• No results found

Enkele aspecten van de motorisatie van de Nederlandse landbouw in het verleden en in de toekomst

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Enkele aspecten van de motorisatie van de Nederlandse landbouw in het verleden en in de toekomst"

Copied!
39
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

Enkele aspecten van de M o t o r i s a t i e van de Nederlandse Landbouw

i n h e t verleden en in de toekomst

door

Drs. K.E. Krolis en J.A. Vollaers Afd, Economie en Statistiek.

(2)

VOORWOORD

De t r e k k e r i s s i n d s de l a a t s t e wereldoorlog in onze Nederlandse landbouw een vanzelfsprekend verschijnsel geworden. De tijd, dat de boeren te hoop l i e p e n om deze "nieuwigheid" t e bekijken en de importeur zich z e l f geluk wenste a l s hij in een week tijds enkele t r e k k e r s had verkoch-' i s reeds lang voorbij.

Momenteel wil hij vaak meerdere p e r dag verkopen.

Een dergelijke s n e l l e ontwikkeling, waarvan h e t einde nog n i e t i n z i c h t i s , maakt een regelmatige b e s t u d e r i n g , zowel van h e t verloop van de s i t u a t i e , a l s van de toekomstverwachtingen, wenselijk.

In d i t v e r s l a g i s in het bijzonder aandacht geschonken aan de importen, het j a a r l i j k s a a n t a l t r e k k e r s d a t , vanwege het v e r s l e t e n zijn, moet v/orden vervangen en de j a a r l i j k s e g r o e i van het t o t a l e t r e k k e r p a r k , alsmede de toeneming van de e e r s t e hands-en g e b r u i k t e t r e k k e r s .

Bij de b e s t u d e r i n g kon enerzijds worden gesteund op t e l -l i n g e n van het Centraa-l-Bureau voor de S t a t i s t i e k , anderzijds e c h t e r moesten berekeningen en s c h a t t i n g e n worden gemaakt om het b e e l d t e v o l t o o i e n . Er moet dus worden gewaa.rsch.uwd tegen een mogelijke schijn van zeer g r o t e nauwkeurigheid.

Dit neemt overigens n i e t weg, dat de getekende "ruwe contouren" i n s t r u c t i e f zijn en dat een a a n t a l s t e e d s belangrijker wordende aspecten n . 1 . de vervanging ~-n de markt in g e b r u i k t e

t r e k k e r s , duidelijker konden worden beklemtoond.

De s a m e n s t e l l e r s van deze p u b l i c a t i e , de heren

Drs. K.E. 'Krolis en J . A . V o l l a e r s deden d i t met het oogmerk, dat deze g e s t e n c i l d e mededeling zowel voor de g e b r u i k e r a l s voor de verkoper van nut zou kunnen zijn. Wij wensen hen d i t gaarne t o e .

De D i r e c t e u r I r . H.H. postuma

(3)

I n h o u d s o p g a v e

F agin a

1 I n l e i d i n g 1

2 R e c o n s t r u c t i e van het verleden 2

3 Beschouwing van liet verleden 7

(4)

14-1 . I n l e i d i n g

Het t r e k k e r p a r k van de Nederlandse landbouw bestond aan het einde van de tweede wereldoorlog u i t ongeveer 2500 t r e k k e r s . Reeds d i r e c t nain het h e r s t e l van door de oorlog o n t -stane a c h t e r s t a n d een aanvang en werd gevolgd door een s t e r k e n i e t a f l a t e n d e uitbouw van de m o t o r i s - t i e . Een g r o e i welke t o t h e t a a n t a l van ruim 53*000 landbouwtiekkers in 1958 heeft g e -l e i d . Deze ontwi-lde e-l ing was door niemand in die e e r s t e j a r e n v o o r z i e n .

HST verleden i s de l e e r s c h o o l van de toekomst. In de j a r e n k o r t n;. de oorlog moest men br: de s c h a t t i n g e n van t o e

-komstige ontwikkelingen deze onderwijzing ontberen. Thans kunnen wij t e r u g z i e ; . o\ een ruim d e r t i e n j a r i g e periode van toenemende m o t o r i s a t i e in onze landbouw. Voortdurende s t u d i e van d i t v e r -leden i s noodzakelijk om aan de verwachtingen voor de toekomst r i c h t i n g en inhoud t e kunnen geven.

Deze s t u d i e beoogt i n h e t bijzonder aandacht t e schenken aan de ontwikkeling van de volgende grootheden.,

1 de import van landbouwtrekkers

2 de s c h r o o t ( a a n t a l v e r s l e t e n t r e k k e r s ) 3 h e t t o t a l e t r e k k e r p a r k in de landbouw 4 het e e r s t e - h a n d s t r e k k e r p a r k - e 5 het tweede-hands t r e k k e r p a r k i . e . de g e b r u i k t e t r e k k e r s .

Hiervan zijn bekend:; de import p e r j a a r en het t o t a l e t r e k k e r p a r k in 1945» 1950» 1955 en in 1958. Voorts weten we u i t de m e i - t e l l i n g 1958 h e t a a n t a l t r e k k e r s -aanwezig op de e e r s t e bedrijven (nieuw aangeschafte = e e r s t e hands t r e k k e r s ) - dat i s aangekocht vóór 1945? van 1945 t o t en met 1950; 1951 t o t en met

1953j 1954 t o t en met 1956 en na 1956 en v o o r t s h e t t o t a a l aan-t a l g e b r u i k aan-t e aan-t r e k k e r s in mei 1958.

Het blijkt dus dat het beschikbare m a t e r i a a l n i e t t o e -r e i k e n d i s om het doel van d i t onde-rzoek t e b e -r e i k e n . E-r zijn v e e l leemten.

Het i s e c h t e r - gelukkig - wel mogelijk om met deze gegevens het verleden t e r e c o n s t r u e r e n en de leemten door mid-del van berekeningen en s c h a t t i n g e n op t e v u l l e n .

Vervolgens z u l l e n wij voor de toekomst enig u i t z i c h t t r a c h t e n u i t t e tekenen.

(5)

_ o

2 . R e c o n s t r u c t i e van h e t v e r l e d e n .

Algemeen w o r d t aangenomen, d a t ons l a n d i n 1945 o n g e -v e e r 25OO l a n d b o u w t r e k k e r s r:;jk w a s . Gebrek aan g e g e v e n s v e r h i n -d e r e n ons -deze aanneming t e b e t w i s t e n of t e o n -d e r s t e u n e n . 'Ur] k i e z e n dus ook d i t s t a r t p u n t .

Vanaf mei 1945 t o t december 1950 werden 1 8 . 6 8 5 l a n d b o u w t r e k k e r s g e ï m p o r t e e r d , w a a r d o o r h e t t h e o r e t i s c h a a n t a l t r e k k e r s op de l a a t s t g e n o e m d e datum 21.185 b e d r a a g t . De O . B . 3 .

-t e l l i n g van december 1950 g e e f -t e c h -t e r h e -t a a n -t a l van I 9 . 7 9 2 l a n d b o u w t r e k k e r s . Het v e r s c h i l t u s s e n b e i d e a a n t a l l e n n . 1 . 1393 of "jif/o van de i m p o r t h e e f t g e d i e n d t e r v e r v a n g i n g van v e r s l e t e n - dus t o t s c h r o o t v e r g a n e t r e k k e r s . Sen g e l i j k s o o r t i g e b e r e k e n i n g i s o p g e z e t v o o r de v o l -gende p e r i o d e n . Eet r e s u l t a a t i s w e e r g e g e v e n i n t a b e l I . •*-' Tabel A P e r i o d e n A a n t a l l e n s c h r o o t p e r p e r i o d e 'T — I n I 9 4 5 aanwezig :1945 - d e c . I95O I 9 5 I - mei I 9 5 5 mei 1955-mei 1958 Totaal •

aanwezig ' theoretisch ; werkelijk scnroot resp. ge- \ aanwezig a/hl aanwezig jabsolutejin '

importeerd ! eind van de j aantal a/h laan- ivan ; periode 2.5OO 1 8 . 6 8 5 2 0 . 0 9 6 2 2 . 3 8 6 6 1 . 1 6 7 e i n d van de i t a l i e n p e r i o d e j importi 2.50O 2 1 . 1 8 5 3 9 . 8 8 8 5 9 - 3 6 1 _ - . - i — 2.5OO 19.792 36.975 53.611 1.393 7 , 5 ; 2 . 9 1 3 ! 1 4 , 5 | 5 . 7 5 0 | 2 5 , 7 ; i o . 0 5 6 : 1 6 , 4 U i t deze t a b e l b l i j k t d u i d e l i j k de s t i j g i n g van de a b s o l u t e a a n t a l l e n s c h r o o t en van de p e r c e n t a g e s van de i m p o r t , welke t e r v e r v a n g i n g van deze s c h r o o t d i e n e n . Het i s een l o g i s c h g e v o l g van de g r o e i van h e t t relde e r p a r k .

1)

Zie ook J.A. Vollaers "Evolutie in de trekkracht" in Landbouwmechanisatie van maart I960.

(6)

3

-Rekening houdend met de g e c o n s t a t e e r d e stijging i s het nu mogelijk deze gemiddelde percentages te "verdelen" over de af-zonderlijke j a r e n . Toegegeven moet worden dat het v/el e n i g s z i n s a r b i t r a i r moet gebeuren. "7e hebben e c h t e r een d r i e t a l v a s t e pun-ten hierbij n . 1 . het t o t a a l a a n t a l s c h r o o t g e v a l l e n , het gemiddelde p e r c e n t a g e van de import en de noodzakelijkheid een stijging in de

j a a r l i j k s e p e r c e n t a g e s aan t e brengen.

