Molluskencuriosa van Maasvlakte 2: landslakken, zoetwatermossels en gevlamde tapijtschelpen

6 AFZETTINGEN WTKG 34(1),JUBILEUMJAAR 2013

Molluskencuriosa

van

Maasvlakte 2:

landslakken,

zoetwatermossels

en

gevlamde tapijtschelpen

Bram

_Langeveld

¹

Introductie

Landslakken

_(Helicoidea)

Nog

niet eerder vertoondvan onze kust

_zijn

steenkemen

van landslakken. Van Maasvlakte 2 ken ik er inmiddels twee,waarvan het meest

_{complete exemplaar}

hier is

af-gebeeld (coll.

auteur01768;

fig.

1).

De kleur is licht-tot donkerbruin. Deze steenkemendoen,door hunvorm, di-rectdenkenaan eentuinslak

Cepaea

nemoralis

_(Linnaeus,

1758). Cepaea

is zeker_een

_{mogelijkheid,}

maar

voorlopig

valt het materiaalvoor

mij

ondereenwatruimerenoemer:

superfamilie

Helicoidea. Deze

_superfamilie

bevatnaast

bo-vengenoemde

Cepaea

ook andere welbekende genera,

zo-alsArianta

_(waartoe

de heesterslak

_{behoort). Op}

basisvan

steenkemen

_zijn

deze

generaniet

eenvoudig

vanelkaarte onderscheiden.

_Daarbij

komt dat de

_schelp

vanArianta

ar-bustorum

_(Linnaeus,

₁₇₅₈₎

_{erg variabel}van vormis

(Git-tenberger

et

al.,

1984;146,zie ook hun

_{fig. 179).}

Meer

ma-teriaal, zodat

_{goede vergelijkingen mogelijk zijn,}

_zou

de-terminatietotop genus

mogelijk

kunnen maken.

Zoetwatermossels

_(Unionidae)

Op

19 _{december 2012 verzamelde ik op Maasvlakte 2}

eenstuk donkerbruinenergzwaargesteente

(coll.

auteur

02429).

Dit_gesteente

_lijkt

een

ijzeroer,

waarin grove zand-korrels

_{aanwezig zijn.}

Het_gesteentevertoont

talrijke,

min of

meerronde

putjes

meteendiametertot10mm en een

diep-te tot8mm.

Bij

nadere

_beschouwing

bleeker een

fragment

van een

opengeklapt

doubletvan eenzoetwatermossel

(fa-milie

Unionidae)

in het_gesteentetezitten

_{(fig. 2).}

Door de

positie

van het stuk in het sedimentbrok iser zichtop de

binnenzijde

vanhet doublet. Zichtbaar iseen

redelijk

frag-ment

₍₄₀

mm

lengte)

vande

rechterklep.

Van de

linkerk-lep

iseenveel kleiner deel bewaard

gebleven.

De

binnen-zijde

vande

kleppen

vertoonteen

parelmoerachtige glans,

waarbij

aande randeneen

bruinig periostracum

tezien is.

In het doublet

_zijn

_{geen resten/tekens} van eenslot zicht-baar, De

_schelp

is

duidelijk dunschalig.

Een

spierindruk-sel is

_moeilijk

teonderscheiden,maaris

duidelijk

niet

ver-diept.

Verder

_zijn

in het_gesteentenogtwee dwarsdoorsne-den door

_kleppen

vanzoetwatermosselstezien. Eénvan

die doorsneden

_lijkt

ookeen

dunschalige schelp,

de andere doorsnede is van een

dikschaligere schelp,

of

_(minstens

zo

waarschijnlijk)

eendoorsnede ondereenhoek dooreen

dunschalige schelp.

Met

_{enige regelmaat}

worden fossiele/holocene zoetwater-mossels

_(meestal

Unio

spp.) gevonden

aandeNederlandse

kust,

maar een

dergelijk

fossiel ineenbrok sedimentwas

mij

nog nietbekend.

Gelukkig

is er een

redelijk

gedeel-tevanhet doubletbewaard

gebleven,

metzicht op de

bin-nenzijde.

Hierdoor iseen-

gezien

destaatvan het stuk

-redelijke

determinatie

_{mogelijk, namelijk}

_{Anodonta sp. of} Psendanodonta sp. Kenmerken

genoemd

door

Gittenber-ger & Janssen

(2004;

175),

karakteristiekvoor

bovenge-noemde genera,

zijn namelijk: “schelp

dunschalig,

breek-baar;

duidelijke

slottanden

_zijn

niet

_aanwezig,

de

schelp-kleppen zijn hoofdzakelijk

door het

_ligament

verbonden;

sluitspierindruksels

niet

_verdiept”.

