Citation for published version (APA):
Groot, de, J. C. (1982). Onderwijskundige kursussen voor TH-docenten in de periode juni 1980 - juni 1981. (TH Eindhoven. Onderafd. Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen. Onderwijsresearch : rapport; Vol. 26). Technische Hogeschool Eindhoven.
Document status and date: Gepubliceerd: 01/01/1982
Document Version:
Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record
Please check the document version of this publication:
• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences between the submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.
• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.
• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers.
Link to publication
General rights
Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain
• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.
If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please follow below link for the End User Agreement:
www.tue.nl/taverne Take down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us at: openaccess@tue.nl
providing details and we will investigate your claim.
Rapport nr. 26
voorjaar 1982
Onderwijskundige kupsussen voop
TH-doaenten in de pePiode
juni 1980 - juni 1981
Titelbeschrijving
Onderwijskundige kursussen voor TH-docenten in de periode juni 1980 - juni 1981
mw.drs.
J.e.
de Groot54 p., tab, vrl, sum. T.H.-rapport nr. 26 Eindhoven, voorjaar 1982
Titelbeschrijving 1
Inhoud 2
Samenvatting/summary 4
O. Inieiding 7
Deel I: De kursus 'Het Geven van Hoorkolleges' 9 1. De kursus 'Het Geven van Hoorkolleges' 10
1.1. De deelname 10
1.2. Deelname vervolgaktiviteiten 11
1.3. Verhouding potentiele - ree!e deelnemers 11
2. De evaluatie van de kursus direkt na afloop 13
2.1. De minikolleges 14
2.2. De onderwijskundige informatie en de oefenlngen 14
2.3. Demonstratie AV-middelen 16
2.4. Verdere positieve punten 16
2.5. Algemene opmerkingen 16
2.6. Suggesties voor verbetering 17
3. Evaluatie van de kursus, een half jaar na deelname 17
3.1. Reakties op de vragenlijst 18
3.2. Resultaten van de evaluatie 18
3.2.1. Onderwijservaring 18
3.2.2. Kenmerken van het door kursisten verzorgde onderwijs aan de THE 20 3.2.3. Het oordeel over de kursus als geheel 22 3.2.4. Zou u de kursus aan anderen aanbevelen? 23
3.2.5. De aktiviteiten tijdens de kursus 24
3.2.6. De effekten van de kursus 27
3.2.7. Verbeteringen voor toekomstige kursussen 29
3.2.8. De onderwijskundige informatie 30
3.2.9. Opmerkingen, suggesties en ideeen 33
Deel II: De kursus 'Tentamens' 1. Het doel van de kursus 'Tentamens' 2. De opzet van de kursus 'Tentamens' 2.1. Het basisprincipe
2.2. Het programma
3. De ultvoerlngen van de kursus 3.t. De gegeven kursussen
3.2. De werving
3.3. De deelname aan de kursus 4. Evaluatie direkt na afloop 4.1. De eerste kursus voorjaar 1981 4.1.1. Leerervaringen
4.1.2. Het oordeel over de kursus
'Tentamens'
4.1.3. De wijzigingen in het kursusprogramma na de eerste kursus 4.2. De kursussan in het najaar 1981
4.2. 1. 'Ik heb van deze kursus geleerd ... ' 4.2.2. De nuttigste aktiviteit van de kursus
4.2.3. De minst nuttige aktiviteit van de kursus 4.2.4. Suggesties voor verbetering
5. Konklusies
Vragenlijst ten behoeve van de evaluatie van de kursus 'Het Geven van Hoorkolleges'
36 37 37 37 38 39 39 39 40 40 41 41 42 42 42 43 44 4S 46 48
aan universiteiten en hogescholen, met als uiteindelijk doel de kwaliteitsverbetering van het onderwijs.
