p e r j a a r (B', ) r e c h t e v e n r e d i g i s m e t de som van het j a a r l i j k s aantal p e r c e e l s b e z o e k e n p e r kavel (B, ) en met het aantal g e w a s p e r c e l e n , dat op de desbetreffende kavel g e c o m b i n e e r d kan worden bezocht (n', = gelijktijdig t e velde staande gewassen) volgens de f o r m u l e :

BV. = ( ß + a n ' , ) B , (3)

H i e r b i j i s ( ß+ a n ' ) een r e d u c t i e - f a c t o r voor het aantal kavelbezoeken door combinatie van p e r c e e l s b e z o e k e n p e r kavel. De gevonden r e l a t i e i s w e e r g e -geven in figuur 15.

Uit het gevonden verband i s de totale j a a r l i j k s e t r a n s p o r t a f s t a n d (S) voor een bedrijf m e t K k a v e l s te bepalen volgens de f o r m u l e :

S = 2 (ß +« n '1) B1S1 + + 2 ( ß + a n 'k) B ^ K = 2 £ ( ß+« n .k) BkSk (4) k=l K

= 2 £ B W (5)

_k"k k~l

of gemiddeld over een r e e k s van j a r e n :

K

S = 2 S ( ß + a n') Y B

k

(6)

K

2 S Y B 'k _ - ,y*G* Mi*-(«) wva, ( }2j k ^ l

(?)

w a a r b i j nl gelijk i s aan het aantal g e w a s p e r c e l e n , dat op alle k a v e l s gemiddeld

K

y

n

k

g e c o m b i n e e r d kan worden bezocht ( n ' = —^-^ ) en S d e , n a a r het aantal kavelbezoeken gewogen, gemiddelde kavelafstand i s

I

B' k F=i

Voorbeeld van de bepaling van n '

Op een bedrijf met 3 kavels worden in een 3-tal jaren de gewassen tulpen, irissen en vroege aardappelen als volgt over de verschillende kavels geteeld:

11

kavel 1 kavel 2 kavel 3

tulp iris vr. aardappel tulp vr. aardappel tulp vr. aardappel iris vr. aardappel tulp vr. aardappel vr. aardappel tulp iris vr. aardappel 1e jaar 2e jaar 3e jaar

Dit schema herhaalt zich iedere 3 jaar. Het gemiddelde van dit schema geeft dus een gemiddeld jaarlijks beeld van de situering van de gewassen over de kavels weer.

Dus: tulpen komen jaarlijks gemiddeld voor op 5/3 kavels irissen komen jaarlijks voor op 3/3 kavels

vr. aardappelen komen jaarlijks gemiddeld voor op 7/3 kavels De genoemde gewassen staan gelijktijdig op het veld en zijn dan ook te combineren

5

Dus: 3 7

3 + i + 3

<i

De f o r m u l e s 3 t / m 5 zijn e c h t e r alleen t o e p a s b a a r indien nà i e d e r v e r t r e k van de bedrijfsgebouwen s l e c h t s 1 kavel wordt bezocht; in het a l g e m e e n dus alleen voor een 1 -kavelbedrijf.

F i g u u r 16 geeft hetzelfde v e r b a n d w e e r voor de rijbedrijven. Uit het feit dat deze bedrijven in het a l g e m e e n bedrijven zijn m e t s l e c h t s 1 kavel volgt, dat het gemiddeld aantal te c o m b i n e r e n gewaspercelen p e r kavel (n1, ) relatief groot i s . Dit i s in t e g e n s t e l l i n g tot de v a a r b e d r i j v e n , die vaak uit m e e r d e r e k a v e l s b e s t a a n en w a a r b i j het gemiddeld aantal te c o m b i n e r e n g e w a s p e r c e l e n p e r kavel dus k l e i n e r i s . Dit v e r s c h i l v e r k l a a r t dan ook het grote aantal

w a a r n e m i n g e n in figuur 15 bij een klein aantal te c o m b i n e r e n g e w a s p e r c e l e n p e r k a v e l , t e r w i j l dit in figuur 16 j u i s t niet het geval i s .

De gevonden verbanden bij v a a r en rijbedrijven v e r t o n e n een klein niet s i g n i ficant v e r s c h i l . De spreiding van de gevonden w a a r d e n kunnen worden v e r -k l a a r d d o o r d a t :

1. v e r s c h i l l e n in b e d r i j f s o r g a n i s a t i e optreden

2. s o m s e x t r a wordt gecombineerd om eentonige w e r k z a a m h e d e n wat t e o n d e r b r e k e n (b. v. bij selectie)

3. e r een combinatiebezoek kan voorkomen t u s s e n een gewas en bijvoorbeeld slootonderhoud ( ß + otn' = < l / n \ = 1; figuur 15).

c. Combinatie van gewasbezoeken op v e r s c h i l l e n d e kavels (kavelcombinaties) 1. Aantal enkelvoudige en g e c o m b i n e e r d e ka velbezoeken

E r komen in de praktijk ook w e r k z a a m h e d e n v o o r , waarbij het niet alleen onmogelijk i s de b e s c h i k b a r e a r b e i d gedurende een aaneengesloten tijdseenheid rendabel t e m a k e n op 1 p e r c e e l , m a a r zelfs niet op 1 k a v e l . Dit i s v o o r a l het

geval indien e r weinig gewassen worden geteeld op 1 kavel. E r worden dan n a a s t gecombineerde gewasbezoeken op 1 k a v e l , ook g e w a s p e r c e l e n g e c o m -b i n e e r d -bezocht op v e r s c h i l l e n d e k a v e l s .

