Enkele aspecten van de M o t o r i s a t i e van de Nederlandse Landbouw
i n h e t verleden en in de toekomst
door
Drs. K.E. Krolis en J.A. Vollaers Afd, Economie en Statistiek.
VOORWOORD
De t r e k k e r i s s i n d s de l a a t s t e wereldoorlog in onze Nederlandse landbouw een vanzelfsprekend verschijnsel geworden. De tijd, dat de boeren te hoop l i e p e n om deze "nieuwigheid" t e bekijken en de importeur zich z e l f geluk wenste a l s hij in een week tijds enkele t r e k k e r s had verkoch-' i s reeds lang voorbij.
Momenteel wil hij vaak meerdere p e r dag verkopen.
Een dergelijke s n e l l e ontwikkeling, waarvan h e t einde nog n i e t i n z i c h t i s , maakt een regelmatige b e s t u d e r i n g , zowel van h e t verloop van de s i t u a t i e , a l s van de toekomstverwachtingen, wenselijk.
In d i t v e r s l a g i s in het bijzonder aandacht geschonken aan de importen, het j a a r l i j k s a a n t a l t r e k k e r s d a t , vanwege het v e r s l e t e n zijn, moet v/orden vervangen en de j a a r l i j k s e g r o e i van het t o t a l e t r e k k e r p a r k , alsmede de toeneming van de e e r s t e hands-en g e b r u i k t e t r e k k e r s .
Bij de b e s t u d e r i n g kon enerzijds worden gesteund op t e l -l i n g e n van het Centraa-l-Bureau voor de S t a t i s t i e k , anderzijds e c h t e r moesten berekeningen en s c h a t t i n g e n worden gemaakt om het b e e l d t e v o l t o o i e n . Er moet dus worden gewaa.rsch.uwd tegen een mogelijke schijn van zeer g r o t e nauwkeurigheid.
Dit neemt overigens n i e t weg, dat de getekende "ruwe contouren" i n s t r u c t i e f zijn en dat een a a n t a l s t e e d s belangrijker wordende aspecten n . 1 . de vervanging ~-n de markt in g e b r u i k t e
t r e k k e r s , duidelijker konden worden beklemtoond.
De s a m e n s t e l l e r s van deze p u b l i c a t i e , de heren
Drs. K.E. 'Krolis en J . A . V o l l a e r s deden d i t met het oogmerk, dat deze g e s t e n c i l d e mededeling zowel voor de g e b r u i k e r a l s voor de verkoper van nut zou kunnen zijn. Wij wensen hen d i t gaarne t o e .
De D i r e c t e u r I r . H.H. postuma
I n h o u d s o p g a v e
F agin a
1 I n l e i d i n g 1
2 R e c o n s t r u c t i e van het verleden 2
3 Beschouwing van liet verleden 7
14-1 . I n l e i d i n g
Het t r e k k e r p a r k van de Nederlandse landbouw bestond aan het einde van de tweede wereldoorlog u i t ongeveer 2500 t r e k k e r s . Reeds d i r e c t nain het h e r s t e l van door de oorlog o n t -stane a c h t e r s t a n d een aanvang en werd gevolgd door een s t e r k e n i e t a f l a t e n d e uitbouw van de m o t o r i s - t i e . Een g r o e i welke t o t h e t a a n t a l van ruim 53*000 landbouwtiekkers in 1958 heeft g e -l e i d . Deze ontwi-lde e-l ing was door niemand in die e e r s t e j a r e n v o o r z i e n .
HST verleden i s de l e e r s c h o o l van de toekomst. In de j a r e n k o r t n;. de oorlog moest men br: de s c h a t t i n g e n van t o e
-komstige ontwikkelingen deze onderwijzing ontberen. Thans kunnen wij t e r u g z i e ; . o\ een ruim d e r t i e n j a r i g e periode van toenemende m o t o r i s a t i e in onze landbouw. Voortdurende s t u d i e van d i t v e r -leden i s noodzakelijk om aan de verwachtingen voor de toekomst r i c h t i n g en inhoud t e kunnen geven.
Deze s t u d i e beoogt i n h e t bijzonder aandacht t e schenken aan de ontwikkeling van de volgende grootheden.,
1 de import van landbouwtrekkers
2 de s c h r o o t ( a a n t a l v e r s l e t e n t r e k k e r s ) 3 h e t t o t a l e t r e k k e r p a r k in de landbouw 4 het e e r s t e - h a n d s t r e k k e r p a r k - e 5 het tweede-hands t r e k k e r p a r k i . e . de g e b r u i k t e t r e k k e r s .
Hiervan zijn bekend:; de import p e r j a a r en het t o t a l e t r e k k e r p a r k in 1945» 1950» 1955 en in 1958. Voorts weten we u i t de m e i - t e l l i n g 1958 h e t a a n t a l t r e k k e r s -aanwezig op de e e r s t e bedrijven (nieuw aangeschafte = e e r s t e hands t r e k k e r s ) - dat i s aangekocht vóór 1945? van 1945 t o t en met 1950; 1951 t o t en met
1953j 1954 t o t en met 1956 en na 1956 en v o o r t s h e t t o t a a l aan-t a l g e b r u i k aan-t e aan-t r e k k e r s in mei 1958.
Het blijkt dus dat het beschikbare m a t e r i a a l n i e t t o e -r e i k e n d i s om het doel van d i t onde-rzoek t e b e -r e i k e n . E-r zijn v e e l leemten.
Het i s e c h t e r - gelukkig - wel mogelijk om met deze gegevens het verleden t e r e c o n s t r u e r e n en de leemten door mid-del van berekeningen en s c h a t t i n g e n op t e v u l l e n .
Vervolgens z u l l e n wij voor de toekomst enig u i t z i c h t t r a c h t e n u i t t e tekenen.
_ o
2 . R e c o n s t r u c t i e van h e t v e r l e d e n .
Algemeen w o r d t aangenomen, d a t ons l a n d i n 1945 o n g e -v e e r 25OO l a n d b o u w t r e k k e r s r:;jk w a s . Gebrek aan g e g e v e n s v e r h i n -d e r e n ons -deze aanneming t e b e t w i s t e n of t e o n -d e r s t e u n e n . 'Ur] k i e z e n dus ook d i t s t a r t p u n t .
Vanaf mei 1945 t o t december 1950 werden 1 8 . 6 8 5 l a n d b o u w t r e k k e r s g e ï m p o r t e e r d , w a a r d o o r h e t t h e o r e t i s c h a a n t a l t r e k k e r s op de l a a t s t g e n o e m d e datum 21.185 b e d r a a g t . De O . B . 3 .
-t e l l i n g van december 1950 g e e f -t e c h -t e r h e -t a a n -t a l van I 9 . 7 9 2 l a n d b o u w t r e k k e r s . Het v e r s c h i l t u s s e n b e i d e a a n t a l l e n n . 1 . 1393 of "jif/o van de i m p o r t h e e f t g e d i e n d t e r v e r v a n g i n g van v e r s l e t e n - dus t o t s c h r o o t v e r g a n e t r e k k e r s . Sen g e l i j k s o o r t i g e b e r e k e n i n g i s o p g e z e t v o o r de v o l -gende p e r i o d e n . Eet r e s u l t a a t i s w e e r g e g e v e n i n t a b e l I . •*-' Tabel A P e r i o d e n A a n t a l l e n s c h r o o t p e r p e r i o d e 'T — I n I 9 4 5 aanwezig :1945 - d e c . I95O I 9 5 I - mei I 9 5 5 mei 1955-mei 1958 Totaal •
aanwezig ' theoretisch ; werkelijk scnroot resp. ge- \ aanwezig a/hl aanwezig jabsolutejin '
importeerd ! eind van de j aantal a/h laan- ivan ; periode 2.5OO 1 8 . 6 8 5 2 0 . 0 9 6 2 2 . 3 8 6 6 1 . 1 6 7 e i n d van de i t a l i e n p e r i o d e j importi 2.50O 2 1 . 1 8 5 3 9 . 8 8 8 5 9 - 3 6 1 _ - . - i — 2.5OO 19.792 36.975 53.611 1.393 7 , 5 ; 2 . 9 1 3 ! 1 4 , 5 | 5 . 7 5 0 | 2 5 , 7 ; i o . 0 5 6 : 1 6 , 4 U i t deze t a b e l b l i j k t d u i d e l i j k de s t i j g i n g van de a b s o l u t e a a n t a l l e n s c h r o o t en van de p e r c e n t a g e s van de i m p o r t , welke t e r v e r v a n g i n g van deze s c h r o o t d i e n e n . Het i s een l o g i s c h g e v o l g van de g r o e i van h e t t relde e r p a r k .
1)
Zie ook J.A. Vollaers "Evolutie in de trekkracht" in Landbouwmechanisatie van maart I960.
3
-Rekening houdend met de g e c o n s t a t e e r d e stijging i s het nu mogelijk deze gemiddelde percentages te "verdelen" over de af-zonderlijke j a r e n . Toegegeven moet worden dat het v/el e n i g s z i n s a r b i t r a i r moet gebeuren. "7e hebben e c h t e r een d r i e t a l v a s t e pun-ten hierbij n . 1 . het t o t a a l a a n t a l s c h r o o t g e v a l l e n , het gemiddelde p e r c e n t a g e van de import en de noodzakelijkheid een stijging in de
j a a r l i j k s e p e r c e n t a g e s aan t e brengen.
Voor de p e r i o d e 1945 - 1950 kr::jgen we dan het volgende
b e e l d Tabel B Aantallen J a r e n van mei t o t mei 1945 - 1946 1946 - 1947 1947 - 1948 1948 - 1949 1949 - 1950 I95O - dec. I95O Totaal ; Invoer 1.494! I . 3 8 5 ; 3.192j 5.981 4.0731 i 2.560' 18.685 schroot per j a a r Vermoedelijk voor vervanging-in 'fo • a b s o l u t e a a n t a l l e n ! 4 5 7 7 9 10 7?5 60 69 223. 419 366 256 1.393 in p e r i o d e 1945 - 1950. Toeneming t r e k k e r p a r k p e r j a a r 1.434 1.316 2.969 5.562 3.707 2.304 Aanwezig a a n t a l t r e k k e r s op mei van elk j a a r , u i t g a a n d e van 25OO t r e k k e r s in 1945 3.934 5.25O 8.219 I 3 . 7 8 I 17.488 19.792 ( d e c . )
De berekening voor de volgende perioden i s u i t g e v o e r d i n bijl age 1 .