Voor de p e r i o d e 1945 - 1950 kr::jgen we dan het volgende

b e e l d Tabel B Aantallen J a r e n van mei t o t mei 1945 - 1946 1946 - 1947 1947 - 1948 1948 - 1949 1949 - 1950 I95O - dec. I95O Totaal ; Invoer 1.494! I . 3 8 5 ; 3.192j 5.981 4.0731 i 2.560' 18.685 schroot per j a a r Vermoedelijk voor vervanging-in 'fo • a b s o l u t e a a n t a l l e n ! 4 5 7 7 9 10 7?5 60 69 223. 419 366 256 1.393 in p e r i o d e 1945 - 1950. Toeneming t r e k k e r p a r k p e r j a a r 1.434 1.316 2.969 5.562 3.707 2.304 Aanwezig a a n t a l t r e k k e r s op mei van elk j a a r , u i t g a a n d e van 25OO t r e k k e r s in 1945 3.934 5.25O 8.219 I 3 . 7 8 I 17.488 19.792 ( d e c . )

De berekening voor de volgende perioden i s u i t g e v o e r d i n bijl age 1 .

U i t t a b e l B blijkt, dat de ontwikkeling in de a a n t a l l e n schroot e n i g s z i n s lijkt op h e t beeld van de importen van j a a r t o t j a a r en van de toeneming van het t r e k k e r p a r k . H i e r u i t blijkt, dat wij de s c h r o o t n i e t a l l e e n zien a l s afhankelijk van de g r o e i van het t r e k k e r p a r k i n een voorbije p e r i o d e , maar ook dat de schommel i n g e n die in deze j a a r schommel i j k s e s c h r o o t a a n t a schommel schommel e n optreden mede v e r -oorzaakt worden door dezelfde f a c t o r e n die overeenkomende ups en downs in de importen t e weeg brengen. Met andere woorden, de r e -denen waarom de boer geen nieuwe t r e k k e r voor u i t b r e i d i n g aanschaft ( b . v . s l e c h t e b e d r i j f s r e s u l t a t e n , s t e r k gestegen t r e k k e r -prijzen e n z . ) zijn dezelfde a l s die,v/elke voor hem a a n l e i d i n g zijn de vervanging van een oude t r e k k e r u i t t e s t e l l e n en met behulp van r e p a r a t i e s zich voorlopig nog met de aanwezige t r e k k e r t e "behelpen". En omgekeerd een opleving van de nieuwaankopen voor

(7)

- 4

u i t b r e i d i n g , h e e f t dezelfde achtergrond a l s de eveneens t o e g e -nomen u i t s t o o t van oude t r e k k e r s .

Door de j a a r l i j k s e importen t e verminderen met het voor vervanging bestemde p e r c e n t a g e , verkrijgen wij de .jaarlijkse t o e neming van h e t t r e k k e r p a r k , waarbij de genoemde C . B . S . i n v e n t a r i -s a t i e -s de bekende,va-ste punten vormen.

Het volgende vraagstuk i s , n a t e gaan hoe de jaarlijkse toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k ia u i t t e s p l i t s e n i n een toeneming van e e r s t e hands t r e k k e r s - t r e k k e r s , w e l k e nog aanwezig zijn op de bedrijven waar ze a l s nieuw zi.in aangeschaft- en een

toeneming van de g e b r u i k t e t r e k k e r s - t r e k k e r s , die aanwezig zijn op bedrijven,-waar ze a l s g e b r u i k t e t r e k k e r s zijn. a a n g e s c h a f t . .

'üit de 0 . B . S . - t e l l i n g van mei 1953 weten wij hoeveel van de in 1945 1950 geïmporteerde t r e k k e r s n . 1 . 18.685 op g e -noemde datum nog aanwezig waren op de e e r s t e bedrijven ( e e r s t e hands t r e k k e r s ) n . 1 . 6.478. In de loop van gemiddeld 10 j a r e n i s dus 65> 3/0 van de ingevoerde t r e k k e r s afgevloeid en t e r e c h t g e -komen op tweede- of derde bedrijven of op h e t t r e k k e r k e r k h o f . P e r

j a a r i s er dus van deze groep t r e k k e r s 6,5/'° i n g e r u i l d of t o t schroot vergaan.

Van de 1.1.413 ingevoerde t r e k k e r s i n 1951 "tot en met 1953 waren in 1958 nog 6.307 aanwezig op de e e r s t e bedrijven. Hier dus een a f v l o e i i n g van 44,7/2 of 7?5% P©r j a a r .

In I958 waren nog 17.390 t r e k k e r s aanwezig op de e e r s t e bedrijven van de 22.281 t r e k k e r s , die in 1954 't o't en met 1956 wer-den ingevoerd. In de loop van gemiddeld 3 j a a r v l o e i d e dus 22$ of 7$ Pe r j a a r af n a a r andere bedrijven of verging t o t s c h r o o t .

Ten s l o t t e v l o e i d e n van de 8.788 in 1957 - mei 1958 ingevoerde t r e k k e r s 334 af van de e e r s t e bedrijven. Dit i s 3,8/° in gemiddeld 1 j a a r .

Bezien wij nu nogmaals de gemiddelde j a a r l i j k s e af-v l o e i i n g spercentages n . 1 . 6,5 / 7?5 / ? ea 3,8 dan blijken nog-al wat v e r s c h i l l e n . Dit zou betekenen dat in h e t e e r s t e gevnog-al de t r e k k e r s , geïmporteerd in 1945 - 1950 -ia ruim 15 j a a r v o l l e d i g van de e e r s t e bedrijven verdwenen zijn, de t r e k k e r s van 1951 - 1953 in ruim 13 j a a r , die van 1954 - 1956 in 14 j a a r en de l a a t s t e

groep in 26 j a a r . Dit i s weinig r e ' é e l .

Nu hebben deze gemiddelde p e r c e n t a g e s b e t r e k k i n g zowel op de i n r u i l a l s op de s c h r o o t . In de e e r s t e l e v e n s j a r e n van een voorraad ingevoerde t r e k k e r s z a l hierbij de i n r u i l het b e l a n g -rijkste zijn. Het i s e c h t e r n i e t waarschijnlijk, dat deze i n r u i l van j a a r t o t j a a r een c o n s t a n t a a n t a l zal bedragen. Het i s e n i g s z i n s voor de hand l i g g e n d , dat de i n r u i l in h e t z e l f d e j a a r a l s de imp o r t vrij g e r i n g zal zijn, in de volgende j a r e n vrij hoog om v e r

-volgens v/eer t e gaan d a l e n .

In i e d e r geval blijkt d i t u i t de r e e d s vermelde cijfers, die wij nu i e t s anders gaan r e l a t e r e n .

(8)

Van de in 1957 "^"t raei 1953 ingevoerde treldcers i s 3? 3'/ van de e e r s t e bedrijven afgevloeid i n gemiddeld ongeveer 1 .jaar.

Van de gemiddeld 2 j a a r oudere t r e k k e r s , die dus zijn geïmporteerd in de p e r i o d e 1954 1956? i s 22?à a f g e v l o e i d . H i e r i n i s e c h t e r reeds ongeveer 4f° begrepen, dat in het e e r s t e " l e v e n s -j a a r " i s a f g e v l o e i d . De overige 18>:= i s i n het 2e en 3e ' ' l e v e n s j a a r "

a f g e v l o e i d , d . i . p e r j a a r 9/»»

Eierop volgen t r e k k e r s , die zijn geïmporteerd i n 1951 -1953 en vergeleken met de voorgaanden, ius gemiddeld ongeveer 3 j a a r ouder z-.jn. £r v l o e i d e in t o t a a l van deze groep 44 > 7/* af, d . i . 2 2 , 7 / ( n . i . 44,7/= - (I856 + 4 / ) } in h e t 4e t o t en met het 6e

" l e v e n s j a a r " . Hierdoor d a a l t het gemiddelde percentage per j a a r tot 7%.

De l a a t s t e groep t r e k k e r s i s gemiddeld 4 j a a r ouder dan de voorgaande. 3e zijn geïmporteerd in 1945 - 1950,

Hiervan v l o e i d e i n t o t a a l 65; 3 / si', hetgeen 20,6% b e t e k e n t voor het 7e "tot en met het 1 0e " l e v e n s j a a r " . Het gemiddelde j a a r

-p e r c e n t a g e d a a l t h i e r d o o r t o t J/o.

be el d>

Op grond van het voorgaande ontstaat nu het volgende 1 "levens" jaar 4 / afvloeiing\ \

e e , l 07 -, l 2 en 3 " l e v e n s " j a a r 9$ " ) ''' ) 43? 4 t/m 6 " l e v e n s " j a a r 7/'° e / 0 ' 7 t/m 10 " l e v e n s " j a a r 5f= <f 'o Na 10 j a a r i s 63 / a f g e v l o e i d .

Gezien deze ontwikkeling nemen wij aan dat h e t p e r c e n -tage na het t i e n d e j a a r v e r d e r d a a l t en gehandhaafd blijft op 4/« Dit i m p l i c e e r t , dat na ruim 19 j a a r een voorraad t r e k k e r s , welke in een bepaald j a a r zijn ingevoerd, van de e e r s t e bedrijven zijn v e r -dwenen.

Deze p e r c e n t a g e s kunnen wij nu toepassen op de j a a r l i j k s e importen van landbouwtrekkers. Op deze wijze vinden wij het a a n t a l t r e k k e r s dat e l k ja,ar van de e e r s t e bedrijven verdwijnt door de i n -r u i l of s c h -r o o t . Het v e -r s c h i l tussen de impo-rten van elk j a a -r en deze a f v l o e i i n g l e v e r t de j a a r l i j k s e toeneming van het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k .