Onder deze zogenoemde gecombineerde kavelbezoeken moet dus worden v e r s t a a n het v e r r i c h t e n van w e r k z a a m h e d e n aan of het houden van c o n t r o l e s op p e r c e l e n , g e s i t u e e r d op v e r s c h i l l e n d e k a v e l s , gedurende 1 r e t o u r r i t . Onder een r e t o u r r i t wordt in dit r a p p o r t v e r s t a a n een v e r p l a a t s i n g van 1 p e r -soon, via de k o r t s t e r o u t e , van bedrijfsgebouwen n a a r 1 of m e e r k a v e l s en t e r u g via de k o r t s t e route vanaf de l a a t s t bezochte kavel.

Ook h i e r geldt, dat het m a k e n van gecombineerde kavelbezoeken door een j u i s t e b e d r i j f s o r g a n i s a t i e zoveel mogelijk moeten worden b e p e r k t , d a a r deze combinaties in vele gevallen een aanzienlijke v e r g r o t i n g van de r e t o u r -ritafstand betekenen (afstand t u s s e n de kavels onderling). Indien e c h t e r de noodzaak aanwezig i s , geven de gecombineerde kavelbezoeken een af stands b e s p a r i n g ten opzichte van het m a k e n van een r e t o u r r i t voor i e d e r e t e b e z o e -ken k a v e l .

1

B

"k

k=l

Het p e r c e n t a g e niet en wel g e c o m b i n e e r d e kavelbezoeken ( r e s p . —r? en

) i s af te leiden uit het gevonden verband in figuur 17. ~ k

k=l

De verhouding van het j a a r l i j k s aantal niet gecombineerde kavelbezoeken p e r K

bedrijf ( \ B", ) en het t o t a a l aantal j a a r l i j k s e kavelbezoeken p e r k=l

K

bedrijf ( ) B \ ) staat in r e l a t i e tot het aantal veldkavels p e r b e -k=l

13 K K Y 6 pil K*

I A

B

"k = — r )

B

ï (8)

Huiskavels kunnen volgens definitie niet in een combinatie worden betrokken. De tuinderswoningen m e t de bedrijfsgebouwen zijn in de p o l d e r 'Het G r o o t s l a g ' gelegen l a n g s enkele wegen, welke een z e e r groot deel van de cultuurgronden insluiten (zie k a a r t j e ) . Door een dergelijke ligging van de bedrijfsgebouwen ten opzichte van de veldkavels i s het vrijwel altijd m o g e lijk m e e r d e r e k a v e l s tijdens een r e t o u r r i t te b e w e r k e n . Dit i s in t e g e n s t e l -ling m e t onderzoekingen van LINTHORST en VAN DUIN op gemengde landbouw-bedrijven in N o o r d - B r a b a n t , w a a r b i j door de grote spreiding van de k a v e l s rondom de bedrijfsgebouwen eventuele combinaties toch via de b o e r d e r i j lopen en in feite dus 1 r e t o u r r i t wordt gemaakt p e r te bezoeken kavel (bedrijf B). 2. A f s t a n d s b e s p a r i n g van g e c o m b i n e e r d e kavelbezoeken

Combinatie van bezoeken aan v e r s c h i l l e n d e k a v e l s geeft een af stands -b e s p a r i n g ten opzichte van op en n e e r v a r e n n a a r de -bedrijfsge-bouwen (-bijl. 1). De b e s p a r i n g i s afhankelijk van de kavelafstanden (S, en S?) en van de afstand t u s s e n de k a v e l s onderling (S. - ) . Het i s van belang de o r d e van grootte van deze b e s p a r i n g e n t e weten. Voor gecombineerd bezoek aan de k a v e l s K, en K„ i s de toe t e r e k e n e n r e t o u r a f s t a n d (S', ) voor de kavel K, b e r e k e n d volgens de formule

s,

i -

s

i

+ s

i % l

2

> <

9

>

De toedeling van de onderlinge afstand t u s s e n de k a v e l s i s h i e r bepaald door een weging m e t de r e s p e c t i e v e l i j k e kavelafstanden. Deze b e r e k e n i n g wijkt af van de door VAN KEULEN gekozen m e t h o d e . Bij toedeling van de halve o n d e r -linge kavelafstand aan de r e s p e c t i e v e l i j k e kavels kan het voorkomen dat bij een s i t u e r i n g van de k a v e l s ten opzichte van de bedrijfsgebouwen z o a l s zich die in 'Het G r o o t s l a g ' v o o r d o e t , een d i c h t e r bij huis gelegen kavel te z w a a r wordt b e l a s t ten gunste van een v e r d e r af gelegen k a v e l .

In figuur 18 zijn de aldus b e r e k e n d e r e t o u r r i t a f s t a n d e n van de g e m a a k t e k a v e l c o m b i n a t i e s in r e l a t i e gebracht tot de dubbele kavelafstand» Uit het

ge) g e

-J> °

f in formule s! = , 2ES , f (10) k -w k 165

X) v° n d e n rechtlijnig v e r b a n d blijkt, dat de a f s t a n d s v e r k o r t i n g (S.+S?-SA ^) g

V o o r d e t o t a l e t r a n s p o r t a f s t a n d v a n e e n b e d r i j f m e t K k a v e l s g e l d t n u : S = 2JJ B1S1 * ß+ o t n' l ) + 2 £ Bisi (4 * ) ( ß + a n '1) + . . K1 K '

= 2

L " i F

( i

-

e ) + e

j y ^

+ a n

^

B

k

s

k ^

K' k=-= 2

f r (i . « , • . - ] J B .