U i t t a b e l B blijkt, dat de ontwikkeling in de a a n t a l l e n schroot e n i g s z i n s lijkt op h e t beeld van de importen van j a a r t o t j a a r en van de toeneming van het t r e k k e r p a r k . H i e r u i t blijkt, dat wij de s c h r o o t n i e t a l l e e n zien a l s afhankelijk van de g r o e i van het t r e k k e r p a r k i n een voorbije p e r i o d e , maar ook dat de schommel i n g e n die in deze j a a r schommel i j k s e s c h r o o t a a n t a schommel schommel e n optreden mede v e r -oorzaakt worden door dezelfde f a c t o r e n die overeenkomende ups en downs in de importen t e weeg brengen. Met andere woorden, de r e -denen waarom de boer geen nieuwe t r e k k e r voor u i t b r e i d i n g aanschaft ( b . v . s l e c h t e b e d r i j f s r e s u l t a t e n , s t e r k gestegen t r e k k e r -prijzen e n z . ) zijn dezelfde a l s die,v/elke voor hem a a n l e i d i n g zijn de vervanging van een oude t r e k k e r u i t t e s t e l l e n en met behulp van r e p a r a t i e s zich voorlopig nog met de aanwezige t r e k k e r t e "behelpen". En omgekeerd een opleving van de nieuwaankopen voor
- 4
u i t b r e i d i n g , h e e f t dezelfde achtergrond a l s de eveneens t o e g e -nomen u i t s t o o t van oude t r e k k e r s .
Door de j a a r l i j k s e importen t e verminderen met het voor vervanging bestemde p e r c e n t a g e , verkrijgen wij de .jaarlijkse t o e neming van h e t t r e k k e r p a r k , waarbij de genoemde C . B . S . i n v e n t a r i -s a t i e -s de bekende,va-ste punten vormen.
Het volgende vraagstuk i s , n a t e gaan hoe de jaarlijkse toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k ia u i t t e s p l i t s e n i n een toeneming van e e r s t e hands t r e k k e r s - t r e k k e r s , w e l k e nog aanwezig zijn op de bedrijven waar ze a l s nieuw zi.in aangeschaft- en een
toeneming van de g e b r u i k t e t r e k k e r s - t r e k k e r s , die aanwezig zijn op bedrijven,-waar ze a l s g e b r u i k t e t r e k k e r s zijn. a a n g e s c h a f t . .
'üit de 0 . B . S . - t e l l i n g van mei 1953 weten wij hoeveel van de in 1945 1950 geïmporteerde t r e k k e r s n . 1 . 18.685 op g e -noemde datum nog aanwezig waren op de e e r s t e bedrijven ( e e r s t e hands t r e k k e r s ) n . 1 . 6.478. In de loop van gemiddeld 10 j a r e n i s dus 65> 3/0 van de ingevoerde t r e k k e r s afgevloeid en t e r e c h t g e -komen op tweede- of derde bedrijven of op h e t t r e k k e r k e r k h o f . P e r
j a a r i s er dus van deze groep t r e k k e r s 6,5/'° i n g e r u i l d of t o t schroot vergaan.
Van de 1.1.413 ingevoerde t r e k k e r s i n 1951 "tot en met 1953 waren in 1958 nog 6.307 aanwezig op de e e r s t e bedrijven. Hier dus een a f v l o e i i n g van 44,7/2 of 7?5% P©r j a a r .
In I958 waren nog 17.390 t r e k k e r s aanwezig op de e e r s t e bedrijven van de 22.281 t r e k k e r s , die in 1954 't o't en met 1956 wer-den ingevoerd. In de loop van gemiddeld 3 j a a r v l o e i d e dus 22$ of 7$ Pe r j a a r af n a a r andere bedrijven of verging t o t s c h r o o t .
Ten s l o t t e v l o e i d e n van de 8.788 in 1957 - mei 1958 ingevoerde t r e k k e r s 334 af van de e e r s t e bedrijven. Dit i s 3,8/° in gemiddeld 1 j a a r .
Bezien wij nu nogmaals de gemiddelde j a a r l i j k s e af-v l o e i i n g spercentages n . 1 . 6,5 / 7?5 / ? ea 3,8 dan blijken nog-al wat v e r s c h i l l e n . Dit zou betekenen dat in h e t e e r s t e gevnog-al de t r e k k e r s , geïmporteerd in 1945 - 1950 -ia ruim 15 j a a r v o l l e d i g van de e e r s t e bedrijven verdwenen zijn, de t r e k k e r s van 1951 - 1953 in ruim 13 j a a r , die van 1954 - 1956 in 14 j a a r en de l a a t s t e
groep in 26 j a a r . Dit i s weinig r e ' é e l .
Nu hebben deze gemiddelde p e r c e n t a g e s b e t r e k k i n g zowel op de i n r u i l a l s op de s c h r o o t . In de e e r s t e l e v e n s j a r e n van een voorraad ingevoerde t r e k k e r s z a l hierbij de i n r u i l het b e l a n g -rijkste zijn. Het i s e c h t e r n i e t waarschijnlijk, dat deze i n r u i l van j a a r t o t j a a r een c o n s t a n t a a n t a l zal bedragen. Het i s e n i g s z i n s voor de hand l i g g e n d , dat de i n r u i l in h e t z e l f d e j a a r a l s de imp o r t vrij g e r i n g zal zijn, in de volgende j a r e n vrij hoog om v e r
-volgens v/eer t e gaan d a l e n .
In i e d e r geval blijkt d i t u i t de r e e d s vermelde cijfers, die wij nu i e t s anders gaan r e l a t e r e n .
Van de in 1957 "^"t raei 1953 ingevoerde treldcers i s 3? 3'/ van de e e r s t e bedrijven afgevloeid i n gemiddeld ongeveer 1 .jaar.
Van de gemiddeld 2 j a a r oudere t r e k k e r s , die dus zijn geïmporteerd in de p e r i o d e 1954 1956? i s 22?à a f g e v l o e i d . H i e r i n i s e c h t e r reeds ongeveer 4f° begrepen, dat in het e e r s t e " l e v e n s -j a a r " i s a f g e v l o e i d . De overige 18>:= i s i n het 2e en 3e ' ' l e v e n s j a a r "
a f g e v l o e i d , d . i . p e r j a a r 9/»»
Eierop volgen t r e k k e r s , die zijn geïmporteerd i n 1951 -1953 en vergeleken met de voorgaanden, ius gemiddeld ongeveer 3 j a a r ouder z-.jn. £r v l o e i d e in t o t a a l van deze groep 44 > 7/* af, d . i . 2 2 , 7 / ( n . i . 44,7/= - (I856 + 4 / ) } in h e t 4e t o t en met het 6e
" l e v e n s j a a r " . Hierdoor d a a l t het gemiddelde percentage per j a a r tot 7%.
De l a a t s t e groep t r e k k e r s i s gemiddeld 4 j a a r ouder dan de voorgaande. 3e zijn geïmporteerd in 1945 - 1950,
Hiervan v l o e i d e i n t o t a a l 65; 3 / si', hetgeen 20,6% b e t e k e n t voor het 7e "tot en met het 1 0e " l e v e n s j a a r " . Het gemiddelde j a a r
-p e r c e n t a g e d a a l t h i e r d o o r t o t J/o.
be el d>
Op grond van het voorgaande ontstaat nu het volgende 1 "levens" jaar 4 / afvloeiing\ \
e e , l 07 -, l 2 en 3 " l e v e n s " j a a r 9$ " ) ''' ) 43? 4 t/m 6 " l e v e n s " j a a r 7/'° e / 0 ' 7 t/m 10 " l e v e n s " j a a r 5f= <f 'o Na 10 j a a r i s 63 / a f g e v l o e i d .
Gezien deze ontwikkeling nemen wij aan dat h e t p e r c e n -tage na het t i e n d e j a a r v e r d e r d a a l t en gehandhaafd blijft op 4/« Dit i m p l i c e e r t , dat na ruim 19 j a a r een voorraad t r e k k e r s , welke in een bepaald j a a r zijn ingevoerd, van de e e r s t e bedrijven zijn v e r -dwenen.
Deze p e r c e n t a g e s kunnen wij nu toepassen op de j a a r l i j k s e importen van landbouwtrekkers. Op deze wijze vinden wij het a a n t a l t r e k k e r s dat e l k ja,ar van de e e r s t e bedrijven verdwijnt door de i n -r u i l of s c h -r o o t . Het v e -r s c h i l tussen de impo-rten van elk j a a -r en deze a f v l o e i i n g l e v e r t de j a a r l i j k s e toeneming van het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k .
