De dwaalwegen van de PvdA-elites

s &..o 7/8 2ooo

SOCIAAL-DEMOCRATIE IN HET POST-SANERINGSTIJDPERK

De Franse socialist Jean Jaures schreef eens: 'Neem twee politici van wie er een

De dwaalwegen

van de

PvdA-elites

zamenlijk stellen. lk Iicht

dat kort toe voor elk van de vier slogans.

socialist is en een niet. Die twee hebben meer met elkaar gemeen dan twee socialisten van wie er

EDUARD BOMHOFF

1 . Een goede zorg is een open einde-rekening

slechts een politicus is en de ander een burger.' Helaas is dat opnieuw waar, nu in het Paarse Nederland. De stel-ling van Jaures vindt frap-pant bevestiging, wanneer vooraanstaande sociaal-democraten uitspraken in de mond nemen als de volgende:

De Pvd.A moet kiezers bet geloif in bet belang van een boogwaardige collectieve sector (en daarmee in baarze!J) teruggeven. Bedrijfskundige

Een voortreffelijk hoek van de Oxford-filosoof David Miller, Principles if Social Justice verdedigt de stelling dat burgerschap meer moet inhouden dan het recht om eens per vier jaar te kiezen en de plicht om belasting te betalen. Burgerschap houdt in dat men lid is van creativiteit en nieuwe vormen van macro-sturing

zijn onontbeerlijk om de ifzakkende kwaliteit van bet bestaan tegen te gaan. Anders zullen de kiezers oordelen 'waarom kiezen voor links als

links wei duurder is dan de VVD, maar niet beter?'.

1. Het is belangrijk om het macro-budget van de zorg strak te blijven beheersen;

2. Vanwege de vergrijzing moet Nederland zo snel mogelijk de staatsschuld aflossen;

3. Melkert's pleidooien voor meer geld bij onderwijs en zorg verraden een zwak voor de fouten uit de jaren zeventig;

4· Dit kabinet moet blijven aandringen op loon-matiging.

Vier voorbeelden van gemakkelijke slogans: even zovele risico's voor de kwaliteit vanhet bestaan. Wat de vier slogans gemeen hebben is hun kwantitatieve nadruk. Niet te vee! geld voor de zorg. Liever niet een te hoge staatsschuld. Niet zonder meer extra guldens voor onderwijs of thuiszorg. Ten hoogste vier procent meer guldens op de loonstrook dan vorig jaar. Maar heeft de overheid dan niet simpele regels nodig om de uitgaven aan een maximum te binden en te voorkomen dat steeds zwaardere lasten worden overgeheveld naar toekomstige generaties? Wei, discipline is nuttig, zeker wanneer we het over politici hebben, maar de vraag is of een hoog ont-wikkeld land als Nederland niet op zoek moet gaan naar spelregels voor het overheidsbedrijf die meer in overeenstemming zijn met de doelen die we ons

ge-een gemeenschap die aan haar !eden behalve de rechtsstaat tenminste twee extra garanties biedt: kinderen krijgen recht op behoorlijk lager- en voortgezet onderwijs, en aile burgers hebben toegang tot de gezondheidszorg. De samenleving die op de terreinen van onderwijs en zorg niet die verantwoordelijkheid op zich neemt schiet ernstig te kort en moet 'sociaal onrecht-vaardig' heten. Professor Miller merkt op dat het pakket aan prestaties dat burgers met recht van hun overheid mogen verwachten niet voor altijd vastligt. In het Athene van de klassieke oudheid, bijvoor-beeld, sprak het vanzelf dat er een inkomensver-vangende regeling was voor politieke gezagsdragers, maar bestond geen universele regeling voor ziekte-kosten of gratis onderwijs. Kennelijk hadden de burgers van de Atheense 'polis' andere prioriteiten dan wij. We kunnen empirisch (uit opinie-onderzoek) constateren dater anno 2ooo een con-sensus heerst dat basisonderwijs en gezondheids-zorg binnen bereik moeten zijn van iedereen, terwijl weinig kiezers het sociaal onrechtvaardig vinden dat sommige mensen in vee! grotere huizen wonen dan hun minder gefortuneerde medeburgers.