A Ä ' k = l (12) G e m i d d e l d o v e r e e n r e e k s v a n " a r e n m o g e n w e dit s c h r i j v e n a l s : K S = 2 S K k ^ l L K * ' k ^ l w a a r b i j : S = t r a n s p o r t a f s t a n d / b e d r i j f ( k m . j a a r ) ja. s j v ^ j ^ j , . S, = k a v e l a f s t a n d v a n k a v e l K ( k m ) S = g e w o g e n g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d ( k m ) ï r Z ? f ! l Ü L ( i - t ö j f f c i ] • K = a a n t a l k a v e l s / b e d r i j f L fc,#'** ^ K'= a a n t a l v e l d k a v e l s / b e d r i j f 'UfilwpHVh'l ^ . " B , - nV . = a a n t a l t e c o m b i n e r e n g e w a s p e r c e l e n o p k a v e l k n1 = g e m i d d e l d a a n t a l t e c o m b i n e r e n g e w a s p e r c e l e n o p

= 25 ^+D>JflK)0Ww'].E\.

a l l e k a v e l s v a n h e t

bedrijf

^VK -U- **•'' B, = a a n t a l p e r c e e l s b e z o e k e n op k a v e l k / j a a r B ', = a a n t a l k a v e l b e z o e k e n a a n k a v e l It,-'jaar i 8 y 6 e= c o n s t a n t e n T R A N S P O R T K O S T E N VAN H E T ' S T R E K E R1 B E D R I J F 1. T e e l t p l a n V o o r e e n t o e p a s s i n g v a n d e g e v o n d e n r e s u l t a t e n h e b b e n w e 1 v a n d e b e l a n g r i j k s t e b e d r i j f s t y p e n u i t d i t v a a r g e b i e d g e k o z e n , h e t z o g e n a a m d e ' S t r e k e r ' b o l l e n - g r o e n t e b e d r i j f . H e t e n i g s z i n s g e s c h e m a t i s e e r d e t e e l t p l a n v a n dit b e d r i j f s t y p e i s g e b a s e e r d op e e n t e v e r w a c h t e n t o e n a m e v a n d e t e e l t

15

-van tulpen tot 20% -van de oppervlakte cultuurgrond (STADHOUDERS; VINK en BUTIJN) en een oppervlakte v r o e g e aardappelen van 33% van de b e d r i j f s g r o o t t e . Deze p e r c e n t a g e s geven t e v e n s de e i s e n aan, die in de p r a k t i j k g e s t e l d moeten worden voor een goede v r u c h t w i s s e l i n g . Het teeltplan, z o a l s dit in de navolgen-de berekeningen i s b e t r o k k e n , wordt weergegeven in t a b e l 4 en i s g e b a s e e r d op een bedrijfsgrootte van 3 h a .

Tabel 4. Teeltplan van het S t r e k e r bedrijf

G e w a s % v a n d* ° P Pe r v lfk t e cultuur gr ona Tulp 20 I r i s 10 C r o c u s 5 Vroege a a r d a p p e l 33 Zaaiuien 7 Bloemkool 7 Nateelt-bloemkool 45 B r a a k l a n d 18 2. V e r o n d e r s t e l l i n g e n

Bij de v e r w e r k i n g van de gegevens zijn we uitgegaan van de volgende ve ronde r stellingen :

a. Het teeltplan van t a b e l 4 wordt aangehouden voor alle bedrijf sgrootten. Voor g r o t e r e bedrijven z a l dit in de praktijk niet m e e r geheel het geval zijn; m e t n a m e z a l het a r e a a l bloemkool bij een toename van de b e d r i j f s g r o o t t e

relatief k l e i n e r worden

b . Aardappelen en tulpen worden r e s p e c t i e v e l i j k 1 k e e r p e r d r i e j a a r en 1 k e e r p e r vijf j a a r op hetzelfde p e r c e e l g e t e e l d .

Dit v r u c h t w i s s e l i n g s s c h e m a sluit volledig aan bij de p r a k t i j k

c. Aangenomen wordt dat m e n de p e r c e l e n van elk gewas zo groot mogelijk z a l maken.

In de p r a k t i j k blijkt dit niet altijd het geval te zijn; e r i s niet altijd s p r a k e van een goed g e o r g a n i s e e r d e b e d r i j f s v o e r i n g

d. De k a v e l s van een bedrijf worden allen even groot v e r o n d e r s t e l d .

Door deze aanname kan op eenvoudige wijze een gemiddeld j a a r l i j k s beeld 165

worden v e r k r e g e n van de t r a n s p o r t intensiteiten, die zich op het bedrijf b i n -nen een r e e k s van j a r e n voordoen. J a a r l i j k s e v e r s c h i l l e n in de frequentie van het p e r c e e l s b e z o e k worden dus gelijk gemaakt

e. Door uit te gaan van een gemiddeld j a a r b e e l d , worden v e r s c h i l l e n in k a v e l afstand genivilleerd, doordat de r e s p e c t i e v e l i j k e , n a a r aantal p e r c e e l s b e zoeken gewogen, kavelafstanden binnen deze tijdseenheid gemiddeld o v e r eenkomen m e t d e , n a a r aantal p e r c e e l s b e z o e k e n gewogen, gemiddelde k a v e l -afstand van het bedrijf.