De groep Onderwijsresearch is in november 1978 een experimenteel onderwijsprojekt gestart, dat deze onderwijskundige professionali-sering beoogde, getiteld: ' onderwijskundige kursussen voor TH-do-centen', In het kader van dit projekt zijn nu twee kursussen ont-wikkeld en geevalueerd, te weten: de kursus 'Het geven van
Hoorkol-leges' en de kursus 'Tentamens' (respektievelijk deel I en II van dit rapport). Tussen juni 1979 en juni 1981 is een kursus Het geven van Hoorkolleges 17 maal gegeven aan totaal 116 docenten van de TH, waaronder 22 kroondocenten. Dit is 15% van het aantal potentiele deelnemers (= aIle kroondocenten, inclusief de buitengewoon hoogle-raren en het wetenschappelijk personeel in vaste dienst).
Een half jaar na het volgen van de kursus Het Geven voor Hoorkolleges hebben aIle kursisten een vragenlijst ontvangen om hun oordeel en effekt van deze kursus op wat langere termijn te achterhalen. Belangrijkste resultatert van deze evaluatle:
- Van de 54 kursisten in de tweede evaluatieperiode , hebben er 41 een vragenlijst ingevuld.
- Deze kursus trekt vooral docenten met een redelijke onderwijservaring: totaal had 78.3% meer dan 5 jaar ervaring. Dit betekent echter niet dat deze docenten in het verleden onderwijskundige of didaktische scholing hebben gehad; slechts 5 van de 41 kursisten uit deze evalua-tieperiode (1980/1981) hadden een pedagogische aantekening voor het VWO;
- De onderwijslast van de kursisten is vrij hoog. De 37 kursisten die in het studiejaar 1980/1981 onderwijs verzorgden gaven in totaal 75 verschillende kolleges, instrukties, praktika, werk- en projektgroe-pen. Dit betreft 18 keer een groep studenten van 50 of meer en 50 keer een kleinere groep, waarbij deze 33 keer weer kleiner dan 20 studenten was.
Het algemene oordeel over de kursus als geheel is in de tweede perio-de aanmerkelijk positiever dan in perio-de eerste evaluatieperioperio-de (respek-tievelijk 31,7% en 4.6%; totaal 17,9\ vond de kursus zeer waardevol).
1ega's nutt1g vinden. Zolang de deelname vrijblijvend 1s zal echter een groep van docenten voor wie deze kursus erg nuttig is, niet be-reikt worden.
De nuttigste aktiviteit van deze kursus is voor hij aIle kursisten het miniko11ege geweest, door:
1. het ontvangen van terugkoppeling van kollega's 2. het terugzien van jezelf op de video
3. het heoordelen en terugzien van andere minikol1eges
- Het minst nuttig was voor 20 kursisten de demonstratie van audio-visuele middelen; voor 6 de onderwijskundlge Informatie en voor 2 66n van de oefeningen.
- Naar aanleiding van de kursus hebhen 32 kursisten iets aan hun kollege veranderd. Deze veranderingen hadden vooral he trekking op het struktu-reren van de leerstof.
- De meningen over de onderwijskundige informatie zijn verdeeld; hoewel in de tweede evaluatieperiode er een tenden$ is tot een iets posit1ever oordeel.
De kursus Tentamens is 3 keer gegeven aan totaal 19 kursisten. D1t is nog maar 2,5% van het aantal potenti61e deelnemers.
De kursus in het voorjaar 1981 had een exper1menteel karakter en is ge-evalueerd door middel van 'learner-reports'. De leerervar1ngen van deze kursisten vallen globaal in twee kategorieen uiteen, te weten:
- algemene onderwijskundlge principes - hoe beter te handelen
De kursus is na deze experimentele fase op een aantal punten hijgesteld. De opdrachten zijn eenduidiger geformuleerd en de evaluatie is uitgehreid. In het najaar van 1981 zijn 2 Tentamenkursussen gegeven. De evaluatie di-rekt na afloop van deze kursus leverden de volgende resultaten op:
- de 15 kursisten gaven samen 43 leerresultaten van deze kursus aan, o.a. het formuleren van leerdoelen: types en niveaus, en het formuleren van tentamenvragen, een systematische aanpak en inzicht in de relat1es tus-sen leerdoelen, leerstof en het tentamen.