Als in een sociaal rechtvaardig land alle kinderen recht hebben op onderwijs en alle burgers op medische zorg dan volgt onvermijdelijk dat het hier

zal moeten gaan om zogenaamde open-einde rege-lingen. De term is onder Haagse politici niet popu-lair, maar denk dan nog even aan de uitspraak van Jaures. In de wereld buiten de Haagse vergaderzalen is het de normaalste zaak van de wereld dat onder-nemingen hun kansen pakken, ook wanneer die zich voordoen aan het eind van het budgetjaar. Laten de politici die zo aandringen op een macro-budget voor de gezondheidszorg eens een onderneming noemen in de private sector die vier jaar lang niet wenst te tornen aan de bedrijfskosten omdat over de uitgaven een vierjarig akkoord is gesloten. Bedrijven- dacht

ik

zo - accepteren de noodzaak van extra vergade-ringen, nieuwe besluitvorming, additioneel budget, en zo nodig een extra trip naar de fmanciers, wan-neer zich in de loop van de planningsperiode waar-devolle nieuwe mogelijkheden voordoen. 1 Bedrij-ven kunnen zich dat permitteren zodra de doelstel-lingen van de onderneming zijn vastgelegd, de bij-behorende verantwoordelijkheden verdeeld en de mechanismen gemstalleerd om de koers aan te pas-sen wanneer de realiteit afwijkt van de prognoses.

Ik geloof niet dat Unilever ergens ter wereld be-sluit om voor een vierjaars planperiode een totaal-bedrag af te spreken voor de inkoop van grondstof-fen om dan het risico te lopen dat de fabriek in de-cember moet sluiten: alle grondstoffen zijn gebruikt en er is pas weer budget in de volgende plannings-periode. Nee, Unilever mikt op winst, maakt daarbij uiteraard voortdurend prognoses over kosten en ontvangsten maar bestuurt de divisies in de loop van het jaar op basis van verwachte en feitelijke rende

-menten. Terugkerend naar de gezondheidszorg is het essentieel om een schatting te maken van de benodigde mensen en middelen voordat een

regeer-periode aanbreekt. Maar daarna gaat het nog maar

om een ding: zoveel mogelijk mensen pijn en lijden te besparen en moet er dus ruimte zijn om afwijkin-gen van het budget te accepteren. Onze grondwet erkent trouwens het recht van ingezetenen op medische verzorging en ook daaruit volgt auto-matisch een open-einde regeling in de zorgsector

Sturing in de zorg voor wat betreft de totale jaar-lijkse uitgaven moet dus om principieel-politieke redenen anders plaatsvinden. En hoe dan wel? Ge-zaghebbende partijen- medici, verzekeraars, een combinatie van die twee?- moeten de bevoegdheid hebben om vast te stellen welke kostbare medische ingrepen niet door de samenleving als geheel fman-cieel gedragen kunnen worden. Uitsluitingen zijn bijvoorbeeld denkbaar op het terrein van de

cosme-tische chirurgie en ook als het gaat om riskante behandelingen bij patienten met een heel geringe resterende levensverwachting. Ook is denkbaar dat hardnekkige en onverbeterlijke rokers maar een keer gratis recht hebben op dure by-pass operaties en het recht op vergoeding van toekomstige behande

-lingen kwijtraken, indien zij niet bereid zijn het roken op te geven. Maar het lijkt rnij vanuit het oog-punt van sociale rechtvaardigheid niet te verdedigen dat patienten voor een staaroperatie of voor het ver

-vangen van een versleten heup moeten rekenen met een halfjaar wachttijd wanneer evident is dat Neder-land financieel heel goed in staat moet zijn om zulke patienten te helpen en we weten dat de routine-ingreep hun pijn en ongemak met grote waarschijn-lijkheid opheft. Dezelfde regering die lange wacht

-tijden accepteert in de zorgsector, zelfs voor eenvou-dige en sociaal renderende ingrepen, bepleit in de volkshuisvesting een zekere mate van leegstand omdat die vereist is voor het efficient managen van de nationale woningvoorraad. Argumenten die daar van toepassing zijn, gelden dubbel in de gezond

-heidszorg.

Resumerend: een macrobudget valt niet te

ver-enigen met het uitgangspunt dat aile burgers recht hebben op gezondheidszorg. Sturing van de totale kosten moet plaats vinden via principiele uitspraken van artsen en/ of verzekeraars over de kosten-baten analyse van kostbare en riskante ingrepen, maar standaard interventies behoren snel betaalbaar beschikbaar te komen voor alle ingezetenen. Anders schiet Nederland als samenleving fundamenteel tekort. En sociaal-democraten hebben hun priori