Het v e r s c h i l tussen de j a a r l i j k s e toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k en de berekende ( z o a l s eerder weergegeven) t o e neming van het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k g e e f t t e n s l o t t e de j a a r -lijkse toeneming van de g e b r u i k t e t r e k k e r s . •*•) Deze berekening i s i e vinden in de bijlagen 2 en

3-! ) Een z e l f d e r e s u l t a a t krijgen wij door de j a a r l i j k s e a f v l o e i i n g van e e r s t e hands t r e k k e r s t e verminderen met de j a a r l g k s e s c h r o o t -a -a n t -a l l e n . Immers; j-a-arlijkse -a f v l o e i i n g = schroot Ie hand t r e k

-k e r s + i n r u i l = s c h r o o t Ie hands t r e k k e r s + schroot g e b r u i k t e

(9)

gegeven,

ö

-Enkele r e s u l t a t e n zijn in onderstaaja.de t a b e l C

weer-Tabel C

Ontwikkeling van de eerste hands-en gebruikte trekkers. Perioden

van mei tot mei

Ontwikkeling 1e han ds trekkers Ontwikkeling gebruikte trekkers 1945 1945/46 1946/47 1947/48 1948/49 1949/50 1950/51 1951/52 1952/53 1953/54 1954/55 1955/56 1956/57 1957/58 Werkelijke s i t u a t i e in mei I958 (C.B.S.) 39.202 absoluut ^OÜU 3.809 4.880 7.561 12.662 15.445 18.139 19.754 21.440 23.444 27.939 33.69O 3 7 . 7 I I 39.655 125 37O 658 I . I I 9 2.043 3.195 4.555 6.O5I 7-637 9.036 10.242 11.797 13.956 14.409 m 'p van t o t a l e t r e k k e r -p ark 3 7 8 8 12 15 19 22 25 24 23 24 26 Ontwikkeling t o t a l e t r e k k e r p a r k 27 2.5OO 3.934 5.25O 8.219 I 3 . 7 8 I 17.488 21.334 24.309 27.491 31.081 36.975 43.932 49.508 53.611 53.611 In de i n l e i d i n g i s opgemerkt, dat a l l e e n u i t de

C . B . S . - t e l l i n g van 1958 i e t s bekend i s over h e t aanwezige a a n t a l e e r s t e hands en g e b r u i k t e t r e k k e r s . Nu blijkt, dat onze berekening van 1945 s£ t o t een r é s u l t a i t v o e r t i n 1958, dat van de werkelijke a a n t a l l e n maar weinig afwijkt. Deze g e r i n g e afwijking kan worden verwaarloosd.

Het verleden van de m o t o r i s a t i e in de Nederlandse Land-bouw, dat i s g e r e c o n s t r u e e r d op de wijze, z o a l s in het voorgaande i s u i t e e n g e z e t , i s in g r a f i e k I in b e e l d g e b r a c h t .

(10)

_ 7 _

i

H i e r u i t kan worden afgelezen?

1 de ,] aarljjks e trekkerimp or t e n 2 de j a a r l i j k s e a a n t a l l e n s c h r o o t

0

3 de jaarlijkse toeneming van het totale trekkerpark 4 de jaarlijkse toeneming van het eerste hands

trekkerpark

Q

5 de j a a r l i j k s e toeneming \ n de g e b r u i k t e - - t r e k k e r s .

3 . Beschouwing van het verleden

3ij de beschouwing van het v e r l e d e n z u l l e n wij e e r s t n a -gaan welke factored, do s n e l l e ontwikkeling van de m o t o r i s a t i e hebben bepaald. Vervolgens z u l l e n wij de wijze waarop deze ontwik-k e l i n g h e e f t p l a a t s : evonden,nader b e z i e n ,

I . Oor zaleen van de s n e l l e m o t o r i s a t i e

a. In het verloop van de lonen van l a n d a r b e i d e r s in r e l a t i e t o t de ontwikkeling v..n do prijson der 1 andbouwwerk tu i g en en t r e k -k e r s i s een belangrij-ke oorzaa-k van de s t e r -k voortgeschreden me-c h a n i s a t i e en daarmee van de m o t o r i s a t i e g e l e g e n . Van 1951 - 1958 stegen de uurlonen in de landbouw met 84>£, terwijl de nieuwwasrde van een normale w e r k t u i g e n i n v e n t a r i s op een bedrijf van 38 ha in de Wieringermeer in h e t z e l f d e tijdvak s t e e g met IO^Ö. De v i e r w i e l i g e landbouwtrekkers stegen in deze p e r i o d e Çf/o i n prijs. 2,

Toegegeven moet worden, dat het b e t e r zou zijn een verge-lijking t e trekken t u s s e n de lonen en de e x p l o i t a t i e k o s t e n der

werktuigen. V o l l a e r s h e e f t aangetoond dat de e x p l o i t a t i e k o s t e n per uur van een d i e s e l t r e k k e r van 25 - 30 pk, welke in 1951 &og ruim

70 cent boven de a r b e i d s k o s t e n p e r uur (lonen i n c l . s o c i a l e leisten) lagen, thans bijna door deze l a a t s t e n ^ijn ingehaald. 3)

Zie ook K.iOi Krol i s e c . d r s . "Af z e t p e r s p e c t i e v e n voor

2)

3,

Landbouwwerktuigen" in Smederij en C o n s t r u c t i e - 4 september 195

s

Ontleend aan Landbouwcijfers 1959? Landbouw Economisch Instituut in samenwerking met het C.B.3.

Zie Vollaers, J.A. "Loonkosten naderen trekkerkosten" in Landbouwmechanisatie van oktober 1959»

(11)

ö

-Voor het overige menen wij, dat liet verloop van de prijzen op de ontwikkeling der e x p l o i t a t i e k o s t e n een belangrijke

invloed u i t o e f e n t , . w e l k e g e r e l a t e e r d aan het verloop van de lonen van l a n d a r b e i d e r s een voldoende i n d i c a t i e g e e f t .

b . Het s t e r k verminderde arbeidsaanbod in de landbouw sinds de o o r l o g . Hierbij doelen wij n i e t op de vermin-derde werkgelegenheid door mechanisatie en r a t i o n a l i s a t i e , maar op de k r a c h t e n , die onafhankelijk daarvan hebben gewerkt en welke

het voor de l a n d a r b e i d e r aantrekkelijk .laakten een beroep b u i t e n

de landbouw te k i e z e n .

Te denken v a l t hierb:j aan de in de j o n g s t e tijd opge-heven b e l o n i n g i i v e r s c h i l l e n tussen i n d u s t r i e - en Landarbeiders, aan de l a g e s o c i a l e waardering voor de l&ndarbeidersgroep, de g e r i n g e r e promctiekansen in de landbouw vergeleken met de i n

-d u s t r i e e . a .

De h i e r d o o r o n t s t a n e arbe iels schaars t e in vele gebieden welke n i e t v o l l e d i g i n het gestegen loonniveau t o t uitdrukking-kwam (soms wel in de vorm van "zwarte" l o n e n ) , i s een s t e r k e

stimulans geweest voor de m o t o r i s a t i e en de m e c h a n i s a t i e . c. Het landbouwbeleid van de overheid, dat beoogde een

redeLjk b e s t a a n t e garanderen op het s o c i a a l - en economisch goed g e l e i d e bedrijf, heeft het r i s i c o van te v e r -r i c h t e n i n v e s t e -r i n g e n in t -r e k k e -r s en we-rktuigen in zeke-re mate verminderd.

I I . Se aard van de ontwikkeling

U i t g r a f i e k I kunnen v/e a f l e z e n op welke wijze de moto-r i s a t i e t o t s t a n d i s gekomen. Hiemoto-rbij blijkt, dat de impomoto-rten, de toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k en de toeneming van het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k p a r a l l e l v e r l o p e n . Dit g e l d t ook voor de j a a r l i j k s e a a n t a l l e n s c h r o o t ,

Dit wekt geen verwondering, omdat vooral in de aan-vang de importen hoofdzakelijk bestemd waren voor u i t b r e i d i n g ,

terwijl deze -wederom vooral in de aanvang- voornamelijk p l a a t s vond op de zogenaamde " e e r s t e hands" bedrijven,

Geleidelijk aan i s e c h t e r de b e t e k e n i s van de s c h r o o t en daarmee van. de "vervangings"-importen toegenomen. Daar s t a a t weer tegenover, dat wij z o a l s wij reeds e e r d e r hebben g e s t e l d -aangenomen hebben, dat er verband b e s t a a t tussen de schommel i n g e n in de voor u i t b r e i d i n g bestemde importen en de v e r -vanging van de u i t g e s t o t e n landbouwtrekkers. Dit verband

zal ook in de nabije toekomst blijven bestaan t o t het - v o o r l o p i g nog n i e t z i c h t b a r e - p u n t , waarbij de t o t a l e import zal b e s t a a n u i t vervangingsimporten en de u i t b r e i d i n g van de m o t o r i s a t i e v o l t o o i d i s .

(12)

Dit g e l d t ook voor het evenwijdige verloop tussen de importen en de toeneming van de e e r s t e hands trekkers..

U i t g r a f i e k I "blijkt, dat het verloop van de toeneming van de g e b r u i k t e t r e k k e r s t e g e n g e s t e l d i s aan dat van de t o e -neming veen het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k en a l l e andere in de g r a f i e k opgenomen grootheden. De g r a f i e k I I toont d i t nog duide-lijker. Dit i s a l s v o l g t te beredeneren aan de hand van een voor-beeld, waarbij goed voor ogen moet s t a a n , dat de ontwikkeling van de m o t o r i s a t i e verder g a a t , Maar aat dn het tempo v e r s n e l l i n g e n en v e r t r a g i n g e n optreden. Op een zeker t i j d s t i p b e s t a a t het t r e k -kerpark u i t 50.000 e e r s t e hands- en 20.000 g e b r u i k t e t r e k k e r s In de h i e r o p volgende p e r i o d e zijn de omt,tar.digheden - g u n s t i g e b e d r i j f s r e s u l t a t e n of g u n s t i g e trekker-p rijs en in r e l a t i e t o t de a r b e i d s l o n e n - aantrekkelijk voor een K.'.ellore g r o e i van de moto-r i s a t i e . De moemoto-ren zijn nu geneigd meemoto-r fiemoto-rste iüvUüs t moto-r e k k e moto-r s t e kopen dan voorheen en minder g e b r u i k t e t r e k k e r s . Zij gaan ook

s n e l l e r t o t vervanging over. In cijfers i s d i t a l s v o l g t voor t e s t e l l e n ; het a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s neemt toe met 1000, t e r wijl de vervanging in deze c a t e g o r i e 500 stuks b e d r a a g t . Dit b e

-t e k e n -t , da-t de e e r s -t e bedrijven 1500 -t r e k k e r s moe-ten i n r u i l e n om d i t mogelijk t e maken. Op deze bedrijven moeten 1000 v e r s l e t e n t r e k k e r s v/orden vervangen, terwijl de verdere g r o e i 6000 t r e k k e r s b e d r a a g t . Er z u l l e n in deze periode dus 8500 t r e k k e r s moeten worden geïmporteerd,waarvan 1500 voor vervanging dienen, 6000 voor u i t b r e i d i n g van h e t e e r s t e hands t r e k k e r p a r k en 1000 voor u i t b r e i d i n g van het a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s .