3> T r a n s p o r t k o s t e n

De t r a n s p o r t k o s t e n van een bedrijf zijn t e v e r d e l e n in:

a- V e r l i e s van a r b e i d s t i j d , ontstaan door het v e r v o e r van m e n s e n , produkten en m a t e r i a l e n van het bedrijfsgebouw n a a r het land en w e e r t e r u g

b . Exploitatiekosten van het v e r v o e r m i d d e l .

Voor het ' S t r e k e r ' bedrijfstype van 3 ha m e t r e s p e c t i e v e l i j k 3 en 4 k a v e l s en m e t een gemiddelde kavelafstand van 2 k m , zijn de t i j d v e r l i e z e n w e e r g e g e v e n in t a b e l 5. Het genoemde bedrijfstype vertegenwoordigt het gemiddelde beeld van de gehele ' S t r e e k ' zowel qua teeltplan a l s ook voor wat betreft de i n t e r n e produktie -omstandigheden.

De omvang van de t i j d v e r l i e z e n i s afhankelijk van de t o t a l e t r a n s p o r t a f s t a n d , de snelheid van het v e r v o e r m i d d e l en het loonpeil. De j a a r l i j k s e v e r v o e r s a f s t a n d i s bepaald m e t behulp van formule 13. Deze luidt gemiddeld over een r e e k s van j a r e n voor de tuinbouwbedrijven in het G r o o t s l a g :

r ~i r "\ ^

S = 2 s | i i ^ i (4 - ° >6 5) + °>6 5l | 1,01 + 0,042 n1' ! ) B,

De snelheid van de schuit i s gesteld op 6 km p e r u u r en de k o s t e n van een a r b e i d s u u r zijn begroot op ƒ 5, -.

De j a a r l i j k s e exploitatiekosten van een schuit m e t d i e s e l m o t o r b e s t a a n uit afschrijvingen, r e n t e v e r l i e z e n , onderhoudskosten, brandstof en kosten v a n v e r -zekering) De totale kosten zijn door Vink en Butijn begroot op ƒ 120, - tot

ƒ 200, - p e r ha. j a a r , afhankelijk van de b e d r i j f s g r o o t t e .

Uit t a b e l 5 blijkt, dat bij toeneming van het aantal kavels p e r bedrijf, de frequentie van het p e r c e e l s b e z o e k hoger wordt. Dit i s het gevolg van het feit, dat de oppervlakte van enkele gewassen gemiddeld in een r e e k s van j a r e n o v e r m e e r k a v e l s moet worden v e r s p r e i d . De t i j d v e r l i e z e n stijgen

17 O CD > > ri RJ X X •<# <Ü XJ • i—i a* <D . XJ O XJ >r4 CO g f <u ï M fi« * 0 CO £ ri » > ö « S a v >>^> • g <u ss, S • r t rt 5-1 H XJ <» CÜ-->

#ui

II M

. 8 *

<u . h-* • u W , *» M 0) rÖ II

s«

>*-" ö 0) CD > "2 5 ™ to •£ - H «2 => " it to R H vw * > O Ö +» CDVD Ö S (D o ^ - * II _{* J "}

s«

ft . -co -co ö .. n) " ui i—i o s> a H co

g

X CM C at • XJ ö m co ' M ni > «IJ X CD > ß » r<3 H > • g * H BJ O .H N ? rC > fi .2 > X co =J XJ « S « O -H r<S CD r<3 S3 CD H DO S3 .ri u ta S o T H «NJ %o ro Is -•<H •>*< vO T}< 0s m p j iT) O UD O fM • r t C M c O P - C O O ^ r M C O Is- CT^ C O N J O O S C O N O O © < M CO P T I N ' ^ • n o O f O u n cO P -rH (M « d eJ sO -ri CO i f ) m <# Tf m ro 00 «M -r< r-m «M rH 0s O ««1 "* O \ D •eH m rp -vO O M 0 0 «VJ m CO o co (M 00 sO Is -xr o N m m so T * • * (M (M N ^ * ^ N CO CO vO 0s rH NO P-•H «M • * T« r> N£> 00 vO o o ra o NO «M m «o r-(M p- "et* p - eo m o • * N (M 0 0 P - T H «VI co m o o •r» (M "tf P- \ 0 •rH p -00 -00 rf ^ri oo «M i n tri «M m (M p-•—> ^1 T3 V ^û -j Pi a; ^ o N eu «

"