- driekwart van de kursisten vind de werkwijze van de kursus het nutt1gsti bijna de helft noemt 1 of meer programma-onderdelen, zoals opdracht 2 en 3 en de oefening Het Tentamen.
een van de onderdelen van het programma: opdracht 2 en 3 en de oefening het tentamen. Ook eenderde maakt een algemene opmerking over de kursus zoals: te veel oefeningen te weinig stof; de dis-kussies leveren te weinig op en de terugkoppeling kritischer. - Het merendeel van de kursisten heeft het doel van deze kursus:
het, in relatie tot de leerdoelen, opstellen en beoordelen van tentamens volgens onderwijskundige principes, bereikt.
- Voor de volgende Tentamenkursus worden een aantal verbeteringen overwogen.
Door het organiseren van onderwijskundige kursussen voor TH-docen-ten komt de behoefte aan onderwijskundige professionalisering naar voren. Er blijkt behoefte te zijn onder TH-docenten aan uitwisseling, diskussie over en begeleiding van het onderwijs dat deze verzorgd. Mede met het oog op de ingrijpende wijzigingen die de Twee Fasen Struktuur de komende jaren voor het onderwijs aan studenten op de TH met zich meebrengt, verdient het aanbeveling een TH beleid te ont-wikkelen voor de onderwijskundige professionalisering van de docenten op de TH.
Summary
The Educational Research Centre is organizing courses for staff members of the University of Technology, since november 1978.
From june 1979 until june 1981 two courses, 'On Lecturing' and 'Examinating' have been developed and evaluated.
The course 'On Lecturing' has been given 17 times, for a total of 116 staff members. This is 15% of the 759 staff members working at the University of Technology. Most participants in the course were experienced staff members spending a relatively large part of their time on teaching. The participants jUdged the micro-teaching as the most useful activity in the course. Somewhat more than half of the participants have made alterations in their way of giving lectures.
The course 'Examinating' has been given 3 times for a total of 19 staff members. Most participants say that they did have realized the aim of the course: they have learned to draft and mark examinations, in relation to teaching goals and educational principles.
The courses make clear the need of staff members to discuss their teaching and their need for advice. It is proposed that a program for the profess-ionalization of staff is developed at the University of Technology.
Het wetenschappelijk personeel van Nederlandse universiteiten en hogescholen heeft meestal geen opleiding gehad voor de onderwijs-taak die zij geacht wordt te vervullen. De medewerkers, die ge-confronteerd worden met hat geven van een kollege of het begelei-den van een praktikum, werkgroep of projektgroep, moeten meestal zelf maar zien hoe zij het vak van onderwijs geven leren. Vaak zullen ervaringen uit de eigen studententijd hierin een be lang-rijke rol spelen. Ieder heeft nog weI een voarbeeld voor ogen van een briljante docent, die uitermate boeiend kollege gaf en waar je erg veel van leerde. Enkelen lukt het om in de voetsporen van dit voorbeeld te treden; die hebben It in zich. De meesten zullen zich echter het vak van onderwijs geven op een andere manier eigen moeten maken.
Zowel in het buitenland als in Nederland worden onderwijskundige kursussen verzorgd ter verdere professionalisering van de docenten aan universiteiten en hogescholen, met als uiteindelijk doel de kwaliteitsverbetering van het onderwijs.
In de lijn van deze ontwikkelingen heeft de groep Onderwijsresearch in april 1978 een aanvraag ingediend voor een experimenteel onderwijs-projekt, getiteld: IOnderwijskundige kursussen voor TH-docenten'. Dit projekt wordt voor de periode van 4 jaar (november 1978 tot decem-ber 1982) uit de centrale beleidsruimte gefinancierd.
Ais eerste, in het kader van dit projekt, is de kursus 'Het Geven van Hoorkolleges' ontwikkeld. De keuze voor dit onderwerp van de eerste kursus was niet moeilijki het overgrote deel van de docenten aan de TH geeft namelijk kolleges. Het is de overheersende onderwijsvorm. De tweede kursus, die ontwikkeld is beteft de kursus 'Tentamens'. Ook dit was geen moeilijke keus,want elk jaar worden er op de TH honderden tentamens afgenomen.