Gedurende de volgende p e r i o d e k e e r t het economisch g e t i j . De boeren worden v o o r z i c h t i g e r , s t o l l e n vervanging van t r e k k e r s u i t en b r e i d e n hun t r e k k e r p a r k u i t door meer g e b r u i k t e t r e k k e r s aan t e kopen en minder e e r s t e hands t r e k k e r s . De u i t -b r e i d i n g van g e -b r u i k t e t r e k k e r s stijgt h i e r d o o r t o t 2000, terwijl de vervanging in deze groep d a a l t tot 300. Op de e e r s t e bedrijven moeten dus nu 2300 t r e k k e r s worden i n g e r u i l d om deze vraag t e kunnen be an tv/oorden. De vervanging van e e r s t e hands t r e k k e r s

d a a l t t o t 5OO en de verdere g r o e i van deze t r e k k e r s d a a l t t o t 3000 s t u k s . In t o t a a l moeten in deze p e r i o d e dus 58OO t r e k k e r s worden geïmporteerd, waarvan 800 voor vervanging, 2000 voor u i t b r e i d i n g van liet a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s en 3000 voor u i t -b r e i d i n g van het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k .

Vergelijken wij beide p e r i o d e n , dan zien wij een daling van de importen mot 2700 t r e k k e r s , een d a l i n g van de s c h r o o t

(vervangingsimporten) met 700, een d a l i n g in de g r o e i van het t o t a l e t r e k k e r p a r k met 2000, een v e r t r a g i n g in het groei-tempo van h e t a a n t a l e e r s t e hands t r e k k e r s met 3000 en een stijging van het groei-tempo van h e t a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s met 1000«

Na in het voorgaande de o n d e r l i n g e samenhang van de v e r s c h i l l e n d e grootheden t e hebben bezien z u l l e n wij thans de aandacht r i c h t e n op de mogelijke v e r k l a r i n g e n van hun verloop i n de p e r i o d e 1945-1958, Het i s hierbij voldoende ons t e beperken

(13)

IG

-t o -t de impor-ten. De andere groo-theden l a -t e n z i c h h i e r u i -t l o g i s c h a f l e i d e n . In j r a f i e k I v a l l e n de tv/e e toppen van r e s p e c t i e v e l i j k I948/49 en I955/56 op met het d a a r t u s s e n gelegen d a l .

Het verloop van de b e d r i j f s r e s u l t a t e n in de landbouw v e r s c h a f t h i e r geen opheldering. U i t bijlage 4 b l i k t , dat d a l i n g van de importen o p t r e e d t bij redelijke bedrijf suitkomsten, terwijl de stijging van de importen samen g a a t met s l e c h t e r v/ordende r e -s u l t a t e n der a g r a r i -s c h e bedrijven.

De s i t u a t i e duidt z e l f s e n i g s z i n s in de r i c h t i n g van een t e g e n g e s t e l d e r e l a t i e tussen ontwikkeling van de m o t o r i s a t i e en de be drijf s u i t k o m s t e n .

Deze gedachte wordt v e r s t e r k t a l s we in bijlage 6 zien en u i t g r a f i e k V a f l e z e n , dat de r e c e s s i e van 1949/50-52 wordt gekenmerkt door (.en minder s t e r k e d a l i n g van h e t a g r a r i s c h e i n -komen dan h e t in-komen in het overige bedrijfsleven, terwijl in de hoog-conjunctuur t o t 1957 het a g r a r i s c h inkomen a c h t e r b l i j f t bij dat in de overige s e c t o r e n . De b e s t e d i n g s b e p e r k i n g en de con-j u n c t u r e l e i n z i n k i n g na dat con-j a a r heeft het a g r a r i s c h inkomen

minder beïnvloed dan h e t inkomen in andere bedrijfstakken. "^'

'Deze ontwikkeling in de verhouding tussen de a g r a r i s c h e

en de andere inkomens i s o . i . de belangrijkste v e r k l a r i n g voor het door Dalmijn en v'.M.K. v . d . Wildenberg 2) g e c o n s t a t e e r d e v e r s c h i l tussen de toenemingen van de besparingen bij de Boerenleenbanken en de andere s p a a r i n s t e l l i n g e n . De volgende t a b e l nemen wij h i e r -u i t over;

Tabel D Meer of mindere p r o c e n t u e l e g r o e i bij b o e r e n l e e n

-s p a a r i n -s t e l l i n g e n . banken I95I I952 1953 1954 1955 I956 1957 I958 t e n a u t e u r s zei 0 ; f pz + _i_ -_ -— + + i c h t e van overige 3,8 3,4 0,3 2,6 2,5 2,6 7,8 8,9 menen d i t verschijn 2) De

De bedrijfsuitkomsten en het h i e r gehanteerde begrip a g r a r i s c h inkomen zijn u i t e r a a r d n i e t i d e n t i e k . In het l a a t s t e begrip zijn ook de arbeidslonen begrepen. De lonen volgen v/aarschijnlijk het algemeen conjunctuurverloop, v/aardoor het achterblijven van het t o t a l e a g r a r i s c h e inkomen voornamelijk voor rekening komt van de b e dr ijf s r e sul t a t e n .

Dalmijn, W.J. en W.M.N. v . d . Wildenberg "De besparingen bij de boerenleenbanken" i n E c o n o m i s c h - S t a t i s t i s c h e Berichten 27 j a n u a r i i960.

(14)

11

-spaarbeweging tussen a g r a r i ë r s en n i e t - a g r a r i ' é r s voor een belang-rijk deel a l s volgt t e moeten verklaren'.

" . , * • „ . . . . . , . . „ g r o t e r e p o s i t i e v e v e r s c h i l tussen inkomen en consumptie aal bij de overige s p a a r d e r s t o t u i t d r u k k i n g komen in de spaargeldeny terwijl d i t bij boer en t u i n d e r zal worden

aange-wend voor i n v e s t e r i n g e n , "

Nu blijkt, dat in een p e r i o d e van algemene

hoog-conjunctuur de a g r a r i s c h e inkomens achterblijven bij die in andere bedrijfstakkken, de m o t o r i s a t i e ( d . i . ae i n v e s t e r i n g ) toeneemt en de a g r a r i s c h e - b e s p a r i n g e n r e l a t i e f achterblijven bij de overige besparingen. Voor het door Dalmijn en Wilden berg g e s i g n a l e e r d e v e r -schijnsel moet aan de door hun gegeven v e r k l a r i n g van een stijging der i n v e s t e r i n g e n nog toegevoegd v/orden de ongunstige verhouding tussen a g r a r i s c h e - en n i e t - a g r a r i s c h e inkomens.

Bij een r e c e s s i e zijn de bovengestelde r e l a t i e s omgekeerd n . 1 . een r e l a t i e v e v e r b e t e r i n g van de a g r a r i s c h e inkomens, een d a l i n g van de m o t o r i s a t i e en een r e l a t i e f g u n s t i g e r spaarontwik-k e l i n g ten opzichte van de andere s p a a r d e r s .

Hiermede hebben wij e c h t e r nog n i e t v e r k l a a r d , waarom de m o t o r i s a t i e (een deel van de a g r a r i s c h e i n v e s t e r i n g e n ) blijkbaar

s t e r k e r i s g e r e l a t e e r d aan de algemene conjunctuur-beweging dan aan de a g r a r i s c h e , a l t h a n s een dergelijke s i t u a t i e wordt door het voorgaande gesuggereerd.

H i e r t o e z u l l e n wij de index-cijfers van de uurlonen van l a n d a r b e i d e r s en van de trekkerprijzen nader bezien, (Bijlage 7? g r a f i e k V i ) . Bestudering l e i d t t o t de c o n c l u s i e , dat de ups en

downs in de importen en in de m o t o r i s a t i e g r o e i voor een belangrijk deel voor rekening komen van v e r s c h i l l e n in stijging r e s p e c t i e v e -lijk d a l i n g tussen lonen en trekkerprijzen. De d a l i n g van de im-p o r t e n vanaf 1948/49 zien wij da,n veroorzaakt worden door een

s t e r k e r e stijging van de t r e k k e r p r i j z e n dan de u u r l o n e n , terwijl de toeneming van de importen vanaf 1952/53 v e r k l a r i n g kan vinden in een s t e r k e r e stijging van de lonen in r e l a t i e t o t de t r e k k e r -prijzen.

Hoe kan de samenhang tussen de v e r s c h i l l e n d e verschijn-s e l e n nu worden gezien ? Wij menen h e t a l verschijn-s volgt t e mogen verschijn-steilen'?

De landbouw t r e k t minder profijt van de algemene hoogconjunctuur dan de r e s t van het bedrijfsleven,maar ondergaat h i e r -van wel de s t e r k e opwaartse druk op het l o o n p e i l en de v e r s t e r k t e a f v l o e i i n g van l a n d a r b e i d e r s naar andere bedrijfstakken. Teneinde nu hun inkomenspositie t e v e r b e t e r e n t r a c h t e n de landbouwers de stijging van hun kosten af te remmen door m e c h a n i s a t i e en r a t i o n a l i s a t i e . I n v e s t e r i n g e n dus ondanks de r e l a t i e f ongunstige b e -d r i j f s r e s u l t a t e n . I n v e s t e r i n g e n u i t r e l a t i e f g e r i n g e r e besparingen of u i t c r e d i e t e n gebaseerd op de in waarde gestegen gebouwen,

grond en i n v e n t a r i s .

In een r e c e s s i e v e r v a l t de druk op het l o o n p e i l en wordt de a g r a r i s c h e arbeidsmarkt aanmerkelijk ruimer. x) 1) Bij deze redenering moet overigens bedacht worden, dat

-afgezien van de conjuncturele schommelingen- er structuele oorzaken zijn voor de welhaast chronisch moeilijke inkomens-positie in de landbouw.

(15)

- 12

De g e r i n g e r e i n k o m e n s e l a s t i c i t e i t van de vraag naar levensmiddelen vergeleken met andere producten i s oorsaak van h e t v e r s c h i j n s e l , d a t de landbouw r e l a t i e f minder zwaar door de r e c e s -s i e wordt g e t e i -s t e r d dan andere b e d r i j f -s t a k k e n « Hierdoor kunnen de a g r a r i s c h e besparingen de overige i n toeneming o v e r t r e f f e n of minder snel d a l e n . "Er wordt immers bovendien minder g e ï n v e s -t e e r d ( g e m o -t o r i s e e r d ) .