_m

i

•«-I n H ^ J « ! X ai r-t V P* u «Ö «cl m <4H • ^ - > • H ^ •n t> ^ Û 53 c »3 ni m n) • M h O a, (0 rt ^ H h rt rt . » H • • - i •^H ^ t l O M rt rt # "•H " n _•r-l h X) (U U a ri m «*-i • • " • » • rH h •o (U h rt rt . V H • • - » • fi U • ä (U u a ci m ••-» • rt M X I V H rt ri • <+-< •••» • rt M X) V H rt rt • «»H "-» • rt h X I O M rt rt * » M • r - > • rt H X I (U < < < < < < < < T3 ^ H Ü 04 r—1 ^ | Ö (U i-H

r°

• H h 13 «-H Ü «n • H h • H | T3 >-t

o

to 3 u o JH O 1 X) F H

a

(3 (U r-i <0 ft ft rt TJ h rt rt • u > X) .—t Ü (3 0) S» • M ri ri H XJ ^-1 Ü r-l 0 O -^

s

a> 0 r H rQ | x) M Ü r « H a) X) S3 rt > • rt X I | XJ rH Ü S3 0) • rt r H rt V

é

•"-> •rt •+•» a> rH _rt 0 H H n) rt ri Xi

i

_X» r H Ü S3 (U •rt . - H H 0) > X I •r"» •rt 4 J a) r H rt o H u rt rt • » H • r - » •rt H XJ V < X I r-i 0 r-t X I XJ 'H H _H CD O > H (U > S3 (U • M to 0 tf H rt ri • « H ••-» • rt H X I <0 < XJ <-H 0 S3 CO 0 X *-> H O ft to § M -r» r H rt 0 H M (ti nj • • " Ï • rt ^ f l X I . - H Ü S3 ci) to o X H O ft to S3 rt H •r» (U r H rt •W 0 H 165

hierdoor eveneens en wel met circa 3 % bij een toename van het aantal kavels van 3 naar 4. De jaarlijkse tijdverliezen zijn tevens uitgedrukt in guldens per ha per km-kavelafstand. Ze bedragen ruim 4% van de totale rechtstreeks aan de gewassen toegedeelde arbeidskosten.

Voor het gemiddelde 'Streker' bedrijfstype vormen de jaarlijkse totale transport-kosten ongeveer 6, 5% van de bruto-opbrengst. Volgens de T . U . M , -normen zijn de interne transportkosten relatief even hoog bij akkerbouw en graslandbedrij -ven, welke zijn ontsloten door in elk opzicht goed bruikbare wegen.

Vink en Butijn hebben vastgesteld dat de vaarsnelheid ongeveer de helft van de rijsnelheid op een verharde weg bedraagt. De vaarwegen moeten dus qua kwali-teit voor ontsluiting van de cultuurgrond aanmerkelijk lager worden beoordeeld dan de goed bruikbare verharde wegen. De transportkosten van dit type tuinbouw-bedrijf zijn dan ook relatief laag ten opzichte van de transportkosten van akker-bouw- en veeteeltbedrijven. Linthorst en Van Duin bevestigen deze conclusie door te wijzen op de transportkosten van de gemengde bedrijven in Noord-Bra-bant, welke bijna 25% van de totale arbeids- en transportkosten bedragen.

Opmerkelijk is voorts, dat de bedrijven met een huiskavel hogere transportkosten hebben, dan soortgelijke bedrijven met alleen veldkavels. De verklaring h i e r -voor moet worden gezocht in het feit, dat bij de ligging van de cultuurgronden ten opzichte van de bedrijfsgebouwen zoals die in het Grootslag voorkomt, geen afstandsbesparing kan worden verkregen bij noodzakelijk te maken combinaties t u s -sen huis- en veldkavels. Uit het oogpunt van een besparing op transportkosten is het van geen betekenis aan een bedrijf met verspreide ligging van de cultuurgrond een huiskavel toe te delen, indien de gewogen gemiddelde kavelafstand van het bedrijf gelijk blijft.

In figuur 19 zijn de jaarlijkse tijdverliezen weergegeven voor een Streker ,'*- bedrijf stype met verschillen in bedrijf sgrootte, kavelaantal en kavelafstanden. t : Tevens is onderscheid gemaakt tussen bedrijven met een huiskavel en bedrijven

. ^ met alleen veldkavels.

Doordat het teeltplan constant is gehouden nemen de tijdverliezen lineair toe met een vergroting van de bedrijfsoppervlakte. Ze nemen eveneens evenredig toe met een vergroting van de gemiddelde kavelafstand. Een toename van het aantal kavels gaat gepaard met afnemende meerkosten voor transport. Het verschil in tijdverlies tussen bedrijven met en zonder een huiskavel wordt echter geringer n a a r -mate het bedrijf meer kavels heeft.

Uit figuur 19 blijkt tevens dat bij uitvoering van een ruilverkaveling, uit oogpunt van transportkosten m e e r baten kunnen worden behaald door een aanzienlijke verkorting van de kavelafstand dan door een concentratie van de cultuurgrond.

49

-Aanleg van verharde ontsluitingswegen zal bovendien een schijnbare verkorting van de kavelafstand geven, doordat de transporten veel sneller kunnen worden uitgevoerd.

In het vorenstaande is getracht de transportkosten van de tuinbouwbedrij-ven in de 'Streek' in een geldsbedrag te waarderen. De verkregen uitkomsten geven binnen ruime betrouwbaarheidsgrenzen een schatting van de gemiddelde totale transportkosten. Het resultaat heeft betrekking op het gemiddelde beeld van het onderzochte gebied. Het kan van waarde zijn voor de beoordeling van de rentabiliteit van eventuele verbeteringsmaatregelen.

SAMENVATTING

Met behulp van gegevens uit dagboekhoudingen van een 13-tal, voor het te onderzoeken gebied representatieve vaarbedrijven (tabellen 1, 2 en 3),is getracht een methode te ontwikkelen om de transportkosten te bepalen van de tuinbouwbe-drijven in de vaarpolder 'Het Grootslag'.