De kursus 'Het Geven voor Hoorkolleges' is tuusen juni 1979 en juni 1981 17 maal gegeven aan totaal 116 docenten van de TH (zie tabel 3, deel I.1).
De kursus 'Tentamens' is sinds januari 1981 3 maal gegeven aan 19 docenten (zie tabel 14, deel II.3).
leld door een Adviesgroep.
De taken van deze adviesgroep zijn onder meer:
- het meedenken over het type kursussen dat gegeven gaat worden en de wijze van ultvoering;
- het stimuleren van kollega-docenten om aan deze kursussen deel te nemen.
Aan de leden van de Adviesgroep werd gevraagd hun bijdrage te leveren vanuit de achtergrond van de eigen afdeling en zich voor te stellen hoe bepaalde door de Groep Onderwijsresearch voorgestelde zaken daar het best gebracht zouden kunnen worden.
De Adviesgroep is opgericht op 26 maart 1979, en bestaat uit de volgen-de personen.
1. Prof. dr. H.M. Gijsman afd. Natuurkunde 1) 2. Prof.dr.ir.J.D. Janssen afd. Werktuigbouwkunde 3. Prof.ir. F.J. Kijlstra afd. Elektrotechniek 2) 4. Prof.ir. P.A. de Lange afd. Bouwkunde
5. Prof.dr. R. Metselaar afd. Scheikundige Technologie 6. Prof.dr. P.C. Sander afd. Bedrijfskunde
7. Prof.dr. D.W. Vaags groep Onderwijsresearch afd. W en Mw 8. Mevr. drs. H. de Groot groep Onderwijsresearch afd. W en Mw
1) uitgetreden januari 1981 2) uitgetreden augustus 1981
De onderafdelingen Wiskunde en Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen zijn nog niet in de Adviesgroep vertegenwoordigd.
De Adviesgroep is sinds haar oprichting 10 maal bij elkaar geweest. In de vergaderingen zijn de concepten van de kursussen en de bij de kursus behorende onderwijskundige informatie aan de orde geweest. Daar-naast zijn de leden van de Adviesgroep tussen de vergaderingen door op de hoogte gehouden met tussentijdse verslagen van de werkzaamheden. De adviezen, opmerkingen en suggesties van de leden van deze adviesgroep waren steeds bruikbaar en opbouwend en hebben zeker bijgedragen tot het slagen van dit projekt.
1. De kursus 'Het Geven van Hoorkolleges'
De doe len en de opzet van deze kursus zijn niet veel veranderd sinds de vorige evaluatieperiode (zie interne memo 40-81). Het basisprincipe blijft het zelf doen van de kursisten door middel van de minikolleges en het ge-ven van terugkoppeling aan medekursisten.
In het programma zijn twee wijzigingen doorgevoerd: de inleiding en de onderwijskundige informatie 'Hoe leren studenten' is vervangen door de oefening 'Welke doelen wenst u met uw onderwijs na te streven'. Dit naar aanleiding van de vorige evaluatie: deze onderwijskundige informatie kwam als minst nuttige uit de bus.
De video-opname 'How not to
. ..
,
,
waarin een docent een aantal in het oog springende fouten maakt, is eruit gelaten, omdat veel kursisten vonden dat ze hiervan niet zoveel leerden. Bovendien was de kwaliteit van deze video-opname niet zo best.Sinds januari 1981 gebruiken we als onderwijskundige informatie het boekje van J.F.M.J. van Hout e.a. 'Geven van Hoorcolleges' uit de reeks Onderwijs-kundige informatie voor het Hoger Onderwijs (Aula 807) in plaats van de bro-chure 'Onderwijsvaardigheden'.
De werving vindt plaats door middel van een gele folder, die voor de zomer-vakantie aan aIle potentiele kursusdeelnemers wordt verstuurd.