Het v e r s c h i l tussen de j a a r l i j k s e toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k en de berekende ( z o a l s eerder weergegeven) t o e neming van het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k g e e f t t e n s l o t t e de j a a r -lijkse toeneming van de g e b r u i k t e t r e k k e r s . •*•) Deze berekening i s i e vinden in de bijlagen 2 en
3-! ) Een z e l f d e r e s u l t a a t krijgen wij door de j a a r l i j k s e a f v l o e i i n g van e e r s t e hands t r e k k e r s t e verminderen met de j a a r l g k s e s c h r o o t -a -a n t -a l l e n . Immers; j-a-arlijkse -a f v l o e i i n g = schroot Ie hand t r e k
-k e r s + i n r u i l = s c h r o o t Ie hands t r e k k e r s + schroot g e b r u i k t e
gegeven,
ö
-Enkele r e s u l t a t e n zijn in onderstaaja.de t a b e l C
weer-Tabel C
Ontwikkeling van de eerste hands-en gebruikte trekkers. Perioden
van mei tot mei
Ontwikkeling 1e han ds trekkers Ontwikkeling gebruikte trekkers 1945 1945/46 1946/47 1947/48 1948/49 1949/50 1950/51 1951/52 1952/53 1953/54 1954/55 1955/56 1956/57 1957/58 Werkelijke s i t u a t i e in mei I958 (C.B.S.) 39.202 absoluut ^OÜU 3.809 4.880 7.561 12.662 15.445 18.139 19.754 21.440 23.444 27.939 33.69O 3 7 . 7 I I 39.655 125 37O 658 I . I I 9 2.043 3.195 4.555 6.O5I 7-637 9.036 10.242 11.797 13.956 14.409 m 'p van t o t a l e t r e k k e r -p ark 3 7 8 8 12 15 19 22 25 24 23 24 26 Ontwikkeling t o t a l e t r e k k e r p a r k 27 2.5OO 3.934 5.25O 8.219 I 3 . 7 8 I 17.488 21.334 24.309 27.491 31.081 36.975 43.932 49.508 53.611 53.611 In de i n l e i d i n g i s opgemerkt, dat a l l e e n u i t de
C . B . S . - t e l l i n g van 1958 i e t s bekend i s over h e t aanwezige a a n t a l e e r s t e hands en g e b r u i k t e t r e k k e r s . Nu blijkt, dat onze berekening van 1945 s£ t o t een r é s u l t a i t v o e r t i n 1958, dat van de werkelijke a a n t a l l e n maar weinig afwijkt. Deze g e r i n g e afwijking kan worden verwaarloosd.
Het verleden van de m o t o r i s a t i e in de Nederlandse Land-bouw, dat i s g e r e c o n s t r u e e r d op de wijze, z o a l s in het voorgaande i s u i t e e n g e z e t , i s in g r a f i e k I in b e e l d g e b r a c h t .
_ 7 _
i
H i e r u i t kan worden afgelezen?
1 de ,] aarljjks e trekkerimp or t e n 2 de j a a r l i j k s e a a n t a l l e n s c h r o o t
0
3 de jaarlijkse toeneming van het totale trekkerpark 4 de jaarlijkse toeneming van het eerste hands
trekkerpark
Q
5 de j a a r l i j k s e toeneming \ n de g e b r u i k t e - - t r e k k e r s .
3 . Beschouwing van het verleden
3ij de beschouwing van het v e r l e d e n z u l l e n wij e e r s t n a -gaan welke factored, do s n e l l e ontwikkeling van de m o t o r i s a t i e hebben bepaald. Vervolgens z u l l e n wij de wijze waarop deze ontwik-k e l i n g h e e f t p l a a t s : evonden,nader b e z i e n ,
I . Oor zaleen van de s n e l l e m o t o r i s a t i e
a. In het verloop van de lonen van l a n d a r b e i d e r s in r e l a t i e t o t de ontwikkeling v..n do prijson der 1 andbouwwerk tu i g en en t r e k -k e r s i s een belangrij-ke oorzaa-k van de s t e r -k voortgeschreden me-c h a n i s a t i e en daarmee van de m o t o r i s a t i e g e l e g e n . Van 1951 - 1958 stegen de uurlonen in de landbouw met 84>£, terwijl de nieuwwasrde van een normale w e r k t u i g e n i n v e n t a r i s op een bedrijf van 38 ha in de Wieringermeer in h e t z e l f d e tijdvak s t e e g met IO^Ö. De v i e r w i e l i g e landbouwtrekkers stegen in deze p e r i o d e Çf/o i n prijs. 2,
Toegegeven moet worden, dat het b e t e r zou zijn een verge-lijking t e trekken t u s s e n de lonen en de e x p l o i t a t i e k o s t e n der
werktuigen. V o l l a e r s h e e f t aangetoond dat de e x p l o i t a t i e k o s t e n per uur van een d i e s e l t r e k k e r van 25 - 30 pk, welke in 1951 &og ruim
70 cent boven de a r b e i d s k o s t e n p e r uur (lonen i n c l . s o c i a l e leisten) lagen, thans bijna door deze l a a t s t e n ^ijn ingehaald. 3)
Zie ook K.iOi Krol i s e c . d r s . "Af z e t p e r s p e c t i e v e n voor
2)
3,
Landbouwwerktuigen" in Smederij en C o n s t r u c t i e - 4 september 195
s
Ontleend aan Landbouwcijfers 1959? Landbouw Economisch Instituut in samenwerking met het C.B.3.
Zie Vollaers, J.A. "Loonkosten naderen trekkerkosten" in Landbouwmechanisatie van oktober 1959»
ö
-Voor het overige menen wij, dat liet verloop van de prijzen op de ontwikkeling der e x p l o i t a t i e k o s t e n een belangrijke
invloed u i t o e f e n t , . w e l k e g e r e l a t e e r d aan het verloop van de lonen van l a n d a r b e i d e r s een voldoende i n d i c a t i e g e e f t .
b . Het s t e r k verminderde arbeidsaanbod in de landbouw sinds de o o r l o g . Hierbij doelen wij n i e t op de vermin-derde werkgelegenheid door mechanisatie en r a t i o n a l i s a t i e , maar op de k r a c h t e n , die onafhankelijk daarvan hebben gewerkt en welke
het voor de l a n d a r b e i d e r aantrekkelijk .laakten een beroep b u i t e n
de landbouw te k i e z e n .
Te denken v a l t hierb:j aan de in de j o n g s t e tijd opge-heven b e l o n i n g i i v e r s c h i l l e n tussen i n d u s t r i e - en Landarbeiders, aan de l a g e s o c i a l e waardering voor de l&ndarbeidersgroep, de g e r i n g e r e promctiekansen in de landbouw vergeleken met de i n
-d u s t r i e e . a .
De h i e r d o o r o n t s t a n e arbe iels schaars t e in vele gebieden welke n i e t v o l l e d i g i n het gestegen loonniveau t o t uitdrukking-kwam (soms wel in de vorm van "zwarte" l o n e n ) , i s een s t e r k e
stimulans geweest voor de m o t o r i s a t i e en de m e c h a n i s a t i e . c. Het landbouwbeleid van de overheid, dat beoogde een
redeLjk b e s t a a n t e garanderen op het s o c i a a l - en economisch goed g e l e i d e bedrijf, heeft het r i s i c o van te v e r -r i c h t e n i n v e s t e -r i n g e n in t -r e k k e -r s en we-rktuigen in zeke-re mate verminderd.
I I . Se aard van de ontwikkeling
U i t g r a f i e k I kunnen v/e a f l e z e n op welke wijze de moto-r i s a t i e t o t s t a n d i s gekomen. Hiemoto-rbij blijkt, dat de impomoto-rten, de toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k en de toeneming van het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k p a r a l l e l v e r l o p e n . Dit g e l d t ook voor de j a a r l i j k s e a a n t a l l e n s c h r o o t ,
Dit wekt geen verwondering, omdat vooral in de aan-vang de importen hoofdzakelijk bestemd waren voor u i t b r e i d i n g ,
terwijl deze -wederom vooral in de aanvang- voornamelijk p l a a t s vond op de zogenaamde " e e r s t e hands" bedrijven,
Geleidelijk aan i s e c h t e r de b e t e k e n i s van de s c h r o o t en daarmee van. de "vervangings"-importen toegenomen. Daar s t a a t weer tegenover, dat wij z o a l s wij reeds e e r d e r hebben g e s t e l d -aangenomen hebben, dat er verband b e s t a a t tussen de schommel i n g e n in de voor u i t b r e i d i n g bestemde importen en de v e r -vanging van de u i t g e s t o t e n landbouwtrekkers. Dit verband
zal ook in de nabije toekomst blijven bestaan t o t het - v o o r l o p i g nog n i e t z i c h t b a r e - p u n t , waarbij de t o t a l e import zal b e s t a a n u i t vervangingsimporten en de u i t b r e i d i n g van de m o t o r i s a t i e v o l t o o i d i s .
Dit g e l d t ook voor het evenwijdige verloop tussen de importen en de toeneming van de e e r s t e hands trekkers..
U i t g r a f i e k I "blijkt, dat het verloop van de toeneming van de g e b r u i k t e t r e k k e r s t e g e n g e s t e l d i s aan dat van de t o e -neming veen het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k en a l l e andere in de g r a f i e k opgenomen grootheden. De g r a f i e k I I toont d i t nog duide-lijker. Dit i s a l s v o l g t te beredeneren aan de hand van een voor-beeld, waarbij goed voor ogen moet s t a a n , dat de ontwikkeling van de m o t o r i s a t i e verder g a a t , Maar aat dn het tempo v e r s n e l l i n g e n en v e r t r a g i n g e n optreden. Op een zeker t i j d s t i p b e s t a a t het t r e k -kerpark u i t 50.000 e e r s t e hands- en 20.000 g e b r u i k t e t r e k k e r s In de h i e r o p volgende p e r i o d e zijn de omt,tar.digheden - g u n s t i g e b e d r i j f s r e s u l t a t e n of g u n s t i g e trekker-p rijs en in r e l a t i e t o t de a r b e i d s l o n e n - aantrekkelijk voor een K.'.ellore g r o e i van de moto-r i s a t i e . De moemoto-ren zijn nu geneigd meemoto-r fiemoto-rste iüvUüs t moto-r e k k e moto-r s t e kopen dan voorheen en minder g e b r u i k t e t r e k k e r s . Zij gaan ook
s n e l l e r t o t vervanging over. In cijfers i s d i t a l s v o l g t voor t e s t e l l e n ; het a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s neemt toe met 1000, t e r wijl de vervanging in deze c a t e g o r i e 500 stuks b e d r a a g t . Dit b e
-t e k e n -t , da-t de e e r s -t e bedrijven 1500 -t r e k k e r s moe-ten i n r u i l e n om d i t mogelijk t e maken. Op deze bedrijven moeten 1000 v e r s l e t e n t r e k k e r s v/orden vervangen, terwijl de verdere g r o e i 6000 t r e k k e r s b e d r a a g t . Er z u l l e n in deze periode dus 8500 t r e k k e r s moeten worden geïmporteerd,waarvan 1500 voor vervanging dienen, 6000 voor u i t b r e i d i n g van h e t e e r s t e hands t r e k k e r p a r k en 1000 voor u i t b r e i d i n g van het a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s .