-teiten niet op orde wanneer ze zich krampachtig keren tegen eigen bijdragen in de zorg en intussen accepteren dat er geen geld zou zijn voor een paar procent overcapaciteit. Bij een basisrecht voor iedereen hoort een open-einde regeling; dat kan aileen bij enige overcapaciteit en dus moeten er

beter passende sturingsmechanismen komen dan

een macro budget. 2

2. Het discutabele rendement van staatsschuldreductie

Aflossen van de staatsschuld is een sympathieke geste aan toekomstige generaties. Hoe minder Staats-schuld, des te lager de rentelast die wij nalaten voor onze kinderen. In een recent rapport heeft de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) het versneld aflossen van de staatsschuld echter verheven tot een absolute prioriteit. Iedere econoom zal opmerken dat in praktische financiele

:tte 1ge dat en

1e-het ::>g->en

'

er-aet er-lke ae- jn- ht- :JU-de md van aar ld- er-cht ale ::en ten aar aar ers eel lri-ttig ;en aar )Of can er ian ·tie :ste tts-)Or de eid uld ere ele s &..o 7/8 2ooo

discussies nooit absolute prioriteiten kunnen gel-den. Het gaat om het rendement van ieder miljard dat wij nu kunnen besteden aan nuttige zaken, of kunnen gebruiken om de staatsschuld verder terug te brengen. De enige verstandige categorische op-merking over de staatsschuld per se is dat Nederland niet meer zoals twintig jaar gel eden in de fmanciele gevarenzone moet komen. Maar daarvan is bij de huidige omvang van de staatsschuld allang geen sprake meer. Het debat moet dus gaan over de vraag of wij voor het wegwerken van de schuld de thuis-zorg, het ziekenhuis en het onderwijs op het huidige niveau willen Hxeren en bijvoorbeeld daarbij ver-geten dat de meeste rijke OESO-landen meer geld besteden aan onderwijs dan wij. In een fatale kritiek op het WRR-rapport: 'wRR-cirkel redeneert zich naar keus voor staatsschuldreductie' , onderstreepte redacteur Van der Boon van Het Financieele Dagblad hoe eenzijdig WRR-hoofdauteur Schuyt te werk gaat. Bij zorg en onderwijs beweert hij dat toch niemand het rendement daarvan kan inschatten en zo. volgt de conclusie dat Nederland maar beter de staatsschuld kan aflossen, want dan weten we tenminste hoeveel rente wordt uitgespaard.

WRR-medewerker Jansweijer maakte het nog banter. Hij noemde de vooruitgang in de gezond-heidszorg letterlijk een 'bedreiging', omdat die zo onvoorspelbaar is en leidt tot hogere uitgaven. Vraag aan hem: 'Zijn we nu blij met het feit dat de medi-sche wetenschap van vandaag meer kan dan dertig jaar geleden, of is dat betreurenswaardig?' Laat ik het voor de duidelijkheid in de discussie maar scherp stellen: als het aan Schuyt en Jansweijer ligt, was het antikankermiddel taxol nooit goedgekeurd voor be-handeling van vrouwen met eierstokkanker, want de 2o.ooo gulden die een behandeling kost verhoogt gemiddeld wei de levensverwachting met drie tot vier maanden, maar paste niet in het volgens Schuyt terecht geHxeerde budget. Ieclere paging tot een kosten-baten-analyse van zorg en onderwijs ontbrak in het WRR-rapport en de scherpe kritiek in Het

Financieele Dagblad was dus volkomen op zijn plaats.

Geef rnij dan maar liever de beroemde manage-mentgoeroe professor Peter Drucker, die stelt dat in de 21 ste eeuw de kwaliteit van het Ieven steeds meer gaat alliangen van de vraag of onderwijs en medische zorg goed zijn georganiseerd en een kwaliteit kun-nen hi eden die past bij de zo gestegen welvaart.