1.1. De deelname aan de kursus 'Het Geven van Hoorkolleqes'
Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal deelnemers aan de kursus 'Het Geven van Hoorkolleges', verdeeld over de afdelingen vanaf juni 1979 tot en met
juni 1981.
In deze periode hebben totaal 116 docenten de kursus gevolgd.
Uit elke afdeling hebben docenten deelgenomen. De meeste deelnemers komen uit de afdelingen der Bedrijfskunde (25) en Werktuigbouwkunde (21).
Onder deze 116 kursisten van 17 kursussen bevonden zich 22 kroondocenten waaronder 2 bUitengewoon hoogleraren.
Tabel 1: Aantal deelnemers per kursus en per afdeling
Afdelingen Kursusdata
W&Mw adk Wsk N W E T a OVerig Tot.
1 tim 9 in periode 6-'79 tim 1-'80 10 18 3 3 12 7 3 6
-
62 1980 10. 10-11/06 3-
-
-
1 1-
-
23 8 11. 18-19/06-
-
-
2-
-
-
51-
7 12. 05-06/11-
1-
-
-
4-
-
23 7 13. 10-11/12-
1-
-
-
2 1 1-
5 1981-14. 21-22/01
-
-
-
-
62-
1-
-
7 15. 11-12/02-
3 1-
-
-
1-
13 6 16. 15-16/04-
-
1 1 2 1-
2-
7 17. 03-04/06-
2 1-
-
-
2 2-
7 Totaal 13 25 6 6 21 15 8 17 5 1161 De deelnemers kwamen allen uit de vakgroep aPT 2 De deelnemers kwamen allen uit de vakgroep WTM
3 De overige deelnemers kwamen van de Nieuwe Lerarenopleiding, Stralings-beschermingsdienst, Dienst Personele Zaken en het Rekencentrum
1.2. Deelname aan de vervolgaktiviteiten
Aan de AV-workshop hebben in de beschreven periode 42 personen deelgenomen; niet aIleen docenten, maar ook enkele sekretariaatsmedewerkers; waarschijn-lijk omdat deze vaak belast worden met de uiteindewaarschijn-lijke uitvoering van transparanten van de docent.
In het najaarssemester van 1980 is van 14 docenten een heel hoorkollege aan de hand van een videb-opname geevalueerd. Door een technische onvol-komenheid kon deze aktiviteit in het voorjaarssemester 1981 niet gekon-tinueerd worden. In het najaar van 1981 is er bij 7 docenten weer een 'echt' kollege geevalueerd.
1.3, De verhouding tussen het aantal potentiele deelnemers en het reeele aantal deelnemers
aan de kursus 'Het Geven van Hoorkolleges" 759. Hierbij zijn aIle kroon-docenten, inclusief de buitengewone hoogleraren en het wetenschappelijk personeel in vaste dienst gerekend. De medewerkers die via de tweede en derde geldstroom zijn aangetrokken zijn niet meegeteld.
In tabel 2 is de verhouding tussen potenti~le en re~le deelnemers weer-gegeven. De varia ties tussen de afdelingen worden hier verder niet ge-interpreteerd.
Tabel 2: Aantal re~le kursisten in verhouding t~thet aantal potenti~le kursisten Afdeling W&Mw Bdk Wsk N W E T B Totaal Gewone hoogleraren Buitengewone hoog-leraren Bijzondere hoog-Potentieel 48 72 94 108 84 159 80 114 759 127 30 leraren 8 Totaal 165
ReitH over 17 kursussen
aantal % 13 27% 25 35% 6 6% 6 6% 21 25% 15 9% 8 10% 17 15% 111* 15% 20 16% 2 7% 22 13%
*
De 5 'OVerig' zijn buiten beschouwing gelaten (zie tabel 1)Na 3 jaar de kursus 'Het Geven van Hoorkolleges' komt er een zekere regelmaat in de deelname naar voren. Tabel 3 geeft een overzicht van het aantal kursussen en het aantal deelnemers per jaar.