Gedurende de volgende p e r i o d e k e e r t het economisch g e t i j . De boeren worden v o o r z i c h t i g e r , s t o l l e n vervanging van t r e k k e r s u i t en b r e i d e n hun t r e k k e r p a r k u i t door meer g e b r u i k t e t r e k k e r s aan t e kopen en minder e e r s t e hands t r e k k e r s . De u i t -b r e i d i n g van g e -b r u i k t e t r e k k e r s stijgt h i e r d o o r t o t 2000, terwijl de vervanging in deze groep d a a l t tot 300. Op de e e r s t e bedrijven moeten dus nu 2300 t r e k k e r s worden i n g e r u i l d om deze vraag t e kunnen be an tv/oorden. De vervanging van e e r s t e hands t r e k k e r s
d a a l t t o t 5OO en de verdere g r o e i van deze t r e k k e r s d a a l t t o t 3000 s t u k s . In t o t a a l moeten in deze p e r i o d e dus 58OO t r e k k e r s worden geïmporteerd, waarvan 800 voor vervanging, 2000 voor u i t b r e i d i n g van liet a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s en 3000 voor u i t -b r e i d i n g van het e e r s t e hands t r e k k e r p a r k .
Vergelijken wij beide p e r i o d e n , dan zien wij een daling van de importen mot 2700 t r e k k e r s , een d a l i n g van de s c h r o o t
(vervangingsimporten) met 700, een d a l i n g in de g r o e i van het t o t a l e t r e k k e r p a r k met 2000, een v e r t r a g i n g in het groei-tempo van h e t a a n t a l e e r s t e hands t r e k k e r s met 3000 en een stijging van het groei-tempo van h e t a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s met 1000«
Na in het voorgaande de o n d e r l i n g e samenhang van de v e r s c h i l l e n d e grootheden t e hebben bezien z u l l e n wij thans de aandacht r i c h t e n op de mogelijke v e r k l a r i n g e n van hun verloop i n de p e r i o d e 1945-1958, Het i s hierbij voldoende ons t e beperken
IG
-t o -t de impor-ten. De andere groo-theden l a -t e n z i c h h i e r u i -t l o g i s c h a f l e i d e n . In j r a f i e k I v a l l e n de tv/e e toppen van r e s p e c t i e v e l i j k I948/49 en I955/56 op met het d a a r t u s s e n gelegen d a l .
Het verloop van de b e d r i j f s r e s u l t a t e n in de landbouw v e r s c h a f t h i e r geen opheldering. U i t bijlage 4 b l i k t , dat d a l i n g van de importen o p t r e e d t bij redelijke bedrijf suitkomsten, terwijl de stijging van de importen samen g a a t met s l e c h t e r v/ordende r e -s u l t a t e n der a g r a r i -s c h e bedrijven.
De s i t u a t i e duidt z e l f s e n i g s z i n s in de r i c h t i n g van een t e g e n g e s t e l d e r e l a t i e tussen ontwikkeling van de m o t o r i s a t i e en de be drijf s u i t k o m s t e n .
Deze gedachte wordt v e r s t e r k t a l s we in bijlage 6 zien en u i t g r a f i e k V a f l e z e n , dat de r e c e s s i e van 1949/50-52 wordt gekenmerkt door (.en minder s t e r k e d a l i n g van h e t a g r a r i s c h e i n -komen dan h e t in-komen in het overige bedrijfsleven, terwijl in de hoog-conjunctuur t o t 1957 het a g r a r i s c h inkomen a c h t e r b l i j f t bij dat in de overige s e c t o r e n . De b e s t e d i n g s b e p e r k i n g en de con-j u n c t u r e l e i n z i n k i n g na dat con-j a a r heeft het a g r a r i s c h inkomen
minder beïnvloed dan h e t inkomen in andere bedrijfstakken. "^'
'Deze ontwikkeling in de verhouding tussen de a g r a r i s c h e
en de andere inkomens i s o . i . de belangrijkste v e r k l a r i n g voor het door Dalmijn en v'.M.K. v . d . Wildenberg 2) g e c o n s t a t e e r d e v e r s c h i l tussen de toenemingen van de besparingen bij de Boerenleenbanken en de andere s p a a r i n s t e l l i n g e n . De volgende t a b e l nemen wij h i e r -u i t over;
Tabel D Meer of mindere p r o c e n t u e l e g r o e i bij b o e r e n l e e n
-s p a a r i n -s t e l l i n g e n . banken I95I I952 1953 1954 1955 I956 1957 I958 t e n a u t e u r s zei 0 ; f pz + _i_ -_ -— + + i c h t e van overige 3,8 3,4 0,3 2,6 2,5 2,6 7,8 8,9 menen d i t verschijn 2) De
De bedrijfsuitkomsten en het h i e r gehanteerde begrip a g r a r i s c h inkomen zijn u i t e r a a r d n i e t i d e n t i e k . In het l a a t s t e begrip zijn ook de arbeidslonen begrepen. De lonen volgen v/aarschijnlijk het algemeen conjunctuurverloop, v/aardoor het achterblijven van het t o t a l e a g r a r i s c h e inkomen voornamelijk voor rekening komt van de b e dr ijf s r e sul t a t e n .
Dalmijn, W.J. en W.M.N. v . d . Wildenberg "De besparingen bij de boerenleenbanken" i n E c o n o m i s c h - S t a t i s t i s c h e Berichten 27 j a n u a r i i960.
11
-spaarbeweging tussen a g r a r i ë r s en n i e t - a g r a r i ' é r s voor een belang-rijk deel a l s volgt t e moeten verklaren'.
" . , * • „ . . . . . , . . „ g r o t e r e p o s i t i e v e v e r s c h i l tussen inkomen en consumptie aal bij de overige s p a a r d e r s t o t u i t d r u k k i n g komen in de spaargeldeny terwijl d i t bij boer en t u i n d e r zal worden
aange-wend voor i n v e s t e r i n g e n , "
Nu blijkt, dat in een p e r i o d e van algemene
hoog-conjunctuur de a g r a r i s c h e inkomens achterblijven bij die in andere bedrijfstakkken, de m o t o r i s a t i e ( d . i . ae i n v e s t e r i n g ) toeneemt en de a g r a r i s c h e - b e s p a r i n g e n r e l a t i e f achterblijven bij de overige besparingen. Voor het door Dalmijn en Wilden berg g e s i g n a l e e r d e v e r -schijnsel moet aan de door hun gegeven v e r k l a r i n g van een stijging der i n v e s t e r i n g e n nog toegevoegd v/orden de ongunstige verhouding tussen a g r a r i s c h e - en n i e t - a g r a r i s c h e inkomens.
Bij een r e c e s s i e zijn de bovengestelde r e l a t i e s omgekeerd n . 1 . een r e l a t i e v e v e r b e t e r i n g van de a g r a r i s c h e inkomens, een d a l i n g van de m o t o r i s a t i e en een r e l a t i e f g u n s t i g e r spaarontwik-k e l i n g ten opzichte van de andere s p a a r d e r s .
Hiermede hebben wij e c h t e r nog n i e t v e r k l a a r d , waarom de m o t o r i s a t i e (een deel van de a g r a r i s c h e i n v e s t e r i n g e n ) blijkbaar
s t e r k e r i s g e r e l a t e e r d aan de algemene conjunctuur-beweging dan aan de a g r a r i s c h e , a l t h a n s een dergelijke s i t u a t i e wordt door het voorgaande gesuggereerd.
H i e r t o e z u l l e n wij de index-cijfers van de uurlonen van l a n d a r b e i d e r s en van de trekkerprijzen nader bezien, (Bijlage 7? g r a f i e k V i ) . Bestudering l e i d t t o t de c o n c l u s i e , dat de ups en
downs in de importen en in de m o t o r i s a t i e g r o e i voor een belangrijk deel voor rekening komen van v e r s c h i l l e n in stijging r e s p e c t i e v e -lijk d a l i n g tussen lonen en trekkerprijzen. De d a l i n g van de im-p o r t e n vanaf 1948/49 zien wij da,n veroorzaakt worden door een
s t e r k e r e stijging van de t r e k k e r p r i j z e n dan de u u r l o n e n , terwijl de toeneming van de importen vanaf 1952/53 v e r k l a r i n g kan vinden in een s t e r k e r e stijging van de lonen in r e l a t i e t o t de t r e k k e r -prijzen.
Hoe kan de samenhang tussen de v e r s c h i l l e n d e verschijn-s e l e n nu worden gezien ? Wij menen h e t a l verschijn-s volgt t e mogen verschijn-steilen'?
De landbouw t r e k t minder profijt van de algemene hoogconjunctuur dan de r e s t van het bedrijfsleven,maar ondergaat h i e r -van wel de s t e r k e opwaartse druk op het l o o n p e i l en de v e r s t e r k t e a f v l o e i i n g van l a n d a r b e i d e r s naar andere bedrijfstakken. Teneinde nu hun inkomenspositie t e v e r b e t e r e n t r a c h t e n de landbouwers de stijging van hun kosten af te remmen door m e c h a n i s a t i e en r a t i o n a l i s a t i e . I n v e s t e r i n g e n dus ondanks de r e l a t i e f ongunstige b e -d r i j f s r e s u l t a t e n . I n v e s t e r i n g e n u i t r e l a t i e f g e r i n g e r e besparingen of u i t c r e d i e t e n gebaseerd op de in waarde gestegen gebouwen,
grond en i n v e n t a r i s .