3. Financiiile prikkels voor bureaucratieiin

Verdwijnt meer geld voor onderwijs en zorg toch

maar in de labyrinten van de bureaucratie? Conser-vatieve politici hebben in het algemeen die stelling betrokken en veel andere Haagse prominenten spreken hen dat na. Extra geld voor onderwijs en zorg zou slecht zijn besteed zolang starre, bureau-cratische organisaties niet veranderen. Oat is een risico, maar rnisschien kan geld wei helpen om een betere organisatie af te spreken met bonden en be-stuurders. Betaal de conducteurs bij NS meer, maar vraag ze dan om na iedere rit te helpen om de vieze gratis kranten in hun trein even op te ruimen. En stel inspecteurs aan die nagaan of iedere conducteur in-derdaad zich actief beweegt door de coupe's. Als gastheer op de trein en controleur van de vervoers-bewijzen.Geefleraren, agenten en verpleegsters in Nederland, waar nodig extra geld, maar koop dan tegelijk instemming van de vakbonden voor nog een extra toeslag op het salaris in de steden warmeer dat helpt om leegloop in Amsterdam of Rotterdam te voorkomen. Zo opereren bedrijven bij knelpunten in de organisatie; waarom dan niet de overheid? Op het recente lustrum van NYFER adviseerde gast-spreker professor Edward Glaeser van Harvard, 's werelds bekendste econoom op het terrein van stedelijke vernieuwing, om met vakbonden bij poli-tie en gemeenten te onderhandelen over een een-malige extra loonsverhoging in ruil voor vee! meer vrijheid voor het management om efficiency van de bedrijfsvoering te verbeteren. Zo adviseert Glaeser ook diverse lagere overheden wereldwijd. Voor het openbaar vervoer in Amsterdam zou zijn advies bij-voorbeeld inhouden om eenmalig de salarissen van trambestuurders en conducteurs op te hagen in ruil voor meer management-bevoegdheden bij het GVB om nu eens echt te managen en dus ook een ambi-tieus prestatieniveau te eisen van het personeel.

Overheden maken al maar dezelfde fout. In plaats van het werk voor de zittende personeels-leden aantrekkelijker te maken, gaan ze steeds duur-dere campagnes opzetten om nieuw personeel te vinden. In de private sector rekent men met alle kosten van het opleiden van nieuwe employees en besluit dan al gauw dat het voor de kosten gunstiger is om het vaste personeel beter te betalen en Ianger te behouden. Bij de overheid, daarentegen, gaan bakken geld naar de winst van de Perscombinatie vanwege omvangrijke personeelsadvertenties. Kijk op zaterdag in de Volkskrant of NRc: de grootste an-nonces voor de laagste acadernische ambtenaren. Of lees de Economist: Harvard adverteert in een kwart pagina voor banen met een startsalaris van 1 oo.ooo

I

l

I i

326

dollar, Nederlandse universiteiten nemen een hele maken met meer welvarende en veeleisende klan ten

I

pagina voor een baan die net half zo goed betaalt ( dit maar kan die kwaliteitsslag niet maken omdat onze

zijn niet de belangrijkste vacatures in de collectieve politici de discussie met de bon den beginnen met de

I

r

sector - ook bij verpleegsters, onderwijzers en eis dat de dienstverlening nauwelijks duurder mag

agenten zijn salarissen kennelijk te laag en lege zijn dan vorig jaar. Bedrijven proberen te

'

up

-plekken moeilijk vervulbaar - maar wel de meest grad en'; de collectieve sector maakt fmancieel

zo-' I

absurde en in het oog vallende voorbeelden). Geen veel mogelijk pas op de plaats.

hoger marketing budget bij de overheid maar betere

werkomstandigheden; dat is het recept tegen moei- PvdA-elites en de cifzakkende kwaliteit van het bestaan

I lijk vervulbare vacatures. T wintig jaar gel eden pleitte mijn ora tie De Kunst van

het Bezuininen voor een strakke norm bij de

over-4· LoonmatiBinB

if

upnradinn van de collectieve sector? heidsuitgaven, omdat Nederland toen wel degelijk

I _{En tenslotte de veelgeprezen loonmatiging? Kramp- in de fmanciele gevarenzone was beland. Oat}

combi-achtige pogingen tot loonmatiging in de collectieve neerde ik met het argument dat meer decentralisatie

sector betekenen op dit moment aileen maar meer van het overheidsbudget kansen zou bieden aan

vacatures en dus een teruglopen van de dienst- steden om in vriendschappelijke concurrentie van

verlening. Nu Nederland al een aantal jaren lang elkaar te leren en zo effi.cientere oplossingen binnen

ieder jaar drie procent rijker is dan het jaar daarvoor bereik te brengen. In die tijd rekende de huidige

mogen burgers ook aanspraak maken op een hogere directeur van het Centraal Planbureau, de

sociaal-kwaliteit van dienstverlening in onderwijs, zorg en democraat Henk Don met een rekenmodel waarin

bij het bewaken van de rechtsstaat. Politici die aan- de staatsschuld niet eens voorkwam en dat dan ook

dringen op loonmatiging en ministers laten onder- tot de conclusie leidde dat bezuinigen op de

collec-handelen met vakbonden van overheidspersoneel tieve uitgaven over een periode van tenminste acht

zonder mandaat om met meer geld ook meer jaar aileen maar zou leiden tot meer werkloosheid.