Tabel 3: Aantal kursussen en aantal deelnemers per jaar
Jaar Aantal kursussen Aantal deelnemers
1979 6 42
1980 7 47
1981 6 43
Totaal 19 132
De verhouding tussen het aantal potentiele en het aantal reele deel-nemers houdt hiermee gelijke tred.
In de periode tussen juni 1979 en juni 1980 had in 11 kursussen 10% van het aantal potentiele kursisten deelgenomen. Een jaar later, na 17 kursussen in juni 1981 was dit 15%; een toename in een jaar van 5%.
Dit betekent, als we deze cijfers extrapoleren, dat het nog 17 jaar duurt voordat aIle potentiele kursisten aan de kursus hebben deelge-nomen 1. En dan hebben we hierbij nog geen rekening gehouden met ver-trek van oude en de komst van nieuwe medewerkers e~ de medewerkers van de technische staf, die ook bij de uitvoering van onderwijs betrokken zijn.
2. De evaluatie van de kursus direkt na afloop
Meteen na afloop van de kursus, aan het eind van de tweede dag wordt de kursus geevalueerd. Elke deelnemer wordt gevraagd een, hooguit twee punten te noteren die als het meest positief en het meest negatief zijn ervaren. Verder wordt gevraagd naar eventuele suggesties voor ver-betering van de kursus.
Deze werkwijze dwingt de deelnemer aan de kursus een keuze te doen en niet toe te geven aan het gevoel van: 'Bet was weI leuk en gezellig, dus alles maar positief noemen'.
Aan de hand van deze evaluaties worden van 52 kursisten hieronder hun reakties en suggesties besproken op de verschillende onderdelen van de kursus.
2.1. De minikolleges
Van de 52 kursisten wiens opmerkingen over de sterke en zwakke punten van de kursus zijn verwerkt hebben er 33 een of meer opmerkingen over het minikollege in positieve zin. Door 23 kursisten werden negatieve opmerkingen gemaakt over het minikollege.
~!_~~!!~!_~~~~!~_~~~_~!~_~!~!~~~~!2!
De voornaamste redenen om het minikollege het nuttigste en meest leer-zame aspekt van de kursus te noemen zijn:
video-opname van de minikolleges: jezelf bezig zien
de mondelinge terugkoppeling met behulp van de formulieren
~!_~~~~~!_~~~!!~_~~~_~!!_~!~!~~~~!2!
Minder goed aan het minikollege vond een aantal de mondelinge terugkop-pellng, veelal omdat deze te vriendelijk, te mat of niet 'hard' genoeg was. Zeker van de kursusleiding werd een strenger oordeel verwacht. Een paar kursisten hadden moeite met de terugkoppelingsformulieren omdat de
terminilogie niet volledig adequaat of te vaag was.
Een tweede zwak punt was de beperking die het minikollege oplegde. Ener-zijds omdat de tijd (10 min.) te kort zou zijn, anderEner-zijds omdat elke kur-sist maar een keer optreedt. Bovendien blijft het minikollege een 'labora-toriumsituatie'. Een aantal kursisten misten dan ook een strategie om de gekonstateerde fouten af te leren in de kollegezaal zeif.
2.2. De onderwijskundige !nformatie en de oefeningen
Een van de doelen van de kursus is het verschaffen van onderwijs-kundige informatie, die zinvol is voor docenten van de T.H.E •• Dit ge-beurt door middel van inleidingen met diskussie, ondersteund door zo bon-dig mogelijk opgeschreven schriftelijk materiaal en door oefeningen, die een diskussie op gang moe ten brengen.
De onderwijskundige informatie en de oefeningen tijdens deze kursus be-treffen:
de brochure 'Over het Geven van Onderwijs'; bedoeld als inleiding op de onderwijskundige kursussen en vooraf toegezonden aan de kursisten;
'Onderwijsvaardlgheden', waarin de achtergrond en uitgangspunten van het kollege-terugkoppelingsformulier uit de doelen wordt gedaan. Het Dozijn Doceerdeugden is hierop gebaseerd.