In een r e c e s s i e v e r v a l t de druk op het l o o n p e i l en wordt de a g r a r i s c h e arbeidsmarkt aanmerkelijk ruimer. x) 1) Bij deze redenering moet overigens bedacht worden, dat
-afgezien van de conjuncturele schommelingen- er structuele oorzaken zijn voor de welhaast chronisch moeilijke inkomens-positie in de landbouw.
- 12
De g e r i n g e r e i n k o m e n s e l a s t i c i t e i t van de vraag naar levensmiddelen vergeleken met andere producten i s oorsaak van h e t v e r s c h i j n s e l , d a t de landbouw r e l a t i e f minder zwaar door de r e c e s -s i e wordt g e t e i -s t e r d dan andere b e d r i j f -s t a k k e n « Hierdoor kunnen de a g r a r i s c h e besparingen de overige i n toeneming o v e r t r e f f e n of minder snel d a l e n . "Er wordt immers bovendien minder g e ï n v e s -t e e r d ( g e m o -t o r i s e e r d ) .
T e n s l o t t e kan nog v/orden b e d a c h t , d a t h e t a g r a r i s c h p r i j s b e l e i d van de Overheid ten o p z i c h t e van de algemene conjunc-t u u r een zogenaamd a n conjunc-t i - c y c l i s c h e f f e c conjunc-t h e e f conjunc-t , dus een r e l a conjunc-t i e v e vermindering van do p r o d u c e n t e n - s u b s i d i e s in een boog-conjunctuur en een r e l a t i e v e toeneming van d i t s o o r t o v e r h e i d s u i t g a v e n in t i j -d en v an 1 aag-c o -'. j un c t u u r . 1 )
Hoewel er dus o . i . sprake i s van een verband tussen de
ontwikkeling van de importen en de r e l a t i e uurlonen - t r e k k e r p r i j z e n , i s d i t nog n i e t t o e r e i k e n d om de s i t u a t i e voldoende t e v e r k l a r e n i n de perioden 1946/47 - 1948/49 en 1955/56 - 1957/58. Bij de e e r s t e periode moet e c h t e r bedacht worden, d a t h i e r mogelijk de s t e r k e i n -h a a l vraag van na de oorlog een r o l s p e e l t . De o n t s t a n e a c -h t e r s t a n d na de oorlog werd g e t r a c h t in een zo snel mogelijk tempo i n t e h a -l e n ; hetgeen moge-lijk was door een ruime -l i q u i d i t e i t b i j de b o e r e n . De l a a t s t e periode zal ongetwijfeld gekenmerkt z i j n door h e t b e s t e -d i n g s - b e p e r k i n g s b e l e i -d van -de o v e r h e i -d , t o t u i t i n g komen-d i n -de o p s c h o r t i n g van de i n v e s t e r i n g s a f t r e k en i n een psychologische b e i n v l o e d i n g van h e t b e d r i j f s l e v e n t o t b e p e r k i n r van de i n v e s t e r i n -g e n .
l ) De p r i j s s u b s i d i e s t e n behoeve van a g r a r i s c h e producten i n rail-lio'en g u l d e n s . 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 i960 37 31 58 38 92 127 345 498 365 284 Brons Landbouwcijfers 1959'
- 13
Samenvatting,
1 Op b a s i s van de i m p o r t s t a t i s t i e k e n en een a a n t a l landbouw-i n v e n t a r landbouw-i s a t landbouw-i e - t e l l landbouw-i n g e n van het C.B.S. en met behulp van een a a n t a l "berekeningen i s het mogelijk geweest, de ontwik-k e l i n g van de m o t o r i s a t i e in de Nederlandse landbouw van I945 "fcot I958 t e r e c o n s t r u e r e n . Hierbij kan onderscheid wor-den gemaakt tussen import, schroo t o t a l e t r e k k e r p a r k en e e r s t e hands en g e b r u i k t e t r e k k e r s .
2 De toeneming van de m o t o r i s a t i e kan worden v e r k l a a r d u i t h e t duurder en s c h a a r s e r worden van de a r b e i d in r e l a t i e t o t de pr:jsen en e x p l o i t a t i e k o s t e n van werktuigen en t r e k
-k e r s .
3 Bij de ontwikkeling van de m o t o r i s a t i e zien wij ook h e t j a a r -lijks a a n t a l s c h r o o t - g e v a l l e n toenemen? hetgeen t e wijten i s
aan de g r o e i van het t r e k k e r p a r k . De schommelingen, welke h i e r i n optreden, worden veroorzaakt door dezelfde f a c t o r e n a l s die,welke de ups en downs in de importen, de toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k , de e e r s t e hands en g e b r u i k t e t r e k k e r s veroorzaken.
4 De schommelingen, welke optreden in de ontwikkeling van de g e b r u i k t e t r e k k e r s zijn t e g e n g e s t e l d aan de bewegingen in de
andere grootheden.
5 Het blijkt, d a t de bewegingen, welke in de genoemde g r o o t -heden optreden vermoedelijk n i e t geweten kunnen worden aan de ontwikkeling i n de a g r a r i s c h e b e d r i j f s r e s u l t a t e n , maar dat de r e l a t i e t u s s e n lonen en trekkerprijzen h i e r v o o r v e r a n t -woordelijk moet worden g e s t e l d , welke in s t e r k e mate wordt bepaald door de ontwikkeling van de algemene conjunctuur. Daarnaast spelen a n d e r e algemeen-conjuncturele f a c t o r e n een r o l , z o a l s de i n h a a l v r a a g k o r t na de oorlog en de b e s t e d i n g s
14
-4. Toekomstperspectief
De toekomst v/ordt dikwijls vergeleken met een g e s l o t e n boek. De l o t g e v a l l e n van de daarin voorkomende personen zijn on-bekend, over de e r i n uitgesponnen i n t r i g e s en g e b e u r t e n i s s e n blijft i e d e r in h e t onzekere en een happy-en ding kan s l e c h t s worden gehoopt.
Het enige wat wij met be t r ekle ing t o t de toekomst van de m o t o r i s a t i e in onze landbouw kunnen t r a c h t e n t e bereiken i s een v l u c h t i g e indruk van de t i t e l en de inhoudsopgave om dan met be-hulp van de e r v a r i n g e n in het verleden enkele lijnen van deze toekomstroman t e o n t s l u i e r e n .
I , De Hoofdstukken
1 TVij mogen verwachten, dat de algemene w e l v a a r t in ons land verder zal stijgen. Deze zal r e s u l t e r e n in een toeneming van de koopkrachtige vraag voor vele a r t i k e l e n en bedrijfstakken. Niet a l l e bedrijfstakken z u l l e n e c h t e r in deze vraag-toeneming in gelijke mate delen. De g r o o t s t e aandeelhouder zal zeker de l a n d -bouw n i e t zijn, omdat de vraag naar Produkten voor de p r i m a i r e levensbehoeften -welke de landbouw v o o r t b r e n g t - minder s t e r k op de inkomensstijging v e a g e e r t dan de vraag naar v e l e i n d u s t r i ë l e Produkten.
Bij een meer g e d i f f e r e n t i e e r d l o o n b e i e i d b e t e k e n t d i t , dat door deze f a c t o r in de landbouw minder en minder snel ruimte zal o n t s t a a n voor loonsverhogingen dan in andere bedrijfs-takken. W±l men e c h t e r voorkomen, dat h e t a a n t a l l a n d a r b e i d e r s nog s n e l l e r t e r u g l o o p t dan in het v e r l e d e n , d a n zal de landbouw
toch worden gedwongen de lonen gelijke t r e d t e doen houden met die in andere bedrijfstakken. Cm e c h t e r in de landbouw deze ho-gere lonen t e kunnen r e a l i s e r e n moet h i e r v o o r dus ruimte worden gemaakt, hetgeen kan geschieden door verdere mechanisatie en r a t i o n a l i s a t i e van de bedrijven. Met andere woorden steeds zal een verdere opvoering van de p r o d u k t i e per a r b e i d s k r a c h t moeten worden n a g e s t r e e f d .
Nu wordt e c h t e r een groot g e d e e l t e van de Nederlandse landbouw u i t g e o e f e n d op gezinsbedrijven, welke de p r i k k e l , die van de stijgende lonen u i t g a a t , n i e t r e c h t s t r e e k s gevoelen. Er werkt e c h t e r wel een andere p r i k k e l n . 1 . het g r o e i e n d v e r s c h i l tussen het a r b e i d s - en gezinsinkomen, dat op deze gezinsbedrijven zal worden genoten; indien r a t i o n a l i s a t i e en mechanisatie achter-wege zouden blijven en h e t inkomen van l a n d a r b e i d e r s en andere be-volkingsgroepen. Behalve dat h i e r d o o r een z u i g k r a c h t o n t s t a a t naar beroepen b u i t e n de landbouw i s ook het scherper voelbaar worden van de r e l a t i e v e a c h t e r s t a n d in levensniveau en l e v e n s -wijze a a n l e i d i n g om a l l e z e i l e n bij t e z e t t e n t o t verhoging van het a r b e i d s - en gezinsinkomen. Dit kan worden b e r e i k t door
- 15
r a t i o n a l i s a t i e en mechanisatie van de bedrijfsvoering. Hierdoor stijgt de p r o d u c t i e per man.
2e Bij h e t geleidelijk v e r d e r i n werking treden van de Europese Economische Gemeenschap zal er op den duur ook een t o e nemend verband g r o e i e n tussen v e r s c h i l l e n d e economische g r o o t h e
den i n de aangesloten l a n d e n . H i e r t o e behoren ook de p r o d u k t i v i t e i t van de a r b e i d en de beloning van de a r b e i d i n de v e r s c h i l -lende b e d r i j f s t a k k e n .
Aangezien loondalingen i n onze huidige s a m e n l e v i n g s s t r u k t u u r t h e o r e t i s c h mogelijk, doch p r a k t i s c h n i e t t e verwezenlijken zijttj zal d i t voor ons land wel neerkomen cp loonstijging om ons e n i -germate b i j h e t niveau i n sommige andero landen aan t e p a s s e n .