T e n s l o t t e kan nog v/orden b e d a c h t , d a t h e t a g r a r i s c h p r i j s b e l e i d van de Overheid ten o p z i c h t e van de algemene conjunc-t u u r een zogenaamd a n conjunc-t i - c y c l i s c h e f f e c conjunc-t h e e f conjunc-t , dus een r e l a conjunc-t i e v e vermindering van do p r o d u c e n t e n - s u b s i d i e s in een boog-conjunctuur en een r e l a t i e v e toeneming van d i t s o o r t o v e r h e i d s u i t g a v e n in t i j -d en v an 1 aag-c o -'. j un c t u u r . 1 )

Hoewel er dus o . i . sprake i s van een verband tussen de

ontwikkeling van de importen en de r e l a t i e uurlonen - t r e k k e r p r i j z e n , i s d i t nog n i e t t o e r e i k e n d om de s i t u a t i e voldoende t e v e r k l a r e n i n de perioden 1946/47 - 1948/49 en 1955/56 - 1957/58. Bij de e e r s t e periode moet e c h t e r bedacht worden, d a t h i e r mogelijk de s t e r k e i n -h a a l vraag van na de oorlog een r o l s p e e l t . De o n t s t a n e a c -h t e r s t a n d na de oorlog werd g e t r a c h t in een zo snel mogelijk tempo i n t e h a -l e n ; hetgeen moge-lijk was door een ruime -l i q u i d i t e i t b i j de b o e r e n . De l a a t s t e periode zal ongetwijfeld gekenmerkt z i j n door h e t b e s t e -d i n g s - b e p e r k i n g s b e l e i -d van -de o v e r h e i -d , t o t u i t i n g komen-d i n -de o p s c h o r t i n g van de i n v e s t e r i n g s a f t r e k en i n een psychologische b e i n v l o e d i n g van h e t b e d r i j f s l e v e n t o t b e p e r k i n r van de i n v e s t e r i n -g e n .

l ) De p r i j s s u b s i d i e s t e n behoeve van a g r a r i s c h e producten i n rail-lio'en g u l d e n s . 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 i960 37 31 58 38 92 127 345 498 365 284 Brons Landbouwcijfers 1959'

(16)

- 13

Samenvatting,

1 Op b a s i s van de i m p o r t s t a t i s t i e k e n en een a a n t a l landbouw-i n v e n t a r landbouw-i s a t landbouw-i e - t e l l landbouw-i n g e n van het C.B.S. en met behulp van een a a n t a l "berekeningen i s het mogelijk geweest, de ontwik-k e l i n g van de m o t o r i s a t i e in de Nederlandse landbouw van I945 "fcot I958 t e r e c o n s t r u e r e n . Hierbij kan onderscheid wor-den gemaakt tussen import, schroo t o t a l e t r e k k e r p a r k en e e r s t e hands en g e b r u i k t e t r e k k e r s .

2 De toeneming van de m o t o r i s a t i e kan worden v e r k l a a r d u i t h e t duurder en s c h a a r s e r worden van de a r b e i d in r e l a t i e t o t de pr:jsen en e x p l o i t a t i e k o s t e n van werktuigen en t r e k

-k e r s .

3 Bij de ontwikkeling van de m o t o r i s a t i e zien wij ook h e t j a a r -lijks a a n t a l s c h r o o t - g e v a l l e n toenemen? hetgeen t e wijten i s

aan de g r o e i van het t r e k k e r p a r k . De schommelingen, welke h i e r i n optreden, worden veroorzaakt door dezelfde f a c t o r e n a l s die,welke de ups en downs in de importen, de toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k , de e e r s t e hands en g e b r u i k t e t r e k k e r s veroorzaken.

4 De schommelingen, welke optreden in de ontwikkeling van de g e b r u i k t e t r e k k e r s zijn t e g e n g e s t e l d aan de bewegingen in de

andere grootheden.

5 Het blijkt, d a t de bewegingen, welke in de genoemde g r o o t -heden optreden vermoedelijk n i e t geweten kunnen worden aan de ontwikkeling i n de a g r a r i s c h e b e d r i j f s r e s u l t a t e n , maar dat de r e l a t i e t u s s e n lonen en trekkerprijzen h i e r v o o r v e r a n t -woordelijk moet worden g e s t e l d , welke in s t e r k e mate wordt bepaald door de ontwikkeling van de algemene conjunctuur. Daarnaast spelen a n d e r e algemeen-conjuncturele f a c t o r e n een r o l , z o a l s de i n h a a l v r a a g k o r t na de oorlog en de b e s t e d i n g s

(17)

14

-4. Toekomstperspectief

De toekomst v/ordt dikwijls vergeleken met een g e s l o t e n boek. De l o t g e v a l l e n van de daarin voorkomende personen zijn on-bekend, over de e r i n uitgesponnen i n t r i g e s en g e b e u r t e n i s s e n blijft i e d e r in h e t onzekere en een happy-en ding kan s l e c h t s worden gehoopt.

Het enige wat wij met be t r ekle ing t o t de toekomst van de m o t o r i s a t i e in onze landbouw kunnen t r a c h t e n t e bereiken i s een v l u c h t i g e indruk van de t i t e l en de inhoudsopgave om dan met be-hulp van de e r v a r i n g e n in het verleden enkele lijnen van deze toekomstroman t e o n t s l u i e r e n .

I , De Hoofdstukken

1 TVij mogen verwachten, dat de algemene w e l v a a r t in ons land verder zal stijgen. Deze zal r e s u l t e r e n in een toeneming van de koopkrachtige vraag voor vele a r t i k e l e n en bedrijfstakken. Niet a l l e bedrijfstakken z u l l e n e c h t e r in deze vraag-toeneming in gelijke mate delen. De g r o o t s t e aandeelhouder zal zeker de l a n d -bouw n i e t zijn, omdat de vraag naar Produkten voor de p r i m a i r e levensbehoeften -welke de landbouw v o o r t b r e n g t - minder s t e r k op de inkomensstijging v e a g e e r t dan de vraag naar v e l e i n d u s t r i ë l e Produkten.

Bij een meer g e d i f f e r e n t i e e r d l o o n b e i e i d b e t e k e n t d i t , dat door deze f a c t o r in de landbouw minder en minder snel ruimte zal o n t s t a a n voor loonsverhogingen dan in andere bedrijfs-takken. W±l men e c h t e r voorkomen, dat h e t a a n t a l l a n d a r b e i d e r s nog s n e l l e r t e r u g l o o p t dan in het v e r l e d e n , d a n zal de landbouw

toch worden gedwongen de lonen gelijke t r e d t e doen houden met die in andere bedrijfstakken. Cm e c h t e r in de landbouw deze ho-gere lonen t e kunnen r e a l i s e r e n moet h i e r v o o r dus ruimte worden gemaakt, hetgeen kan geschieden door verdere mechanisatie en r a t i o n a l i s a t i e van de bedrijven. Met andere woorden steeds zal een verdere opvoering van de p r o d u k t i e per a r b e i d s k r a c h t moeten worden n a g e s t r e e f d .

Nu wordt e c h t e r een groot g e d e e l t e van de Nederlandse landbouw u i t g e o e f e n d op gezinsbedrijven, welke de p r i k k e l , die van de stijgende lonen u i t g a a t , n i e t r e c h t s t r e e k s gevoelen. Er werkt e c h t e r wel een andere p r i k k e l n . 1 . het g r o e i e n d v e r s c h i l tussen het a r b e i d s - en gezinsinkomen, dat op deze gezinsbedrijven zal worden genoten; indien r a t i o n a l i s a t i e en mechanisatie achter-wege zouden blijven en h e t inkomen van l a n d a r b e i d e r s en andere be-volkingsgroepen. Behalve dat h i e r d o o r een z u i g k r a c h t o n t s t a a t naar beroepen b u i t e n de landbouw i s ook het scherper voelbaar worden van de r e l a t i e v e a c h t e r s t a n d in levensniveau en l e v e n s -wijze a a n l e i d i n g om a l l e z e i l e n bij t e z e t t e n t o t verhoging van het a r b e i d s - en gezinsinkomen. Dit kan worden b e r e i k t door

(18)

- 15

r a t i o n a l i s a t i e en mechanisatie van de bedrijfsvoering. Hierdoor stijgt de p r o d u c t i e per man.

2e Bij h e t geleidelijk v e r d e r i n werking treden van de Europese Economische Gemeenschap zal er op den duur ook een t o e nemend verband g r o e i e n tussen v e r s c h i l l e n d e economische g r o o t h e

den i n de aangesloten l a n d e n . H i e r t o e behoren ook de p r o d u k t i v i t e i t van de a r b e i d en de beloning van de a r b e i d i n de v e r s c h i l -lende b e d r i j f s t a k k e n .

Aangezien loondalingen i n onze huidige s a m e n l e v i n g s s t r u k t u u r t h e o r e t i s c h mogelijk, doch p r a k t i s c h n i e t t e verwezenlijken zijttj zal d i t voor ons land wel neerkomen cp loonstijging om ons e n i -germate b i j h e t niveau i n sommige andero landen aan t e p a s s e n .

3V' Verkorting van de a r b c i d s t . d s a l in de toekomst

een f e i t worden. De landbouw zal hierbij op den duur n i e t a c h t e r kunnen blijven. Het gevolg i s een verdere stijging van de a r b e i d s -k o s t e n , tenzij de a r b e i d s t i j d v e r -k o r t i n g wordt opgevangen door

s t e r k e mechanisatie (en m o t o r i s a t i e ) en r a t i o n a l i s a t i e . De s t i j ging in de a r b e i d s k o s t e n kan dan worden vervangen door een g e -r i n g e -r e stijging van de w e -r k t u i g k o s t e n .