De oefening 'Welke doe len wenst u in uw onderwijs na te streven', waarbij een rangorde moet worden aangebracht voor een bepaalde kursus van 10 mogelijke leerdoelen.
'Het hoe, wanneer en waarom van het hoorkollege', of een antwoord op de vraag: 'Waarom geven we eigenlijk nog steeds hoorkollege?' Inleiding, diskussie en schriftelijk materiaal.
De oefening 'informatie-overdracht', waarbij geprobeerd wordt de kursisten de processen van vergeten en onthouden te laten ervaren aan de hand van een eenvoudig probleem.
~~_!~~E!!E~1!j~~_!~!~E~~!!~
Ais meest positieve punt noemen 12 kursisten de inleidingen en diskus-sies; 7 van hen in algemene zin ('goed leesbare richtlijnen en brochures'), de rest noemt een van de inleidingen. Deze informatie vinden 6 kursisten het minst nuttig ; in het algemeen omdat deze te lang waren of 'inleiding onderwijsvaardigheden te kort' en 'niet sterk' en 'nut van hoorkolleges: te weinig tijd voor diskussie'.
~_~~!!~!~2~~
Het Dozijn Doceer Deugden was voor 4 kursisten een positief punt van de kursus en voor 3 een negatief punt. Deze laatste 3 vonden dit alleen omqat de schaal die gebruikt wordt bij deze oefening onvoldoende gedefi-nieerd was.
De oefening over leerdoelen werd door meer kUrsisten goed (7x) dan slecht (4x) gevonden. Goed omdat deze de kursisten bewust maakte van onderwijs-doe len en omdat deze oefening een interessante diskussie opleverde. Deze oefening werd minder positief beoordeeld door kursisten die er wat in misten: informatie over leerdoelen en leerprocessen, en het formuleren van vakspecifieke doelen.
De oefening 'Informatie-overdracht' was voor een kursist erg nuttig en voor 2 het minst nuttig.
In het algemeen stelt een van de kursisten over de inleidingen, oefeningen en diskussies:
'De dingen om in te vullen en over na te denken zetten mij verder aan het denken over onderwijs in het algemeen en zullen zeker aanleiding vormen om in de afdeling meer over onderwijs te dis-kussieren.'
2.3. Demonstratie A.V.-middelen
Deze werd door 5 kursisten positief gewaardeerd, omdat deze veel nieuwe informatie bevatte en het inzicht heeft verbreed ten aanzien van de mogelijkheden van visuele ondersteuning.
V~~r 11 kursisten was dit het minst leerzame deel van de kursus, veelal omdat voar hen de inforrnatie niet nieuw was of omdat informatie gemist werd (over film en video).
2.4. Verdere positieve punten
De basisprincipes van de kursus: Het zeIf doen en het samenwerken in een
heterogene groep werd in totaal door 12 kursisten als positief ervaren.
Het zelf doen 'geeft je zelf eni9 vertrouwen' en 'het is erg belangrijk om met vakgenoten je eigen aanpak te onderzoeken en ervan te leren'. De sfeer tijdens de kursus werd door 6 kursisten omschreven als 'prettig,
plezierig, motiverend en open'.
V~~r 4 kursisten is het aspekt van zich bewust worden van een aantal zaken,
zoals 'bestaande vermoedens over jezelf' of 'dat een hoorkollege gemakkelijk fout uitgelegd kan worden', het rneest positieve geweest.
2.5. Algemene opmerkingen
Positief
De opzet en organisatie werd als sterk punt van deze kursus naar voren
gebrachti vooral de variatie in het programma. Een aantal vindt 'alles
goed' en het geheel een positieve zaak. De kursus heeft ook motiverend
gewerkt om het kollege te gaan verbeteren, of om er althans meer over na
te gaan denken. Een kursist is zich de twee kursusdagen bewust geworden van een van de belangrijkste principes waarop de onderwijskundige
kursus-sen steunen:
'Onderwijsgeven is een vak! en je kunt het nog leren ook'
~~2~!~~!