3V' Verkorting van de a r b c i d s t . d s a l in de toekomst
een f e i t worden. De landbouw zal hierbij op den duur n i e t a c h t e r kunnen blijven. Het gevolg i s een verdere stijging van de a r b e i d s -k o s t e n , tenzij de a r b e i d s t i j d v e r -k o r t i n g wordt opgevangen door
s t e r k e mechanisatie (en m o t o r i s a t i e ) en r a t i o n a l i s a t i e . De s t i j ging in de a r b e i d s k o s t e n kan dan worden vervangen door een g e -r i n g e -r e stijging van de w e -r k t u i g k o s t e n .
G
4 Veruit h e t g r o o t s t e deel van het werktuigenpark b e s t a a t u i t geïmporteerde werktuigen. Het t r e k k e r p a r k i s z e l f s u i t s l u i t e n d opgebouwd u i t importen. 3STu blijkt dat in de l a a t s t e
j a r e n ongeveer 68/ van de werktuigen en ^>2°/ van de t r e k k e r s - n a a r de v/aarde gerekend- afkomstig zijn u i t de E . E . G . - l a n d e n . P e r c e n t a g e s , welke met h e t voortschrijden van de Europese
Gemeenschap vermoedelijk nog verder z u l l e n stijgen.
Wij moeten nu t r a c h t e n ne. t e gaan, welke invloeden e r van de Europese samenwerking kunnen u i t g a a n op het prijsniveau van de t r e k k e r s i n ons l a n d .
Een min of meer v a s t s t a a n d gegeven i s , dat de afschaf-f i n g van de i n v o e r r e c h t e n op z i c h z e l afschaf-f een dalend e afschaf-f afschaf-f e c t z a l u i t o e f e n e n op de trekkerprijzen.
Het i s voorts n i e t onmogelijk, dat door de economische i n t e g r a t i e de m a r k t s t r u k t u u r van producent t o t boer wordt v e r -eenvoudigd. Verkorting van de a f z e t k e t e n door vermindering van het a a n t a l schakels i s n i e t geheel onwaarschijnlijk a l s de econo-mische grenzen tussen de aangesloten landen geleidelijk verdwijnen. Dit heeft ook een prijsdalende u i t w e r k i n g .
Wij zijn nu nog n i e t zover om i e t s t e concluderen over de ontwikkeling van h e t p r i j s - en loonniveau i n ons belangrijkste Importland 'Duitsland a l s gevolg van een zekere aanpassing van de p r i j s - en l o o n s t r u c t u r e n i n de samenwerkende l a n d e n .
Mochten deze stijgen, dan z a l d i t eveneens de prijzen der l a n d -bouwwerktuigen i n ons land beïnvloeden.
16
-De prijzen van werktuigen en t r e k k e r s? welke n i e t u i t de
E.E.G.-landen worden betrokken, z u l l e n de g e s c h e t s t e invloeden n i e t r e c h t s t r e e k s ondergaan. Immers om de E.E.G.-landen zal een r i n g van i n v o e r r e c h t e n worden gelegd, het z . g . h u i t e n t a r i e f . 33e hoogte ervan i s nog n i e t "bekend. Het i s e c h t e r mogelijk, dat deze b u i t e n l a n d s e l e v e r a n c i e r s om hun a f z e t g e b i e d t e behouden, de prijzen van hun produkten s u l l e n aanpassen. Anderzijds kunnen deze i n d u s t r i e ë n dochterondernemingen gaan v e s t i g e n binnen de grenzen van het nieuwe Europa. Een verschijnsel, dat n a a s t a l l e r l e i d e e l -nemingen i n Europese bedrijven r e e d s thans kan worden waargenomen.
De voorgaande 4 punten samenvattend, mogen wij t o c h in v o o r z i c h t i g e termen concluderen, dat het g e c o n s t a t e e r d e v e r s c h i l tussen loonontwikkeling en het verloop var de trekkerprijzen zioh i n de toekomst waarschijnlijk zal blijven v o o r t z e t t e n . Hierbij l a t e n wij a l l e r l e i mogelijke tijdelijke v e r s t o r i n g e n in d i t algemene patroon b u i t e n beschouwing. Deze zijn n i e t t e v o o r z i e n .
5 De vermindering van het arbeidsaanbod door onafhan-kelijk van de mechanisatie en r a t i o n a l i s a t i e werkende k r a c h t e n en welke n i e t noodzakelijk behoeft t e l e i d e n t o t stijging van de o f f i
-c i ë l e lonen, zal in de toekomst voortgang vinden, maar van minder b e t e k e n i s worden. Dit onder de v e r o n d e r s t e l l i n g , dat de b e r e i k t e r e l a t i e v e g e l i j k s t e l l i n g tussen l a n d a r b e i d e r s i o n e n en i n d u s t r i e -a r b e i d e r s l o n e n geh-andh-a-afd b l i j f t . De volgende f -a c t o r e n , zijn hierbij van b e l a n g .
Indien het r e g i o n a l e i n d u s t r i a l i s a t i e b e l e i d van de over-heid vruchten afwerpt, zal de a a n t r e k k i n g s k r a c h t van nabij gekomen i n d u s t r i e v e s t i g i n g e n op de p l a t t e l a n d s b e v o l k i n g v/orden v e r s t e r k t en de v l u c h t u i t de l a n d a r b e i d worden bevorderd.
Het v e r b e t e r d e be s t a a t s n i v e a u van de l a n d a r b e i d e r s -bevolking vermindert de noodzaak om de kinderen spoedig na h e t v e r l a t e n van de l a g e r e school "naar de boer" t e s t u r e n om zo het gezinsinkomen t e verhogen. Thans b e s t a a t v e e l a l de mogelijkheid (en
ook h e t verlangen) om de kinderen verder onderwijs t e l a t e n g e n i e -t e n , v/aar door deze u i -t e i n d e l i j k een werkkring b u i -t e n de landbouw gaan zoeken. O.a. hierdoor z a l de l a n d a r b e i d e r s b e v o l k i n g gaan l i j
den aan een t e k o r t aan jeugdige opvolgers, v/aardoor v i a een v e r -oudering de l a n d a r b e i d e r s g r o e p in a a n t a l z a l afnemen.
Het hogere l e v e n s p e i l der l a n d a r b e i d e r s komt ook t o t u i t d r u k k i n g in het b e z i t van s n e l l e r e vervoermiddelen b r o m f i e t s e n meer en verder r e i z e n gedurende week^einde en i n v a c a n t i e s , d i t g e -voegd bij een b e t e r wegennet op het p l a t t e l a n d , r e s u l t e e r t i n een i n t e n s i e v e r contact met andere s t r e k e n en mensen met andere l e v e n s -gewoonten. Deze verhoogde m o b i l i t e i t vermindert de binding aan de bestaande werkomgeving en verzwakt het remmend e f f e c t van t r a d i t i e s en gewoonten, waardoor de geneigdheid t o t v e r a n d e r i n g van werk en woonplaats toeneemt.
Denken wij vervolgens aan f a c t o r e n a l s v e r s c h i l in werk-omstandigheden tussen i n d u s t r i e en landbouw, voorkeur voor werken in ploegenverband en aan de r e e d s in ra 3 genoemde f a c t o r e n , dan mogen wij van al deze k r a c h t e n ook in de toekomst nog verwachten,
dat zij z i c h z u l l e n r i c h t e n op een verdergaande inkrimping van h e t aanbod van l a n d a r b e i d e r s in v e r s c h i l l e n d e gebieden.
17
-Yi/ij hebben e c h t e r gezien, dat er een tweetal j-roepen
f a c t o r e n zijn, die de omvang van de laiidarbeidersgroep beïnvloeden n , L de verminderde werkgelegenheid door mechanisatie en r a t i o n a l i
s a t i e en de bovengenoemde f a c t o r e n . Wij verwachten voor de t o e -komst dat de e e r s t e c a t e g o r i e de andere f a c t o r e n in b e t e k e n i s
z a l overvleugelen. In h e t verleden (1947-1956) verminderde h e t aan-t a l landarbeiders r e e d s meaan-t 86.000 personen aan-t o aan-t ongeveer 100.000 ' De gemiddelde leeftMd van de a r b e i d e r s b e v o l k i n g i n d i v e r s e l a n d -bouwgebieden steeg door de a d e r l a t i n g van jeugdige k r a c h t e n . De k l e i n e r e en oudere overgebleven groep i s minder mobiel dan het verdwenen g e d e e l t e . Een verdergaande inkrimping op grond van de opgesomde economische, d e e l s s o c i o l o g i s c h e en s o c i a a l
-psychologische f a c t o r e n zal o . i . dan ook t r a g e r gaan v e r l o p e n . De d a l i n g van de arbeidsbehoefte door verdergaande r a t i o n a l i s a -t i e en mechanisa-tie zal o . i . e c h -t e r n i e -t v e r -t r a g e n . I n -t e g e n d e e l . Dit komt du H k o r t samengevat hierop iv ;r d.ot liet a a n t a l o n t s l a g -gevingen t a l r j j k e r zal worden dan de ontdlagnemingeii.
Een en ander s l u i t e c h t e r geen tijdelijke spanningen u i t , welke kunnen o n t s t a a n door scherpe c o n j u n c t u r e l e oplevingen.
6 Over de ontwikkeling van de r e n t a b i l i t e i t in de landbouw kan n i e t s worden gezegd. Eén ding s t a a t e c h t e r wel v a s t n . 1 . , dat het s t r e v e n naar kostprijsverlaging deer r a t i o n a l i s a t i e onverminderd voortgang zal vinden. Dit kan de vorm aannemen van bedrijfsverandering, die de w e r k t u i g - en t r e k k r a c h t b e h o e f t e op het i n d i v i d u e l e bedrijf kan verminderen. Het kan e c h t e r tevens l e i d e n t o t een i n t e n s i e v e r e b e n u t t i n g van t r e k k e r s en w e r k t u i g e n . Door deze l a a t s t e f a c t o r wordt de levensduur van deze produktiemidde-len i n g e k o r t en zal het moment van vervanging eerder aanbreken. Vervang ing s-imp orten kunnen op deze wijze een stimulans onder-vinden, welke een tegenwicht b i e d t aan de daling door de r e l a t i e f verminderde behoefte aan t r e k k e r s .