G

4 Veruit h e t g r o o t s t e deel van het werktuigenpark b e s t a a t u i t geïmporteerde werktuigen. Het t r e k k e r p a r k i s z e l f s u i t s l u i t e n d opgebouwd u i t importen. 3STu blijkt dat in de l a a t s t e

j a r e n ongeveer 68/ van de werktuigen en ^>2°/ van de t r e k k e r s - n a a r de v/aarde gerekend- afkomstig zijn u i t de E . E . G . - l a n d e n . P e r c e n t a g e s , welke met h e t voortschrijden van de Europese

Gemeenschap vermoedelijk nog verder z u l l e n stijgen.

Wij moeten nu t r a c h t e n ne. t e gaan, welke invloeden e r van de Europese samenwerking kunnen u i t g a a n op het prijsniveau van de t r e k k e r s i n ons l a n d .

Een min of meer v a s t s t a a n d gegeven i s , dat de afschaf-f i n g van de i n v o e r r e c h t e n op z i c h z e l afschaf-f een dalend e afschaf-f afschaf-f e c t z a l u i t o e f e n e n op de trekkerprijzen.

Het i s voorts n i e t onmogelijk, dat door de economische i n t e g r a t i e de m a r k t s t r u k t u u r van producent t o t boer wordt v e r -eenvoudigd. Verkorting van de a f z e t k e t e n door vermindering van het a a n t a l schakels i s n i e t geheel onwaarschijnlijk a l s de econo-mische grenzen tussen de aangesloten landen geleidelijk verdwijnen. Dit heeft ook een prijsdalende u i t w e r k i n g .

Wij zijn nu nog n i e t zover om i e t s t e concluderen over de ontwikkeling van h e t p r i j s - en loonniveau i n ons belangrijkste Importland 'Duitsland a l s gevolg van een zekere aanpassing van de p r i j s - en l o o n s t r u c t u r e n i n de samenwerkende l a n d e n .

Mochten deze stijgen, dan z a l d i t eveneens de prijzen der l a n d -bouwwerktuigen i n ons land beïnvloeden.

(19)

16

-De prijzen van werktuigen en t r e k k e r s? welke n i e t u i t de

E.E.G.-landen worden betrokken, z u l l e n de g e s c h e t s t e invloeden n i e t r e c h t s t r e e k s ondergaan. Immers om de E.E.G.-landen zal een r i n g van i n v o e r r e c h t e n worden gelegd, het z . g . h u i t e n t a r i e f . 33e hoogte ervan i s nog n i e t "bekend. Het i s e c h t e r mogelijk, dat deze b u i t e n l a n d s e l e v e r a n c i e r s om hun a f z e t g e b i e d t e behouden, de prijzen van hun produkten s u l l e n aanpassen. Anderzijds kunnen deze i n d u s t r i e ë n dochterondernemingen gaan v e s t i g e n binnen de grenzen van het nieuwe Europa. Een verschijnsel, dat n a a s t a l l e r l e i d e e l -nemingen i n Europese bedrijven r e e d s thans kan worden waargenomen.

De voorgaande 4 punten samenvattend, mogen wij t o c h in v o o r z i c h t i g e termen concluderen, dat het g e c o n s t a t e e r d e v e r s c h i l tussen loonontwikkeling en het verloop var de trekkerprijzen zioh i n de toekomst waarschijnlijk zal blijven v o o r t z e t t e n . Hierbij l a t e n wij a l l e r l e i mogelijke tijdelijke v e r s t o r i n g e n in d i t algemene patroon b u i t e n beschouwing. Deze zijn n i e t t e v o o r z i e n .

5 De vermindering van het arbeidsaanbod door onafhan-kelijk van de mechanisatie en r a t i o n a l i s a t i e werkende k r a c h t e n en welke n i e t noodzakelijk behoeft t e l e i d e n t o t stijging van de o f f i

-c i ë l e lonen, zal in de toekomst voortgang vinden, maar van minder b e t e k e n i s worden. Dit onder de v e r o n d e r s t e l l i n g , dat de b e r e i k t e r e l a t i e v e g e l i j k s t e l l i n g tussen l a n d a r b e i d e r s i o n e n en i n d u s t r i e -a r b e i d e r s l o n e n geh-andh-a-afd b l i j f t . De volgende f -a c t o r e n , zijn hierbij van b e l a n g .

Indien het r e g i o n a l e i n d u s t r i a l i s a t i e b e l e i d van de over-heid vruchten afwerpt, zal de a a n t r e k k i n g s k r a c h t van nabij gekomen i n d u s t r i e v e s t i g i n g e n op de p l a t t e l a n d s b e v o l k i n g v/orden v e r s t e r k t en de v l u c h t u i t de l a n d a r b e i d worden bevorderd.

Het v e r b e t e r d e be s t a a t s n i v e a u van de l a n d a r b e i d e r s -bevolking vermindert de noodzaak om de kinderen spoedig na h e t v e r l a t e n van de l a g e r e school "naar de boer" t e s t u r e n om zo het gezinsinkomen t e verhogen. Thans b e s t a a t v e e l a l de mogelijkheid (en

ook h e t verlangen) om de kinderen verder onderwijs t e l a t e n g e n i e -t e n , v/aar door deze u i -t e i n d e l i j k een werkkring b u i -t e n de landbouw gaan zoeken. O.a. hierdoor z a l de l a n d a r b e i d e r s b e v o l k i n g gaan l i j

den aan een t e k o r t aan jeugdige opvolgers, v/aardoor v i a een v e r -oudering de l a n d a r b e i d e r s g r o e p in a a n t a l z a l afnemen.

Het hogere l e v e n s p e i l der l a n d a r b e i d e r s komt ook t o t u i t d r u k k i n g in het b e z i t van s n e l l e r e vervoermiddelen b r o m f i e t s e n meer en verder r e i z e n gedurende week^einde en i n v a c a n t i e s , d i t g e -voegd bij een b e t e r wegennet op het p l a t t e l a n d , r e s u l t e e r t i n een i n t e n s i e v e r contact met andere s t r e k e n en mensen met andere l e v e n s -gewoonten. Deze verhoogde m o b i l i t e i t vermindert de binding aan de bestaande werkomgeving en verzwakt het remmend e f f e c t van t r a d i t i e s en gewoonten, waardoor de geneigdheid t o t v e r a n d e r i n g van werk en woonplaats toeneemt.

Denken wij vervolgens aan f a c t o r e n a l s v e r s c h i l in werk-omstandigheden tussen i n d u s t r i e en landbouw, voorkeur voor werken in ploegenverband en aan de r e e d s in ra 3 genoemde f a c t o r e n , dan mogen wij van al deze k r a c h t e n ook in de toekomst nog verwachten,

dat zij z i c h z u l l e n r i c h t e n op een verdergaande inkrimping van h e t aanbod van l a n d a r b e i d e r s in v e r s c h i l l e n d e gebieden.

(20)

17

-Yi/ij hebben e c h t e r gezien, dat er een tweetal j-roepen

f a c t o r e n zijn, die de omvang van de laiidarbeidersgroep beïnvloeden n , L de verminderde werkgelegenheid door mechanisatie en r a t i o n a l i

s a t i e en de bovengenoemde f a c t o r e n . Wij verwachten voor de t o e -komst dat de e e r s t e c a t e g o r i e de andere f a c t o r e n in b e t e k e n i s

z a l overvleugelen. In h e t verleden (1947-1956) verminderde h e t aan-t a l landarbeiders r e e d s meaan-t 86.000 personen aan-t o aan-t ongeveer 100.000 ' De gemiddelde leeftMd van de a r b e i d e r s b e v o l k i n g i n d i v e r s e l a n d -bouwgebieden steeg door de a d e r l a t i n g van jeugdige k r a c h t e n . De k l e i n e r e en oudere overgebleven groep i s minder mobiel dan het verdwenen g e d e e l t e . Een verdergaande inkrimping op grond van de opgesomde economische, d e e l s s o c i o l o g i s c h e en s o c i a a l

-psychologische f a c t o r e n zal o . i . dan ook t r a g e r gaan v e r l o p e n . De d a l i n g van de arbeidsbehoefte door verdergaande r a t i o n a l i s a -t i e en mechanisa-tie zal o . i . e c h -t e r n i e -t v e r -t r a g e n . I n -t e g e n d e e l . Dit komt du H k o r t samengevat hierop iv ;r d.ot liet a a n t a l o n t s l a g -gevingen t a l r j j k e r zal worden dan de ontdlagnemingeii.

Een en ander s l u i t e c h t e r geen tijdelijke spanningen u i t , welke kunnen o n t s t a a n door scherpe c o n j u n c t u r e l e oplevingen.

6 Over de ontwikkeling van de r e n t a b i l i t e i t in de landbouw kan n i e t s worden gezegd. Eén ding s t a a t e c h t e r wel v a s t n . 1 . , dat het s t r e v e n naar kostprijsverlaging deer r a t i o n a l i s a t i e onverminderd voortgang zal vinden. Dit kan de vorm aannemen van bedrijfsverandering, die de w e r k t u i g - en t r e k k r a c h t b e h o e f t e op het i n d i v i d u e l e bedrijf kan verminderen. Het kan e c h t e r tevens l e i d e n t o t een i n t e n s i e v e r e b e n u t t i n g van t r e k k e r s en w e r k t u i g e n . Door deze l a a t s t e f a c t o r wordt de levensduur van deze produktiemidde-len i n g e k o r t en zal het moment van vervanging eerder aanbreken. Vervang ing s-imp orten kunnen op deze wijze een stimulans onder-vinden, welke een tegenwicht b i e d t aan de daling door de r e l a t i e f verminderde behoefte aan t r e k k e r s .

Een concrete c o n c l u s i e kan door de g r o t e ongewisheid e c h t e r n i e t worden getrokken.

7 Hoe het landbouwbeleid onder de toekomstige Europese verhoudingen z a l zijn, i s n i e t te v o o r s p e l l e n . Het i s e c h t e r wel aannemelijk, dat er een 'beleid z a l worden gevoerd, g e r i c h t op de handhaving van een redelijk geacht bestaan van de 1 an db ouwen de ondernemers, in welke vorm dan ook. Dit b e t e k e n t dus een v o o r t z e t t i n g van een zekere r i s i c o b e p e r k i n g voor a g r a r i s c h e i n v e s t e r i n g e n , hetwelk bevorderlijk i s voor de geneigdheid t o t m o t o r i s a

t i e en m e c h a n i s a t i e . liet i s e c h t e r mogelijk, dat deze r i s i c o -beperking minder z a l zijn dan voorheen h e t geval was.