De transportkosten bestaan voornamelijk uit arbeidsverliezen die worden v e r -oorzaakt door transporten tussen bedrijfsgebowen en cultuurgrond van mensen, Produkten en materialen. Voor de bepaling van de tijdverliezen is het noodzakelijk het aantal bezoeken aan percelen en kavels te kennen. De jaarlijkse f r e -quentie van het perceelbezoek kan worden bepaald uit de som van de jaarlijkse aantallen bezoeken per gewas.

Voor een aantal in dit gebied belangrijke gewassen, blijkt de frequentie van het gewasbezoek rechtevenredig te zijn met de grootte van het perceel (fig. 1 t / m 7). Indien het teeltplan bekend i s , kan uit de gevonden relaties de frequentie van het jaarlijkse perceel bezoek worden berekend.

Maatgevens voor de bepaling van de omvang van de tijdverliezen is de totale transportafstand (S). Deze is afhankelijk van de frequentie van het kavelbezoek

(B'k), de afstand tussen bedrijfsgebouw en kavel (Sfc) en van de afstand tussen de kavels onderling. De afstand op de kavels is buiten beschouwing gelaten, daar deze veelal zeer klein i s . Daar bij een bezoek aan een kavel het noodzakelijk kan zijn, dat werkzaamheden aan meerdere gewassen moeten worden verricht, is het van belang voor de bepaling van de frequentie van het kavelbezoek, het aantal gecombineerde gewasbezoeken te kennen. Het aantal kavelbezoeken per

i

kavel per jaar (Bj^.) blijkt in de polder 'Het Groot slag' rechtevenredig te zijn met de som van het jaarlijkse aantal perceel bezoeken per kavel (Bk) sn het aantal gewaspercelen dat op de betreffende kavel gecombineerd kan worden b e -zocht (n', ; fig. 15) volgens de formule 3, waarbij a en ß constanten zijn.

Hierbij is ( ß + a n', ) een reductiefactor voor het aantal kavelbezoeken door combinatie van perceelsbezoeken per kavel.

In de praktijk blijkt het tevens noodzakelijk te zijn meerdere kavels voor het verrichten van werkzaamheden te bezoeken bij een éénmalig vertrek vanaf de bedrijfsgebouwen. Deze gecombineerde kavelbezoeken geven, indien noodza-kelijk gemaakt, een afstandsbesparing. Bij een gecombineerd kavelbezoek blijkt de toegedeelde retourritafstand aan een kavel (SI ) in het onderzochte ge-bied rechtevenredig te zijn met de kavelafstand van de betreffende kavel (S, )

volgens formule 10, waarbij e een constante reductiefactor is voor de t r a n s

-portafstand per kavelbezoek door combinaties van bezoeken aan verschillende kavels (fig. 18). De besparing bedraagt circa 35%. De retourritaf stand voor kavel k (S'. ) is bij een gecombineerd kavelbezoek tussen de kavels k. en

k_ berekend volgens de formule 9« T^

Het aantal niet en wel gecombineerde kavelbezoeken (resp. \ B " ^ e n

K K k=l \ B', - \ B " , ) is af te leiden uit een relatie, welke de verhouding van het

k=l fel K jaarlijks aantal niet gecombineerde kavelbezoeken per bedrijf ( \ B", )

k4

en het aantal veldkavels van het bedrijf (K') weergeeft volgens formule 8 (fig. 17) y en S zijn constanten.

De jaarlijkse transportafstand van een bedrijf is gelijk aan de som van het aantal niet gecombineerde bezoeken per kavel, vermenigvuldigd met de retour-kavelafstand vermeerderd met de som van het aantal gecombineerde bezoeken per kavel, vermenigvuldigd met de toegedeelde retourritafstand van de betreffende kavel (formule 11).

De tijdverliezen zijn afhankelijk van de transportafstand, de snelheid van het vervoermiddel (schuit - 5 km/uur) en het tarief van een arbeidsuur

(ƒ5, - ) . Voor een representatief bedrijfstype uit de 'Streek1 bedragen de

tijd-verliezen op deze basis circa ƒ 300, -/km. ha* jaar of circa 4% van de totale

arbeidskosten van het bedrijf/ha. jaar. De verliezen nemen rechtevenredig toe met een vergroting van de bedrijfsoppervlakte (fig. 19), een gevolg van de geringe mechanisatiegraad van de bedrijven en een relatief constante opper-vlakte van de gewassen (tabel 4). De tijdverliezen nemen eveneens rechteven-redig toe met een vergroting van de kavelafstand; ze worden afnemend gro-ter naarmate het bedrijf m e e r kavels heeft. Het is qua transportkosten nadelig aan een bedrijf een huiskavel toe te delen, indien de gewogen gemiddelde kavel-afstand gelijk blijft (fig. 19). In ruilverkaveling s verband kunnen door aanleg

- 21

van v e r h a r d e ont sluiting swe gen en een v e r k o r t i n g van de kavelafstand a a n z i e n -lijk h o g e r e baten worden v e r k r e g e n , dan bij een c o n c e n t r a t i e van de k a v e l s . Voor de bepaling van de totale t r a n s p o r t k o s t e n m o e t e n de kosten voor het"tijd-v e r l i e s w o r d e n het"tijd-v e r m e e r d e r d m e t de j a a r l i j k s e exploitatiekosten het"tijd-van de schuiten.