Een concrete c o n c l u s i e kan door de g r o t e ongewisheid e c h t e r n i e t worden getrokken.
7 Hoe het landbouwbeleid onder de toekomstige Europese verhoudingen z a l zijn, i s n i e t te v o o r s p e l l e n . Het i s e c h t e r wel aannemelijk, dat er een 'beleid z a l worden gevoerd, g e r i c h t op de handhaving van een redelijk geacht bestaan van de 1 an db ouwen de ondernemers, in welke vorm dan ook. Dit b e t e k e n t dus een v o o r t z e t t i n g van een zekere r i s i c o b e p e r k i n g voor a g r a r i s c h e i n v e s t e r i n g e n , hetwelk bevorderlijk i s voor de geneigdheid t o t m o t o r i s a
t i e en m e c h a n i s a t i e . liet i s e c h t e r mogelijk, dat deze r i s i c o -beperking minder z a l zijn dan voorheen h e t geval was.
Een zevental f a c t o r e n , welke op de m o t o r i s a t i e van de toekomst invloed z u l l e n u i t o e f e n e n , hebben wij naar voren gehaald. De onderlinge gewichtsverhouding i s e c h t e r n i e t in cijfers u i t t e
drukken.
Maris, A . Structuurveranderingen in de landbouw en op h e t p l a t t e l a n d . -- Landbouwkundig Tijdschrift - j a n u a r i 1958, p 40/410.
18
-Wij kunnen h i e r u i t s l e c h t s een indruk des t i l l eren, v/elke e c h t e r o . i . aan de t i t a l van de toekomst-roman "onver-verminderde voortgang van de m o t o r i s a t i e t o t 1970" voldoende achtergrond v e r s c h a f t .
Dat er bovendien in onze landbouw nog voldoende "ruimte" aanwezig i s voor meer t r e k k e r s , blijkt duidelijk u i t de onderstaande t a b e l E. Dit g e l d t in het br'zonder voor de bedrij-ven, die k l e i n e r z:ijn dan 30 ha.
Tabel E. 3 e drijven met minstens één eigen t r ekle er in c/o van a l l e bedrijven p e r g r o o t t e - k l a s s e (mei 1958)«
Grootte-klassen 5 - 1 0 ha 1 0 - 1 5 ha 15 - 20 ha 20 - 30 ha 30 - 50 ha 50 ha en meer Totaal i
Totaal a a n t a l j r/° "bedrijven met minstens één
b e d r i j v e n • eigen t r e k k e r 64•264 33.450 I8.682 15-730 8.637 2,066 11 21 35 52 77 90 142.i 26. •^^' De paragrafen.,
1 De g r o e i van h e t t r e k k e r p a r k in het verleden en de verdergaande ontwikkeling zal een stijging van de j a a r -lijkse a a n t a l l e n s c h r o o t veroorzaken. Dit b e t e k e n t d a t de vervang ing s imp orten s t e e d s belangrijker z u l l e n worden.
Q
2 De mogelijkheid vsn het optreden van a l l e r l e i
schomme-l i n g e n in do ontwikkeschomme-ling, o n t s t a a n door a schomme-l schomme-l e r schomme-l e i onvoorspelbare f a c t o r e n , blijft natuurlijk b e s t a a n . Hierbij i s de algemene c o n j u n c t u r e l e ontwikkeling van veel b e l a n g .
y
Het a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s zal eveneens toenemen. Vermoedelijk z a l d i t ook gelden voor het p e r c e n t a g e in het t o t a l e t r e k k e r p a r k . Immers geleidelijk aan komen bij het voortschrijden van de m o t o r i s a t i e de k l e i n e r e bedrijven s t e e d s meer aan bod, welke mogelijk in e e r s t e i n s t a n t i e een g e b r u i k t e t r e k k e r w i l l e n aanschaffen. Dit blijkt ook u i t de C . B , S .-t e l l i n g I958, waarui-t -t a b e l F i s samenges-teld. 1) Zie ook V o l l a e r s , J.A. Gebruikte t r e k k e r s .
- IQ
Tabel F, trekkers in
totaal aantal trekkers.
Aantal gebruikte 7° van h e t
L an db oir.vg eb i e den Z e e k l e i B i v i e r k l e i vifeidestreken Zandgronden Veenkoloniën Op bedrijven k l e i n e r dan 15 ha 28 24 30 30 51 Op bedrijven g r o t e r dan 15 ba 20 18 23 24 33 Bron C . B . S . 1958.
4 De schommelingen, welke ook i n de t o e k o m s t z u l l e n blijven o p t r e d e n , z u l l e n bij de j a a r l i j k s e t o e n e m i n g van g e b r u i k t e t r e k k e r s t e g e n g e s t e l d v e r l o p e n aan d i e d e r a n d e r e g r o o t h e d e n . I I I . E n k e l e t o e k o m s t l l j n e n t o t 1970 De b e r e k e n i n g , «velke wij v o o r de p e r i o d e 1 9 4 5 - 1 hebben u i t g e v o e r d , z u l l e n wij nu v e r v o l g e n t o t 1970« H e t i s e c h t e r n o d i g h i e r b i j een a a n t a l v e r o n d e r s t e l l i n g e n t e maken;
1 Wij nemen aan, d a t de j a a r l i j k s e t o e n e m i n g van h e t t o t a l e t r e k k e r p a r k 5 . 0 0 0 s t u k s b e d r a a g t . De t o e -neming v e r o n d e r s t e l l e n wij dus c o n s t a n t , '//ij zijn ons e r v a n bewust d a t h e t a a n t a l van 5 . 0 0 0 i m p l i c e e r t , d a t h e t N e d e r l a n d s e p a r k van l a n d b o u w t r e k k e r s i n 1970 dan ruim 1 1 0 . 0 0 0 t r e k k e r s z a l b e -d r a g e n .
0
2 De i m p o r t voor v e r v a n g i n g van s c h r o o t l a t e n v/ij j a a r -l i j k s met 2--;ffo van de t o t a -l e i m p o r t t o e n e m e n . D i t komt o n g e v e e r
o v e r e e n met h e t g e m i d d e l d p e r c e n t a g e i n de p e r i o d e 1 9 4 5 - 1 9 5 8 .
Pi
3 Op d e z e l f d e wijze a l s wij v o o r de p e r i o d e 1945-1958 hebben g e d a a n , kunnen wij nu de o n t w i k k e l i n g van de e e r s t e hands g e b r u i k t e t r e k k e r s b e r e k e n e n . Wij g e b r u i k e n v o o r de a f v l o e i i n g van de e e r s t e hands bedrijven d e z e l f d e p e r c e n t a g e s n . l . j
1 j a a r 2 en 3 0 a a r 4 't/m 6 j a a r 7 t/m 10 j a a r 11 t/m 19 j a a r Afo van de i m p o r t 9/£ van de i m p o r t 7/6 van de i m p o r t yfó van de i m p o r t 4-fo van de i m p o r t
- 20
In deze p e r c e n t a g e s worden a l l e g e b e u r t e n i s s e n w e e r s p i e g e l d , welke z i c h i n h e t v e r l e d e n hebben v o o r g e d a a n en w a a r -van h e t a b s o l u u t onbekend i s of zij z i c h i n de toekomst z u l l e n h e r h a l e n op d e z e l f d e wijze en i n d e z e l f d e m a t e . I n p l a a t s d a a r -van kunnen a n d e r e i n v l o e d e n een r o l g a a n s p e l e n , waar-van de a a r d en de u i t w e r k i n g v o o r ons een i n d u i s t e r n i s g e h u l d t o n e e l zijn. Zij zijn e c h t e r ons e n i g e h o u v a s t o We zijn n i e t i n s t a a t h i e r o p c o r r e c t i e s aan t e b r e n g e n - i n welke mate of i n welke r i c h t i n g dan ook. De b e r e k e n i n g e n zijn w e e r g e g e v e n i n de bijlagen 8 en 9« De r e s u l t a t e n hebben we samengevat i n t a b e l G en g r a f i s c h v o o r -g e s t e l d i n -g r a f i e k V I I . Tabel G. ! j a r e n i 1 i (1958/59 Î1959/60 jl 9 6 0 / 6 1 1 9 6 1 / 6 2 1 9 6 2 / 6 3 1 9 6 3 / 6 4 ,1964/65 1 9 6 5 / 6 6 1 9 6 6 / 6 7 1 9 6 7 / 6 8 1 9 6 8 / 6 9 1 9 6 9 / 7 0 H T o t a a l i T o t a a l I 9 5 8 T o t a a l 1970 ! ! j a a r l i j k s e t o e n e m i n g e e r s t e h a n d s t r e k l c e r s 3 . 2 3 5 3 . I I 9 3 . 0 2 3 2 . 9 7 7 2.92O 2 . 8 9 7 2 . 9 8 4 3.O52 3 . 2 0 3 3 . 4 4 9 3 . 7 2 6 4 . 0 3 3 3 8 . 6 1 8 3 9 . 6 5 5 7 8 . 2 7 3 ; 69fó j a a r l i j k s e ! ; t o e n e m i n g j ; g e b r u i k t e : t r e k k e r s ; ; 1.765 : 1 . 6 8 1 | 1.977 : 2 . 0 2 3 | 2 . 0 8 0 j 2 . I O 3 | 2 . 0 1 6 | 1.948 : 1.797 ; I . 5 5 1 ' I . 2 7 4 | 967 : 2 1 . 3 8 2 1 3 . 9 5 6 3 5 . 3 3 8 3iyó j a a r l i j k s e t o e n e m i n g t o t a l e t r e k k e r p a r k 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 5 . 0 0 0 6 0 . 0 0 0 5 3 . 6 1 1 1 1 3 . 6 1 1 1 0 0 $ ; ! j a a r l i j k s e a a n t a l i n 1 s c h r o o t a b s o -l u u t 2 . 5 1 9 2 . 8 1 3 3.130 3.475 3.850 4 . 2 5 9 4 . 7 0 9 5 . 2 0 4 5 . 7 5 3 6 . 3 6 4 7 . 0 4 8 7 . 8 2 1 i n % van de i m p o r t 3 3 , 5 36 3 8 , 5 41 4 3 , 5 46 4 8 , 5 51 5 3 , 5 56 5 8 , 5 ! 61 j
j
i 1 1 i 1 j a a r -l i j k s e i m p o r t 7 . 5 1 9 7 . 8 1 3 8.I3O 8.475 8.850 9 . 2 5 9 9 . 7 0 9 1 0 . 2 0 4 1 0 . 7 5 3 1 1 . 3 6 4 ! 1 2 . 0 4 8 : 1 2 . 8 2 1 ; i , 1- 21
U i t g r a f i e k VII "blijkt, dat de toeneming van de e e r s t e hands t r e k k e r s e e r s t da-i.lt om vervolgens weer t e stijgen. De p a r a l l e l l i t e i t t u s s e n deze en de importen en de toeneming van
het t o t a l e t r e k k e r p a r k i s in deze berekening verbroken. De oorzaak hiervan l i g t in de a l s c o n s t a n t aangenomen .jaarlijkse t o e -neming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k , hetgeen een afwezigheid imp l i c e e r t van a l l e f a c t o r e n , welke schommelingen in deze t o e -neming en in de j a a r l i j k s e importen teweeg brengen. Dit i s weinig r e e ë l . In werkelijkheid z u l l e n er zeker weer ups en downs op-t r e d e n , welke de in heop-t verleden g e c o n s op-t a op-t e e r d e p a r a l l e l i op-t e i op-t ook i n de toekomst in het leven z a l roepen.