Een zevental f a c t o r e n , welke op de m o t o r i s a t i e van de toekomst invloed z u l l e n u i t o e f e n e n , hebben wij naar voren gehaald. De onderlinge gewichtsverhouding i s e c h t e r n i e t in cijfers u i t t e

drukken.

Maris, A . Structuurveranderingen in de landbouw en op h e t p l a t t e l a n d . -- Landbouwkundig Tijdschrift - j a n u a r i 1958, p 40/410.

(21)

18

-Wij kunnen h i e r u i t s l e c h t s een indruk des t i l l eren, v/elke e c h t e r o . i . aan de t i t a l van de toekomst-roman "onver-verminderde voortgang van de m o t o r i s a t i e t o t 1970" voldoende achtergrond v e r s c h a f t .

Dat er bovendien in onze landbouw nog voldoende "ruimte" aanwezig i s voor meer t r e k k e r s , blijkt duidelijk u i t de onderstaande t a b e l E. Dit g e l d t in het br'zonder voor de bedrij-ven, die k l e i n e r z:ijn dan 30 ha.

Tabel E. 3 e drijven met minstens één eigen t r ekle er in c/o van a l l e bedrijven p e r g r o o t t e - k l a s s e (mei 1958)«

Grootte-klassen 5 - 1 0 ha 1 0 - 1 5 ha 15 - 20 ha 20 - 30 ha 30 - 50 ha 50 ha en meer Totaal i

Totaal a a n t a l j r/° "bedrijven met minstens één

b e d r i j v e n • eigen t r e k k e r 64•264 33.450 I8.682 15-730 8.637 2,066 11 21 35 52 77 90 142.i 26. •^^' De paragrafen.,

1 De g r o e i van h e t t r e k k e r p a r k in het verleden en de verdergaande ontwikkeling zal een stijging van de j a a r -lijkse a a n t a l l e n s c h r o o t veroorzaken. Dit b e t e k e n t d a t de vervang ing s imp orten s t e e d s belangrijker z u l l e n worden.

Q

2 De mogelijkheid vsn het optreden van a l l e r l e i

schomme-l i n g e n in do ontwikkeschomme-ling, o n t s t a a n door a schomme-l schomme-l e r schomme-l e i onvoorspelbare f a c t o r e n , blijft natuurlijk b e s t a a n . Hierbij i s de algemene c o n j u n c t u r e l e ontwikkeling van veel b e l a n g .

y

Het a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s zal eveneens toenemen. Vermoedelijk z a l d i t ook gelden voor het p e r c e n t a g e in het t o t a l e t r e k k e r p a r k . Immers geleidelijk aan komen bij het voortschrijden van de m o t o r i s a t i e de k l e i n e r e bedrijven s t e e d s meer aan bod, welke mogelijk in e e r s t e i n s t a n t i e een g e b r u i k t e t r e k k e r w i l l e n aanschaffen. Dit blijkt ook u i t de C . B , S .

-t e l l i n g I958, waarui-t -t a b e l F i s samenges-teld. 1) Zie ook V o l l a e r s , J.A. Gebruikte t r e k k e r s .

(22)

- IQ

Tabel F, trekkers in

totaal aantal trekkers.

Aantal gebruikte 7° van h e t

L an db oir.vg eb i e den Z e e k l e i B i v i e r k l e i vifeidestreken Zandgronden Veenkoloniën Op bedrijven k l e i n e r dan 15 ha 28 24 30 30 51 Op bedrijven g r o t e r dan 15 ba 20 18 23 24 33 Bron C . B . S . 1958.

4 De schommelingen, welke ook i n de t o e k o m s t z u l l e n blijven o p t r e d e n , z u l l e n bij de j a a r l i j k s e t o e n e m i n g van g e b r u i k t e t r e k k e r s t e g e n g e s t e l d v e r l o p e n aan d i e d e r a n d e r e g r o o t h e d e n . I I I . E n k e l e t o e k o m s t l l j n e n t o t 1970 De b e r e k e n i n g , «velke wij v o o r de p e r i o d e 1 9 4 5 - 1 hebben u i t g e v o e r d , z u l l e n wij nu v e r v o l g e n t o t 1970« H e t i s e c h t e r n o d i g h i e r b i j een a a n t a l v e r o n d e r s t e l l i n g e n t e maken;

1 Wij nemen aan, d a t de j a a r l i j k s e t o e n e m i n g van h e t t o t a l e t r e k k e r p a r k 5 . 0 0 0 s t u k s b e d r a a g t . De t o e -neming v e r o n d e r s t e l l e n wij dus c o n s t a n t , '//ij zijn ons e r v a n bewust d a t h e t a a n t a l van 5 . 0 0 0 i m p l i c e e r t , d a t h e t N e d e r l a n d s e p a r k van l a n d b o u w t r e k k e r s i n 1970 dan ruim 1 1 0 . 0 0 0 t r e k k e r s z a l b e -d r a g e n .

0

2 De i m p o r t voor v e r v a n g i n g van s c h r o o t l a t e n v/ij j a a r -l i j k s met 2--;ffo van de t o t a -l e i m p o r t t o e n e m e n . D i t komt o n g e v e e r

o v e r e e n met h e t g e m i d d e l d p e r c e n t a g e i n de p e r i o d e 1 9 4 5 - 1 9 5 8 .

Pi

3 Op d e z e l f d e wijze a l s wij v o o r de p e r i o d e 1945-1958 hebben g e d a a n , kunnen wij nu de o n t w i k k e l i n g van de e e r s t e hands g e b r u i k t e t r e k k e r s b e r e k e n e n . Wij g e b r u i k e n v o o r de a f v l o e i i n g van de e e r s t e hands bedrijven d e z e l f d e p e r c e n t a g e s n . l . j

1 j a a r 2 en 3 0 a a r 4 't/m 6 j a a r 7 t/m 10 j a a r 11 t/m 19 j a a r Afo van de i m p o r t 9/£ van de i m p o r t 7/6 van de i m p o r t yfó van de i m p o r t 4-fo van de i m p o r t

(23)

- 20

In deze p e r c e n t a g e s worden a l l e g e b e u r t e n i s s e n w e e r s p i e g e l d , welke z i c h i n h e t v e r l e d e n hebben v o o r g e d a a n en w a a r -van h e t a b s o l u u t onbekend i s of zij z i c h i n de toekomst z u l l e n h e r h a l e n op d e z e l f d e wijze en i n d e z e l f d e m a t e . I n p l a a t s d a a r -van kunnen a n d e r e i n v l o e d e n een r o l g a a n s p e l e n , waar-van de a a r d en de u i t w e r k i n g v o o r ons een i n d u i s t e r n i s g e h u l d t o n e e l zijn. Zij zijn e c h t e r ons e n i g e h o u v a s t o We zijn n i e t i n s t a a t h i e r o p c o r r e c t i e s aan t e b r e n g e n - i n welke mate of i n welke r i c h t i n g dan ook. De b e r e k e n i n g e n zijn w e e r g e g e v e n i n de bijlagen 8 en 9« De r e s u l t a t e n hebben we samengevat i n t a b e l G en g r a f i s c h v o o r -g e s t e l d i n -g r a f i e k V I I . Tabel G. ! j a r e n i 1 i (1958/59 Î1959/60 jl 9 6 0 / 6 1 1 9 6 1 / 6 2 1 9 6 2 / 6 3 1 9 6 3 / 6 4 ,1964/65 1 9 6 5 / 6 6 1 9 6 6 / 6 7 1 9 6 7 / 6 8 1 9 6 8 / 6 9 1 9 6 9 / 7 0 H T o t a a l i T o t a a l I 9 5 8 T o t a a l 1970 ! ! j a a r l i j k s e t o e n e m i n g e e r s t e h a n d s t r e k l c e r s 3 . 2 3 5 3 . I I 9 3 . 0 2 3 2 . 9 7 7 2.92O 2 . 8 9 7 2 . 9 8 4 3.O52 3 . 2 0 3 3 . 4 4 9 3 . 7 2 6 4 . 0 3 3 3 8 . 6 1 8 3 9 . 6 5 5 7 8 . 2 7 3 ; 69fó j a a r l i j k s e ! ; t o e n e m i n g j ; g e b r u i k t e : t r e k k e r s ; ; 1.765 : 1 . 6 8 1 | 1.977 : 2 . 0 2 3 | 2 . 0 8 0 j 2 . I O 3 | 2 . 0 1 6 | 1.948 : 1.797 ; I . 5 5 1 ' I . 2 7 4 | 967 : 2 1 . 3 8 2 1 3 . 9 5 6 3 5 . 3 3 8 3iyó j a a r l i j k s e t o e n e m i n g t o t a l e t r e k k e r p a r k 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 6 0 . 0 0 0 5 3 . 6 1 1 1 1 3 . 6 1 1 1 0 0 $ ; ! j a a r l i j k s e a a n t a l i n 1 s c h r o o t a b s o -l u u t 2 . 5 1 9 2 . 8 1 3 3.130 3.475 3.850 4 . 2 5 9 4 . 7 0 9 5 . 2 0 4 5 . 7 5 3 6 . 3 6 4 7 . 0 4 8 7 . 8 2 1 i n % van de i m p o r t 3 3 , 5 36 3 8 , 5 41 4 3 , 5 46 4 8 , 5 51 5 3 , 5 56 5 8 , 5 ! 61 j

j

i 1 1 i 1 j a a r -l i j k s e i m p o r t 7 . 5 1 9 7 . 8 1 3 8.I3O 8.475 8.850 9 . 2 5 9 9 . 7 0 9 1 0 . 2 0 4 1 0 . 7 5 3 1 1 . 3 6 4 ! 1 2 . 0 4 8 : 1 2 . 8 2 1 ; i , 1

(24)

- 21

U i t g r a f i e k VII "blijkt, dat de toeneming van de e e r s t e hands t r e k k e r s e e r s t da-i.lt om vervolgens weer t e stijgen. De p a r a l l e l l i t e i t t u s s e n deze en de importen en de toeneming van

het t o t a l e t r e k k e r p a r k i s in deze berekening verbroken. De oorzaak hiervan l i g t in de a l s c o n s t a n t aangenomen .jaarlijkse t o e -neming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k , hetgeen een afwezigheid imp l i c e e r t van a l l e f a c t o r e n , welke schommelingen in deze t o e -neming en in de j a a r l i j k s e importen teweeg brengen. Dit i s weinig r e e ë l . In werkelijkheid z u l l e n er zeker weer ups en downs op-t r e d e n , welke de in heop-t verleden g e c o n s op-t a op-t e e r d e p a r a l l e l i op-t e i op-t ook i n de toekomst in het leven z a l roepen.