' _{kwaliteit te kopen, nemen daarmee het risico dat De huidige onderdirecteur van het Centraal Plan}

-Nederlanders steeds ontevredener worden over de bureau, Casper van Ewijk, mengde zich toen in het

kwaliteit van het gebodene. In de Nederlandse poli- debat met de stelling dat bezuinigen het risico

in-tieke praktijk is de route naar het met geld kopen van hield van een 'neerwaartse spiraal': een vulgair

Key-meer kwaliteit helaas heel moeilijk. In september nesiaans argument zonder serieuze onderbouwing.

krijgt het Centra a] Planbureau opdracht van de politici Nu zijn de rollen omgekeerd: de Haagse elites

om een lage verwachte loonstijging in te boeken verkondigen de hierboven genoemde vier

reactio-I voor de collectieve sector, omdat dan het budget- naire slogans, terwijl ik binnenkort mijn veertigjarig

taire beeld voor het volgende begrotingsjaar er beter lidmaatschap van de Partij van de Arbeid hoop te

uitziet. Ministers onderhandelen daarna met de vak- vieren met een huiskamerbijeenkomst over de

bond en en hebben dan maar heel weinig 'wisselgeld' kwaliteit van het bestaan. In kleine kring gaat dan het

om 'vrijheid' voor het management te kopen. Yak- gesprek over de vraag of de PvdA-elites misschien

bond en moeten instemmen met een loonstijging die twee keer hun keuzes verkeerd maakten. De

primi-waarschijnlijk voor de zoveelste keer achter blijft bij tieve angst van bijna alle PvdA-economen tegen

het bedrijfsleven en zijn dus niet bepaald in de stem- bezuinigingen in 1980-82 was niet aileen

intellec-ming om concessies te doen als het gaat om werktij- tueel gemakzuchtig, maar speelde politiek in de

den, flexibiliteit in dienstroosters, 'benchmarking' kaart van de ambtenaren (en PvdA-sympathisanten)

met andere overheidsorganisaties, of een beloning die liever werkloze wegenbouwers zagen dan over

-die deels afhangt van de kwaliteit van de service. tollige Abva-Kabo leden. Denk aan de uitspraak van

Resultaat: een jaar verlenging van een onbevre- Den Uyl: 'De enige sector die nog zal groeien is de

digende status-quo en het risico van steeds grotere collectieve sector'. Of aan de absurditeit van

PvdA-verschillen in de kwaliteit van het dienstbetoon sympathisant Jan Pen dat negatieve economische

ll,

tussen de Ondernemingen kunnen meer betalen aan hun collectieve sector en het bedrijfsleven. groei goed zou zijn voor lijk dedain voor de private het milieu. sector waar Een onbegrijpe-toch de

II

medewerkers wanneer die goederen of diensten meeste kiezers werken en met hun belastinggeld het

met meer succes verkopen aan steeds kieskeuriger draagvlak moeten bieden voor de collectieve sector.

burgers. De collectieve sector heeft evengoed te Twintigjaar geleden een blinde vlek bij de

PvdA-1:

li

1:

1

en ze de ag

p- 0-an an :r-tjk >i-je an an en : c-ht d. ' n-tet

n-

y- ~-:es 0-·ig te de Let en li-en :c-de n) :r-an de A.-he de Let )f. A.-s &..o 7/8 2ooo

elites voor het bedrijfsleven; nu voor de Nederlan-ders (inclusief de recente immigranten) die in an-dere wijken wonen. Ex-PvdA voorzitter Karin Adelmund heeft het hart op de goede plaats, maar mist de slagkracht (om hierboven al geanalyseerde redenen en dus buiten eigen schuld) om genoeg te doen voor het onderwijs in arme buurten. Twee PvdA-ministers op Binnenlandse Zaken falen om dezelfde redenen de politie om te vormen naar resultaat-gebonden carrieres. Door beter manage-ment bij de politie in Amerika daalde in veel steden de misdaad met meer dan vijftig procent. Dan gaat oppervlakkig gestutter tegen een beleid van 'zero tolerance' of geklaag over 'Amerikaanse toestan-den' voorbij aan de slachtoffers van Nederlandse cri-minaliteit die nog zouden Ieven als de politie voor meer geld harder en beter zou werken.