Nu wij e c h t e r weinig anders kunnen doen dan de j a a r -lijkse toeneming van het t o t a l e t r e k k e r p a r k c o n s t a n t houden, ondergaat de ontwikkeling van de e e r s t e hands t r e k k e r s - e n weer t e g e n g e s t e l d h i e r a a n ook van de g e b r u i k t e t r e k k e r s - de invloed van de schommelingen i n het v e r l e d e n , zij h e t dan ook e n i g s z i n s g e n i v e l l e e r d . De p e r i o d e 1948/49 - 1956/57 - h e t " d a l " i n de importen- zien wij w e e r s p i e g e l d i n de p e r i o d e t o t 1970.
Het a a n t a l g e b r u i k t e t r e k k e r s i n 1970 z a l onder de g e maakte v e r o n d e r s t e l l i n g e n ongeveer 31/° van h e t t o t a l e t r e k k e r -park uitmaken.
Wij zien ten s l o t t e d a t , tengevolge ^axi onze v e r o n d e r s t e l l i n g e n de vervangingsimporten meer dan de h e l f t van de t o -t a l e impor-ten z u l l e n ui-tmaken. Di-t i s zeker n i e -t i r r e e ' ê l voor een t r e k k e r p a r k van meer dan 100.000 t r e k k e r s , terwijl h e t v e r -zadigingspunt van de markt wordt benaderd.
- 2c B i j l a g e ! . J a . a r l i j k s e omvang van de v e r v a n g i n g s i m p o r t ( s c h r o o t ^ ; p e r ! V i o d e 'an mei t o t mei : i 9 4 5 1946 1947 1948 1949 1 9 5 0 -- 1946 - 1947 - 1948 - 1949 - 1950 d e c . I 9 5 O 1950-mei 1951 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 Brons - I 9 5 2 - 1953 - I 9 5 4 - I 9 5 5 - 1956 - I 9 5 7 - I 9 5 8 G »B.S• i n v o e r 1494 1385 3192 5981 4073 256O 1736 3420 37OO 4223 7017 8806 7639 5941 vermoedelijke v e r v a n g i n g i n fo van i n v o e r 4 5 7 7 9 10 12 13 14 15 16 21 27 31 a a n t a l 60 69 223 419 366 256 194 445 518 633 : 1123 ; 1849 i 2063 i I 8 3 8 ! 1 t o e n e m i n g van liet t r e k k e r -p a r k 1434 1316 2969 5562 3707 2304 1542 2975 3182 359O 5894 6957 5576 4103 aanwezig , a a n t a l i t r e k k e r s ( 25OO j 3934 | 5250 8219 1378I 17488 19792 ! ! ! 21334 | 24309 | 27491 1 31081 | 36975 | l j 43932 495O8 53611 1
1 rn cv i 9 CM CD SP r-\ ' r - p S • .> 'u ' CD r Q 0 IQ d 0 ^ 1 Cu , f> ^ ra ! u l M 0 rH ^
g
ÏÛ • H • H 0 O f—\ !> <4H Cö 0> ra # r H cö *f~D CD ••d cö Si r-> 8 y ' o h « ; c o j L f N ! c~-1^ Ivo 1 Ni_J i L T N Ivo i L f N \ U n 1 >-J 1 j . - - _ r^ |5s öo ; El i^f 'LTN ' m •H jlfN o ! • • • O a / N r H CM , ^ . t H cö CM L f N r H L A 1 ' ' L f N ro ^ h cö ÛJ ' O L f N O LfN O N **t O N • < -C O ' t oo c — -st" c— - • h^ V O i -VO ! ^ i LfN ; C Ai
H u <D O !> c! •H <D -H Ti <D o S • H 1 U - H ! CD CD i a, S o o r H r~-> Ö M o o 1—1 o o ,—I o o r H o o r H o o r H o o r H o o r H LfN CM H CM r H i ^ 1 CM i ^1
m CM r H o o LTN CM LfN «3-O N r H i J . o VO o V O o V C LfN. f — LfN C— ' ~ ~ LfN LfN tr— LTN O r H LfN O r H LfN. O r H m r H -4-m r H C . V O •<-C A ^ r j -H V O LfN H -'ON H LfN O D L f N CM r H L f N O W\ V O r H O N O VO v o r H ON co vo vo-l—i 'ON. O vo vo r H O N ç o v o OJ £\t C— <"0 O N CM CNi tr— rn O N CM CM c— c— O N CO CM • ^ j - c — CM C O H CM ^t- oo CM CM r H r H LfN L f N L f N CM C O O N <-0 r H rH m C— OO \ t ^ vo c— ^ f - - v f O N O N H r H ON ON CM O N ON OJ O N O N CM O N O N CM O N r H "4" 0 \ H ^ } -O N r H -4-co r O L f N C O m L f N O N rn CNJ r H C O ON L f N O N -5f 0 0 • * ON r H ^ O CM x f r~\ CM ^ -O CM L f N C O CM L f N C O CM LfN • 0 0 CM c— VO m tr~ VO m m v o H m c— O -=}-o .LfN O N • < -O N r H i n r - 4 4M L A r H CM r H Q m r H o r n r H o .-o tr~ 0 0 r O t— co r O CM t— r H V O ON CM -=4" r H JTN o LfN ON r H r H C— r H O N r O CM O N rn CNJ O N r O CM co O r O C O O rn c— r O r H O CM -=t r O CM .LfN r H L f N O N r H ON VO r H r n CO OO LfN ON ON O N o o rn CM CM ^ C— VO CM -- ... -_, . . .-... -. ON VO CM r n VO LfN ON rn ON O CM CM VO C— rn O N O CNJ CM L ' N 0 0 r O L f N CM m v o rn m O rH rn oo co m rn (M rn ON m v o m H . ... co xt-r H 1 j 1 ; * i l C rn f— VO ON rH O CNI rH O rn -*t-C— CM o co v o O N m -^t p— co c-- LfN r<~) -*t LfN V0 P— 00 J A ^ J A JiN J A UN CM rn •*$• LfN v o tr— UN LfN LfN LfN LfN LfN ON ON O N ON ON ON r H r H r H r H r H r H t — r H C N ".TJ-O N ".TJ-ON rn LfN 00 ON rH rn VO v o m t— L f N V O L f N O C 3 0 0 m oo CM tr— CM H LTN O CM tr— ON rn r H CM CM CM CNI ^ j -^ O rH O O P~ CM m LTN O O CM 00rH rn 3; CM VO O ON V0 OJ r-\ ^t" O rn C N C— CNJ O rH ^r-O rH CO 0 0 0 0 O N LfN , H CM H O N LfN r H r n •<;• LOi r-i C w rn rn r-i LfN ' - t oo O N r H -=3-r H 5 h a o • * * ft ê M ! ^1 "^
O N i r H i i rH i ^°
-4-J 1 ! r H : LfN , C— i L f N j 1 LfN O N ' v T ^~ - s f O O CM -• -V O 0 0 V O r H LfN r H V O r H ^ O N vo CM m C O c— CM r H O r H LfN C O VO CM .H tr s ' r H O N O m r H 0 m Ä » H 0 - P fn ^ ra O r ! CÖ 0 0 • o u 0 -p Il 0 f u r d rH Pi Si •H -H p* 0 o 0 :r? ra ö ^ 4 i j rH © iH " O 0 O cd 0 > - P ftrO- 24 Bijlage 3«
Jaarlijkse toeneming gebruikte trekkers.
periode van mei - mei
toeneming eerste hands
trekkers
toeneming gebruikte trekkers a a n t a l in fo van toeneming t o t a a l t r e k k e r n a r k toeneming t o t a l e t r e k k e r p a r k 1945 1945/46 1946/47 1947/48 1948/49 1949/50 1950/51 1951/52 1952/53 1953/54 1954/55 1955/56 1956/57 1957/58 2500 1309 1071 2681 5101 2783 2694 1615 1686 2004 4495 5751 4021 1944 125 245 288 461 924 1152 1360 1496 1586 1399 1206 1555 2159 9 19 10 8 25 30 46 47 44 24 17 28 53 2500 1434 1316 2969 5562 3707 3846 2975 3182 3590 5894 6957 5576 4103