Dit in combinatiemet de

_algemene

vormvan

genoemde

generapast

goed bij

het

voorliggende

materiaal.

Zoetwatermossels

_gevonden

_aandeNederlandse kust

krij-genoverhet

algemeen

maar

weinig

aandacht,

terwij

1zewel

interessant

_{zijn (cf.}

Cadée &Cadée-Coenen,

2012).

Meer,

liefst beter

_{gepreserveerd,}

materiaal is

_wenselijk

voor de-finitieve conclusies.

Venerupis

rhomboides

_(Pennant,

₁₇₇₇₎

(gevlamde tapijtschelp)

Moerdijk

etal.

₍₂₀₁₀₎

noemendeze soort niet uit Zuid-Holland. In degrotecollectievanA.C. Janse

_(Briefte)

be-vinden zich echtereen

complete klep

entwee

topfragmen-tenvan V.rhomboides,

gevonden

opdeeersteMaasvlakte.

Dezesoortwasdaareengrotezeldzaamheid

_(pers.

comm.

A.C.Janse, 8-7-2012).

Op

eentotaal monstervan slechts 73

complete kleppen

(coll. auteur)

van

Venerupis

spp.van MV2 heb ik maar

liefsttwee

_kleppen

vande

_{gevlamde tapijtschelp}

V. rhom-boides

aangetroffen (coll,

auteur01771en

02359) (fig. 3).

De restvan ditmonsterbestond uit

_kleppen

vande

grij-ze

tapijtschelp

V.senescens. Ter

vergelijking,

opeentotaal

Maasvlakte 2

(MV2)

behoeft als

_{fossielenvindplaats}

eigen-lijk weinig inleiding

meer.Zie daarvoor Janse

(2010-2012),

Janse & Van Peursen

₍₂₀₁₂₎

enPeeters

(2012)

in dit

tijd-schrift. Ik kan daarom snelterzake komen.

In dit artikel

_beschrijf

ikeenaantal fossiele molluskenvan

Maasvlakte 2. Het _gaat

_daarbij

om terrestrische

slakken,

zoetwatermosselsenmariene bivalven. Dit

geeft

meteenal

aan dat Maasvlakte 2 een

rijke vindplaats is,

waarzeer ge-varieerd verzameld kan wordenen waar

-op basis vande fossiele

_mollusken,

onder andere Corbiculaen

Venerupis

senescens

(Cocconi,

1873)

-in ieder

geval

veel midden

en

laat

_pleistoceen,

alsmede

_natuurlijk

holoceen/recent

materi-aal,

verzameld kan worden. Dit artikel heeft niet in de laat-ste

plaats

het doel verzamelaars op MV2teattenderenop de

aanwezigheid

van de hieronderbeschreven

_fossielen,

aan-gezien

ze

vrij makkelijk

overhet hoofd

_zijn

tezien,

terwijl

ze

mogelijk vrij

zeldzaamenin ieder

geval

- althans naar

mijn mening

-interessant genoeg

zijn

_omteverzamelen.

AFZETTINGEN WTKG 34(1),JUBILEUMJAAR 2013 7

monstervan503

_kleppen

van

Venenipis

spp.vanhet strand van Hoek van Holland

(voor vindplaats,

zie

_Langeveld,

2011)

en235

kleppen

van

Venenipis

spp.vande

Zandmo-tor

_{(voor vindplaats,}

zie Van der Valket

_{al., 2011) (coll.}

au-teur)

heb ik geenenkele

klep aangetroffen

dietoe te

schrij-ven isaanV. rhomboides. Zie

_Moerdijk

etal.

_{(2010: 287)}

vooreen

beschrijving

vandeze soort.Een bruikbaar veld-kenmerkvoorsnel onderscheidvande veel

algemenere

en

oppervlakkig gelijkende

V.senescens isdat V. rhomboides een

dikschaliger

soortis.

Natuurlijk

kan ik op MV2 gewoon veel

geluk

hebben

ge-had,maarmisschien is V. rhomboides daar weleen

opval-lend

_{algemene verschijning...?}

Meer,

systematisch,

ver-zamelenvan

Venenipis

spp. zal dat uitmoeten

_wijzen.