Deze b e d r a g e n , afhankelijk van de b e d r i j f s g r o o t t e , c i r c a ƒ 120, tot ƒ 200, p e r ha. j a a r . Een vergelijking via de T . U . M , n o r m e n geeft aan, dat de t r a n s -p o r t k o s t e n voor dit tuinbouwgebied o-p b a s i s van b r u t o - o -p b r e n g s t relatief l a g e r zijn dan de t r a n s p o r t k o s t e n van het gemiddelde akkerbouw- c . q . veeteeltbedrijf m e t eenzelfde gewogen gemiddelde kavelafstand.

Gewezen moet worden op het feit dat de v e r k r e g e n r e s u l t a t e n spreidingen v e r t o n e n . De spreiding kan worden v e r k l a a r d uit v e r s c h i l l e n in b e d r i j f s o r g a n i

-satie van de onderzochte bedrijven en door het gebruik van een gering aantal gegevens« De gevonden uitkomsten hebben dan ook alleen de p r e t e n t i e een a a n -wijzing t e geven voor de omvang van te totale t r a n s p o r t k o s t e n van een bedrijf. Ze kunnen waardevol zijn voor een onderlinge vergelijking van bedrijven m e t v e r s c h i l l e n in i n t e r n e produktie-omstandigheden.

LITERATUUR

BUTIJN, J. en L. W. VINK - 1963. Invloed van de p e r c e e l s a f s t a n d op t e e l t p l a n en b e d r i j f s r e s u l t a t e n in het tuinbouwvaargebied 'De S t r e e k ' . Mededeling D i r . Tuinbouw 26. 12: 714-724

CULTUURTECHNISCHE DIENST - 1962. Resultaten van de b e d r i j f s r e g i s t r a t i e in de ruilverkaveling 'Het Groot s l a g '

, 1962. Rapport van de Werkgroep ' T o e p a s s i n g en Uitwerking M e t h o -diek M e e r j a r e n p l a n '

VAN KEULEN, J. G. - 1965. Enige eigenschappen van het i n t e r n bedrijf s v e r k e e r in graslandgebieden. N o t a i . C . W . 311

LINTHORST, Th. J. en R. H . A . VAN DUIN 1 9 6 4 . T r a n s p o r t op gemengde b e -drijven in N o o r d - B r a b a n t . Cultuurtechnisch Tijdschrift j r g 4 , n r . 1 : 28-38 STADHOUDERS, P . J. - 1965. De s t r u c t u u r van het bloembollenbedrijf op de

kleigronden. Mededeling Dir. Tuinbouw 28. 9: 457-466

VINK, L. W. en J. BUTIJN -1964/1965. De p r i v a a t - e c o n o m i s c h e baten van een r u i l v e r k a v e l i n g voor tuinbouwbedrijven in de polder 'Het G r o o t s l a g ' . Cultuurtechnisch Tijdschrift, j r g 4, n r . 1: 127-142

T r ansportfigur en

Voor de j a a r l i j k s e t r a n s p o r t a f s t a n d van een bedrijf (S), w a a r b i j de af-stand op de k a v e l s wordt v e r w a a r l o o s d , gelden de volgende vergelijkingen: Bedrijfsmodel Enkelvoudig p e r c e e l s b e z o e k T ransportfiguur pl . l Vergelijking S = 2 S±bim 1 = 2 B1S1 II Enkelvoudig p e r c e e l s b e z o e k bedrijfsgebouw bedrijfsgebouw K , ,11 1 1 . 1 + £S

k

b

k . l

= 2

1

_BkSk

m

Enkelvoudig p e r c e e l s b e z o e k ^ l . n -1

-PUT

P l . l ? SL

, 7i

y

bedrijfsgebouw S m = 2 S1( b1 1 + - . . + >l.n> ' = 2 B1S1

B i j l a g e 1 ( v e r v o l g ) B e d r i j f s m o d e l T r a n s p o r t f i g u u r V e r g e l i j k i n g K . « k IV E n k e l v o u d i g p e r c e e l s b e z o e k <• 1 . n 1L_2_ ^ 1 2 . P k.n<v

ifte

,iv b e d r i j f s g e b o u w s S2 s!( bl i l + . . . + b1 < a) + + . . .+ 2 s k( bk # 1 +. . .+bk > n) K • 2 > Bksk G e c o m b i n e e r d p e r c e e l s -b e z o e k / k a v e l P l . a * # • : 5irr; ?i . i r SV = 2 ( ß + an'4) B1S1 = 2 B '1S1 b e d r i j f s g e b o u w VI G e c o m b i n e e r d p e r -c e e l s b e z o e k / k a v e l S = 2 ( ß + « n '1) B1S1 + + + 2 ( ß + « n 'k) BkSk

-2 l (ß

+

«n.

k

)B

k

S

k k = l K k k k = l b e d r i j f s g e b o u w VII G e c o m b i n e e r d p e r c e e l s b e z o e k op v e r -s c h i l l e n d e k a v e l -s 165 ,VII Sv ± i= 2 - ^ - B1S4( ß + a n « ) + V I A l x * K ' 6 + 2 e B1S1( l ~ Ir) ( ß + a n '1) + K» + 2 - X - B , S , ( ß + a n ' )-f K •6 lcTt + 2 C B . S . ( l - J ^ ( P + an. ) K K '

2

[^

( 1

-

e ) + E

J2

(ß+an

'Ä

S

k

= 2 K k = l K Y

(1 . e) + e"] J

_{B ' , S.} k k

S = transportafstand/bedrijf (km/jr) § = gewogen gemiddelde kavelafstand (km) S, = kavelaf stand van kavel k (km)