Evenzo vergeten PvdA-elites de winkels in de binnensteden die moeten overleven tussen wild-plassers en lastige drugsverslaafden. Meer geld voor de gesubsidieerde stadsvernieuwing van Riek Bakker is voor PvdA' ers makkelijk; bij de politiek veel moeilijker keuzes voor het bevorderen en be-lonen van kwaliteit in onderwijs, zorg en politie laat de PvdA de oren hangen naar Zalm (geen geld) of de vakbond (iedereen hetzelfde jaarlijkse periodiek).

De PvdA-elites kunnen verhuizen naar een veilige buitenwijk met betere scholen; armere kiezers blijven achter en kunnen zich afvragen hoe solidair de daden van de PvdA nog zijn. In de harde, stedelijke infrastructuur - metro, Erasmusbrug, Riek Bakker- is er vaak geld; de zachte

infrastruc-tuur (onderwijs, zorg, rechtsstaat) gaat achteruit

omdat Zalm er bij het huidige macro-management niet erg in gelooft en de PvdA geen bedrijfskundige creativiteit heeft. De kiezers zullen straks oordelen dat de vvo meer kracht heeft ontwikkeld tegen de files en de PvdA niet genoeg voor de kwaliteit van school en wijk. In I 9 8 o niet tijdig solidair met de marktsector (resultaat: drie verloren verkiezingen); in 2ooo te lang vastgehouden aan een incompetente macro-sturing bij onderwijs, zorg en politie.

Onverschilligheid tegen wildplassers, zwartrij-ders, spijbelaars en hashtelers lijkt voor de elites te passen in de Hollandse traditie van tolerantie. En als de binnenstad van Amsterdam viezer is dan de cen-tra van Louden of Parijs, dan komen hun kinderen

daar pas mee in aanraking als student. Maar intussen voltrekt zich een segregatie op de woningmarkt zodat scholen steeds meer van elkaar gaan verschil-len afhankelijk van de sociale klasse van de ouders. En de PvdA komt over deze lastige dilemma's niet tot een serieus debat, laat staan tot politieke beslis-singen, want Zalm houdt vast aan regels voor het geld die pasten bij I 98o, en Planbureaudirecteuren

Don en Van Ewijk zijn te vaak ouderwetse planners zonder bedrijfskundig inzicht of oog voor kwaliteit. Bij de vvo is Zalm haastheilig verklaard; voor de PvdA is hij nu een gevaarlijke stuurman voor het vol-gende kabinet. De PvdA gaat verliezen wanneer de kiezers oordelen dat na twee regeringen onder Ieiding van die partij de kwaliteit van onderwijs, zorg en politie zijn achteruitgegaan. Waarom kiezen voor links als links wel duurder is dan de Perpetua maar niet beter? Dan misschien liever geprotesteerd aan de zijlijn van GroenLinks of SP. Onderwijzers, verpleegsters en agenten zijn populair bij de PvdA-kiezers en dus moet de partij hen meer slagkracht en beter macro-management geven- en kan dat niet met Zalm, dan jammer genoeg maar zonder. 'Maak vijanden, maar krijg tenminste invloed', aldus politicoloog Ross McKibbin in een recente analyse van Labour's langzaam afbrokkelende steun in Engeland.3 Nu is Kok populairder dan Blair, Schroder en Jospin, maar zijn politieke koers is niet zonder risico. Als patienten sterven op de wachtlijst, Hollandse steden opvallen door hun smerigheid en rijke ouders gaan wonen waar hun kinderen een luxe basisschool kunnen bezoeken ( duizend gulden ouderbijdrage en geen uitgevallen lesuren meer) dan zal de rechtse pers steeds harder gaan klagen over de afzakkende kwaliteit van het bestaan. Waar is dan de PvdA? In het Procrustesbed van Zalm, ofbij de onrealistische oppositie van GroenLinks en S P? Er is een derde weg, en die is geplaveid met bedrijfs-kundige principes: meer geld maar tegelijk afreke-nen op prestaties, juist ook in de collectieve sector. Aileen zo blijven de kiezers geloven in die collec-tieve sector en in de partij van Drees en Kok. EDUARD BOMHOFF

is hoogleraar Economie aan Universiteit Nijenrode en

directeur van onderzoeksinstituut NY FER

1 Waardevol wil zeggen: 'de baten

hager dan de kosten', niet: binnen een afgesproken budget voor de uitgaven. 2 Zie de recente o E So -stu die over de

Nederlandse gezondheidszorg die

dringend waarschuwt tegen het

macro-budget. Zo zijn de ambtenaren bij

Financien en Economische Zaken en

hun gesprekspartners in Parijs al verstandiger (en royaler) dan de Paarse politici.