De

preservatie

vande

gevonden kleppen

van V. rhomboides

lijkt

sterk op de

preservatie

van V.senescens van MV2.

Daarmee

ligt

eenEemien ouderdomvoor V. rhomboides

van MV2voorde hand.

Van MV2 is in ieder

geval

-opbasisvande

typische

pre-servatieeveneens uit het Eemien-ook de

geruite

tapijt-schelp

V. decussata

_(Linnaeus,

₁₇₅₈₎

bekend

_(o.a.

coll.

Trudy Langeveld

485,

Voorhout).

Conclusie

Ik

_hoop

_{dat dit artikel verzamelaars op MV2}

_aanmoedig!

omook op fossielen zoals het hier beschreven materiaalte letten. Ik ben

_namelijk

_{erg benieuwd}naareventuele

verge-lijkbare

vondsten,omdat de kans_grootis dat die

belang-rijke

aanvullende gegevens

opleveren. Mijn

contactgege-vens

zijn

aanhet eindvandit artikel vermeld.

Dankwoord

Met dankaanAnton Janse,Frank

_Wesselingh

_enTom

Meijer

voorenthousiaste reacties op e-mailsen

informa-tieen aanHans

Langeveld

voorhet makenvande foto’s

voorde

figuren.

Literatuur

Cadée,G.C. & H. Cadée-Coenen,2012. Een fossiele

_klep

van Unio tumidus

Philipsson,

1788 op Texels strand. -Het

Zeepaard

72

(5/6):

136-138.

Gittenberger,

E„W.

_Backhuys

& Th.E.J.

_Ripken,

1984. De landslakken van Nederland. Bibliotheekvan de

Ko-ninklijke

Nederlandse Natuurhistorische

_Vereniging,

37. Utrecht

_(KNNV).

Figuur1:Steenkernvan eenlandslak (Helicoidea)vanMaasvlakte2, coll. auteur01768,in vieraanzichten, balkjeis1 cm.

Figuur2:Fragmentairopengeklaptdoublet zoetwatermossel (Unio-nidae)inijzeroervan Maasvlakte2,coll.auteur 02429. Aanzicht _op debinnenzijde, balkjeis 1cm.

(Pennant, 1777)vanMaasvlakte2, coll. auteur 01771 (boven)en02359. Aanzichtop debuitenzijde, balkjeis1cm.

Venerupisrhomboides Figuur3;

8 AFZETTINGEN WTKG34(1),JUBILEUMJAAR 2013

Gittenberger,

E. & A.W. Janssen

(eds.),

2004. De Neder-landse zoetwatermollusken. Recenteenfossiele week-dierenuitzoetenbrakwater.Nederlandse fauna 2. Na-tionaal Natuurhistorischmuseum Naturalis,KNNV

Uitgeverij, European

Invertebrate

_Survey

-Nederland.

Janse, A.,2010.

_{Suppletie Rockanje}

enMaasvlakte 2.-

Af-zettingen

WTKG 31

(2):

38-39.

Janse, A.,

2011.

Maasvlakte-2

_{publiekstrekker.}

-

Afzettingen

WTKG 32

_(2):

41-42.

Janse, A.,2012. Maasvlakte-2. Nieuwesoortenvoordit

ge-bied.-

Afzettingen

WTKG 33

(3):

68-69.

Janse,A. & A.vanPeursen, 2012. Een KZGW/NMV/

WTKG excursie op het nieuwe Maasvlakte-2 strand 23

juni

2012. -

Afzettingen

WTKG 33

(4):

89-92.

Langeveld,

B.,

2011.

Fossiele molluskenvanhet strandvan

Hoek_vanHolland.-

Afzettingen

WTKG 32

(4):

76-82.

Moerdijk,

RW. et

al.,

2010. De fossiele

_schelpen

van de

Nederlandse kust. Nederlands Centrumvoor Biodiver-siteitNaturalis,Leiden.

Peeters, K., 2012. Bezoek Maasvlakte 2 eind november

2011.-

_Afzettingen

WTKG 33

_(1):

11-12.

Valk, B.van der,D. Mol & H. Mulder,2011.

Mammoet-bottenen

schelpen

voorhet oprapen:

verslag

van een

onderzoeksexcursienaarfossielen op ‘De Zandmotor’ voorde kusttussen Ter

_Heijde

en

Kijkduin

(Zuid-Hol-land).

-

Afzettingen

WTKG 32

(3),

51-53.