Nu wij e c h t e r weinig anders kunnen doen dan de j a a r -lijkse toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k c o n s t a n t houden, ondergaat de ontwikkeling van de e e r s t e hands t r e k k e r s - e n weer t e g e n g e s t e l d h i e r a a n ook van de g e b r u i k t e t r e k k e r s - de invloed van de schommelingen i n het v e r l e d e n , zij h e t dan ook e n i g s z i n s g e n i v e l l e e r d . De p e r i o d e 1948/49 - 1956/57 - h e t " d a l " i n de importen- zien wij w e e r s p i e g e l d i n de p e r i o d e t o t 1970.

Het a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s i n 1970 z a l onder de g e maakte v e r o n d e r s t e l l i n g e n ongeveer 31/° van h e t t o t a l e t r e k k e r -park uitmaken.

Wij zien ten s l o t t e d a t , tengevolge ^axi onze v e r o n d e r s t e l l i n g e n de vervangingsimporten meer dan de h e l f t van de t o -t a l e impor-ten z u l l e n ui-tmaken. Di-t i s zeker n i e -t i r r e e ' ê l voor een t r e k k e r p a r k van meer dan 100.000 t r e k k e r s , terwijl h e t v e r -zadigingspunt van de markt wordt benaderd.

(25)

- 2c B i j l a g e ! . J a . a r l i j k s e omvang van de v e r v a n g i n g s i m p o r t ( s c h r o o t ^ ; p e r ! V i o d e 'an mei t o t mei : i 9 4 5 1946 1947 1948 1949 1 9 5 0 -- 1946 - 1947 - 1948 - 1949 - 1950 d e c . I 9 5 O 1950-mei 1951 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 Brons - I 9 5 2 - 1953 - I 9 5 4 - I 9 5 5 - 1956 - I 9 5 7 - I 9 5 8 G »B.S• i n v o e r 1494 1385 3192 5981 4073 256O 1736 3420 37OO 4223 7017 8806 7639 5941 vermoedelijke v e r v a n g i n g i n fo van i n v o e r 4 5 7 7 9 10 12 13 14 15 16 21 27 31 a a n t a l 60 69 223 419 366 256 194 445 518 633 : 1123 ; 1849 i 2063 i I 8 3 8 ! 1 t o e n e m i n g van liet t r e k k e r -p a r k 1434 1316 2969 5562 3707 2304 1542 2975 3182 359O 5894 6957 5576 4103 aanwezig , a a n t a l i t r e k k e r s ( 25OO j 3934 | 5250 8219 1378I 17488 19792 ! ! ! 21334 | 24309 | 27491 1 31081 | 36975 | l j 43932 495O8 53611 1

(26)

1 rn cv i 9 CM CD SP r-\ ' r - p S • .> 'u ' CD r Q 0 IQ d 0 ^ 1 Cu , f> ^ ra ! u l M 0 rH ^

g

ÏÛ • H • H 0 O f—\ !> <4H Cö 0> ra # r H cö *f~D CD ••d cö Si r-> 8 y ' o h « ; c o j L f N ! c~-1^ Ivo 1 Ni_J i L T N Ivo i L f N \ U n 1 >-J 1 j . - - _ r^ |5s öo ; El i^f 'LTN ' m •H jlfN o ! • • • O a / N r H CM , ^ . t H cö CM L f N r H L A 1 ' ' L f N ro ^ h cö ÛJ ' O L f N O LfN O N **t O N • < -C O ' t oo c — -st" c— - • h^ V O i -VO ! ^ i LfN ; C A

i

H u <D O !> c! •H <D -H Ti <D o S • H 1 U - H ! CD CD i a, S o o r H r~-> Ö M o o 1—1 o o ,—I o o r H o o r H o o r H o o r H o o r H LfN CM H CM r H i ^ 1 CM i ^

1

m CM r H o o LTN CM LfN «3-O N r H i J . o VO o V O o V C LfN. f — LfN C— ' ~ ~ LfN LfN tr— LTN O r H LfN O r H LfN. O r H m r H -4-m r H C . V O •<-C A ^ r j -H V O LfN H -'ON H LfN O D L f N CM r H L f N O W\ V O r H O N O VO v o r H ON co vo vo-l—i 'ON. O vo vo r H O N ç o v o OJ £\t C— <"0 O N CM CNi tr— rn O N CM CM c— c— O N CO CM • ^ j - c — CM C O H CM ^t- oo CM CM r H r H LfN L f N L f N CM C O O N <-0 r H rH m C— OO \ t ^ vo c— ^ f - - v f O N O N H r H ON ON CM O N ON OJ O N O N CM O N O N CM O N r H "4" 0 \ H ^ } -O N r H -4-co r O L f N C O m L f N O N rn CNJ r H C O ON L f N O N -5f 0 0 • * ON r H ^ O CM x f r~\ CM ^ -O CM L f N C O CM L f N C O CM LfN • 0 0 CM c— VO m tr~ VO m m v o H m c— O -=}-o .LfN O N • < -O N r H i n r - 4 4M L A r H CM r H Q m r H o r n r H o .-o tr~ 0 0 r O t— co r O CM t— r H V O ON CM -=4" r H JTN o LfN ON r H r H C— r H O N r O CM O N rn CNJ O N r O CM co O r O C O O rn c— r O r H O CM -=t r O CM .LfN r H L f N O N r H ON VO r H r n CO OO LfN ON ON O N o o rn CM CM ^ C— VO CM -- ... -_, . . .-... -. ON VO CM r n VO LfN ON rn ON O CM CM VO C— rn O N O CNJ CM L ' N 0 0 r O L f N CM m v o rn m O rH rn oo co m rn (M rn ON m v o m H . ... co xt-r H 1 j 1 ; * i l C rn f— VO ON rH O CNI rH O rn -*t-C— CM o co v o O N m -^t p— co c-- LfN r<~) -*t LfN V0 P— 00 J A ^ J A JiN J A UN CM rn •*$• LfN v o tr— UN LfN LfN LfN LfN LfN ON ON O N ON ON ON r H r H r H r H r H r H t — r H C N ".TJ-O N ".TJ-ON rn LfN 00 ON rH rn VO v o m t— L f N V O L f N O C 3 0 0 m oo CM tr— CM H LTN O CM tr— ON rn r H CM CM CM CNI ^ j -^ O rH O O P~ CM m LTN O O CM 00rH rn 3; CM VO O ON V0 OJ r-\ ^t" O rn C N C— CNJ O rH ^r-O rH CO 0 0 0 0 O N LfN , H CM H O N LfN r H r n •<;• LOi r-i C w rn rn r-i LfN ' - t oo O N r H -=3-r H 5 h a o • * * ft ê M ! ^

1 "^

O N i r H i i rH i ^

°

-4-J 1 ! r H : LfN , C— i L f N j 1 LfN O N ' v T ^~ - s f O O CM -• -V O 0 0 V O r H LfN r H V O r H ^ O N vo CM m C O c— CM r H O r H LfN C O VO CM .H tr s ' r H O N O m r H 0 m Ä » H 0 - P fn ^ ra O r ! CÖ 0 0 • o u 0 -p Il 0 f u r d rH Pi Si •H -H p* 0 o 0 :r? ra ö ^ 4 i j rH © iH " O 0 O cd 0 > - P ftrO

(27)

- 24 Bijlage 3«

Jaarlijkse toeneming gebruikte trekkers.

periode van mei - mei

toeneming eerste hands

trekkers

toeneming gebruikte trekkers a a n t a l in fo van toeneming t o t a a l t r e k k e r n a r k toeneming t o t a l e t r e k k e r p a r k 1945 1945/46 1946/47 1947/48 1948/49 1949/50 1950/51 1951/52 1952/53 1953/54 1954/55 1955/56 1956/57 1957/58 2500 1309 1071 2681 5101 2783 2694 1615 1686 2004 4495 5751 4021 1944 125 245 288 461 924 1152 1360 1496 1586 1399 1206 1555 2159 9 19 10 8 25 30 46 47 44 24 17 28 53 2500 1434 1316 2969 5562 3707 3846 2975 3182 3590 5894 6957 5576 4103

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

Ons team is een multidisciplinair, mobiel team dat advies en begeleiding verstrekt aan de palliatieve patiënt, zijn familie en aan de hulpverleners van het ziekenhuis en dit op elke

Varkens onder stress, zoals bij (sub)chronische ziekte, zijn gevoeliger voor deze nevenwerkingen.. Omwille van de anti-aggregerende eigenschappen is het risico op

Maar toen het er naar uit zag dat de Nieuwe Orde blijvend was, stuurde de Nederlandse regering via de Centrale Kamer van Handelsbevorde- ring (ckh) een missie naar Indonesië

van 100 cm en hebben een hoogte van 5 cm. De monsters worden doorgaans verticaal genomen met behulp van een boor waar de monsterring is ingesloten. Nadat de grond tot de gewenste

Bij all« behandelingen kwaaien enkele door Fusarium aangetaate planten voor« Base aantasting «as vrijwel gelijk asa dia Tan da oontrdla planten, waarvan ook slechte enkele

Ge- vraagd naar waar zij over 15 jaar wil- len wonen, blijken jongeren een duidelijke voorkeur te hebben voor het buitengebied.. Met name lande- lijk wonen vlakbij een

This article discusses a method presented by Maurer which is claimed to be generally applicable but which, according to the prsent author, is itself based on ideological values

(dus: Jan zei, dat zijn broer ziek is geweest). Aldus werd het kaartbeeld vertroebeld en misschien gedeeltelijk onjuist. Het is inderdaad waarschijnlijk dat de tijd van het hulpww.