S' = afstand tussen veldkavels onderling (km), S', = toegedeelde retourritaf stand voor kavel k (km) K = aantal kavels/bedrijf

K' = aantal veldkavels/bedrijf p, = perceel n op kavel k

b, = aantal bezoeken aan perceel n op kavel k/jr B, = aantal perceelsbezoeken op kavel k / j r B', = aantal kavelbezoeken aan kavel k / j r

B", = aantal niet gecombineerde kavelbezoeken aan kavel k / j r

n', = aantal te combineren gewaspercelen c. q. aantal gelijktijdig te velde staande gewassen op kavel k

n' = gemiddeld aantal te combineren gewaspercelen op alle kavels van k

het bedrijf

T = transporttijd (uren/jr)

V = snelheid vervoermiddel (km/uur)

a, ß = constanten van een reductiefactor voor het aantal kavelbezoeken door combinatie van perceelsbezoeken per kavel

Y, à = constanten van een factor voor de splitsing van het aantal kavelbezoeken in een aantal niet en wel gecombineerde kavelbezoeken

e = constante reductiefactor voor de transportafstand per kavelbezoek door combinaties van bezoeken aan verschillende kavels

Definities

Bezoek Onder een bezoek wordt verstaan een onafgebroken verblijf voor het verrichten van werkzaamheden aan of het houden van een controle op 1 bepaalde activiteit (gebruiksperceel, kavel) door 1 persoon Retourrit Onder een retourrit wordt verstaan een verplaatsing van 1 persoon,

via de kortste route, van bedrijfsgebouwen naar 1 of m e e r kavels en terug via de kortste route vanaf de laatst bezochte kavel

>#

* r

J . * \ _© — w V /• »> .3" *> '* V '' 1 il •z. v!

"•A

®

,-r

« ^

5

i

4 '*

V f

lï

f j

(vi

n

i i

2>

* 31 ÏI tl • 4 ®

I

1 • j -X. O .i-!

i

« • ; •TT . 3 » f ' V ! *l * !

-'t

V ,4 j 1 - ! * . V " < ; •

•-?! r

' i *, 0 ^ X V t V >. s / i > v •> V y -w C , V > c "5 V - ? > -r '+X \ T ,

, r

r 3 f ^ ? ? .* •

u

r J*-r /"? ? v

X '

»! " « + /% -i-i

J

Vi --» o. _{^ ;} —* X ' I <? .-> -, *

vV

— f J > y .» ? V * t* •f \> j ^ V ') •* '-• .J r-J

l

1

— t Y V >> f» ^ V . ^ T T * «> ./ - > > . ,. f . ? r < -w. w / K

4-»

~ ^ * * ? v* > ; * J

i ' 3

; , — - r ' j r..' v 4 ? > ;1 1^L-r 'l i .,->

•Ms

1 y - * * * ')~-r <i- _

a

v' % . >-t J.J il i. • -* ' _ ; f -T!

-r

, î

Tl *': •i i i j •j i •; -- i V

îif

. ! ? r * - ' "' i Vi r . _ • • • * > < r

i

% V i < V ; --* V / > » . S j * ! "1 i

il

ci r* .3" t \ I

u

Ar

J',

il

6 A

€t\

" X J .J J " _ * - 0

•r

V V u «r1

4i

*« y I H j -

-+-+ 4 c J> J

n

A

*

]

äz

'À *\ î i ->»

il

A

I

J-,

I

1

u-3 'T! ,> « \*

?

V 1 0 J . *

.ii

/ ! 'J •) ; v! * 0-,-j • = J | ^ V j <_ •J 4- J ; *

«f~--\

•r\

£ JS A

£

—t-'i —f— •3 P _C1 3 i V** ' M v r

t

V* -3"

--*-r s

.31

V ) »-. J l > J < .5

i J

r

M*

r

m' ; r"

+

• >

. 1 ? ; X 4 --> -1 j V *

X

n

>}

3-i - ~* - • • * ! V ! i^ T

.-T«

1 t

J

J

\

S

J

Ï ' <

u

ir* &

t >

o f

Cr

o 'O 3 , -i e* t . i

J

<f

r

V

1

S

J

•r

•r 3! >

A-a •i o 3

.1

>

s) — ? -> O ?

ri

o

J

•Tl

f ï '

V V V e ' .-J i r f* V i *, è vi o 1 51 - 0 Û !

» V I •j

j

^ 4 -3

s-it

• - f t

i l »

- *

4

V'

i

è

.-I'

„ ^ , ^

j

j

h

i

4P

. X

*Kfc

• * — H * f r 0

I

4-ÜO

+ r*

4 . 3 -+ "O

+ -/

O* o"

i . "

13J3.

\a

S= iL.s=*iLw 15" -r "bc

^ 5 t

/ W V ^ i ^ J U CK)

CÛ LÜ

ë

o

cc O

z

u

Q Lü >

o:

Q Lü CO CC < Lü

\-U

O

NJ CC LÜ Û Lü Q cc Lü

c O) O n ₄₎ O)

£

<D JD c 0> N C O) 5 c Q) (1) E 0) O) <D (0 10 O) a> O) O) $ o 0 a </> u L.ÛJ a>E £E <D 0 ) ' i _ ooa> j £ ^ n E ro-CM-H