De omgeving waarin de kursus gegeven werd is 3 keer negatief gewaardeerd:
'deze is erg benauwd en heeft geen ramen'. Een technisch puntje:'het zou
prettig zijn als het licht gedimd kon worden.'
Op het programma als geheel hadden 4 kursisten kritiek: voor een was het
te vol , voor e~n onaverzichtelijk en 2 vanden het te langdradig en een te
laag tempo.
Kritiek op de mede-kursisten was er 2 keer: slechte opkomst, te laat kamen,
'Als men zich voor de kursus inschrijft weet men toch dat men zich voor de totale tijd bindt?'
3 Kursisten konden geen zwakke of slechte kanten aan de kursus ontdekken.
2.6. SU2gesties voor verbetering
Van de 52 kUrsisten uit deze evaluatieperiode geven 15 kursisten sugges-ties voor deze of nieuwe onderwijskundige kursussen voor T.H.-docenten. Suggesties voor de kursus Het Geven van Hoorkolleges:
iedereen een minikollege over het zelfde onderwerp laten geven herhaling van een 4 minuten minikollege
meer nadruk leggen op inhoudelijke presentatie en de voorbereiding van het kollege
video-band met een 'goed' en 'slecht' kollege over hetzelfde onderwerp de oefeningen beginnen met het zelf formuleren van een tdoel t en een
'deugd'
flexibeler tijdsindeling: spreiden over maer dagdelen nodig een vrijwillig publiek van studenten uit
en 'last but not least':
'Follow-up lijkt mij logische volgende stap, dit is echter nog vrijblijvend in de 'mogelijke' toekomst genoemd. Mogelijk kon-kreter te organiseren!'
Andere opmerkingen en idee~n:
meer bekendheid geven aan deze waardevolle kursussen
een kursus over het opzetten van een curriculum; nu de tweefasen struktuur ontwikkeld moet gaan worden.
3. Evaluatie van de kursus, een half jaar na de deelname
Na een half jaar hebben aIle kursisten een vragenlijst ontvangen. Het doel van deze vragenlijst is om het oordeel over en het effekt van de kursus op wat langere termijn te achterhalen.
De termijn van een half jaar is gekozen omdat er dan een redelijke kans bestaat dat kursisten na het volgen van de kursus, weer onderwijs hebben verzorgd en daardoor de mogelijkheid hebben gehad ervaringen uit de kur-sus in hun onderwijs te verwerken.
3.1. De reakties op de vragenlijst
Tussen juni 1980 en december 1981 zijn er 54 vragenlijsten verstuurd. Hiervan zijn er 41 terugontvangen.
Het totaal aantal ingevulde vragenlijsten, verdeeld naar afdeling, staat weergegeven in tabel 4.
Tabel 4: Reakties op de vragenlijst per afdeling
Afdelingen Totaal W&Mw Bdk Wsk N W E T B overig 80/81 Aantal deel-nemers 3 7 3 3 9 8 5 11 5 54 Aantal inge-vulde vragen-lijsten 1 7 4 3 8 8 3 4 3 41 Percentage 33.3 100 133. JI' 100 88.9 100 60.0 36.4 60.0 75.9
*Een vragenlijst uit de vorige evaluatieperiode
Naast antwoordpercentages van 100% zijn er 2 afdelingen die hier erg ver onder liggen, m.n. Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen en Bouwkunde
(respektievelijk 33.3% en 36.4%).
Het gemiddelde antwoordpercentage in deze evaluatieperiode is hoger dan in de vorige periode (respektievelijk 75.9% en 69.6%).
3.2. Resultaten van de evaluatie
De gebruikte vragenlijst is opgenomen in de bijlage. Hieronder zullen de reakties worden weergegeven op de gestelde vragen.
3.2.1. De Onderwiiservarinq van de deelnemers aan de kursus
In de eerste evaluat~eper10de werd het vermoeden bevestigd, dat de kursis-ten redelijk wat onderwijservaring hadden. In totaal had 81.4% meer dan 5 jaar onderwijservaring.
In tabel 5 wordt van 40 kursisten uit de 2e evaluatieperiode het totaal aantal jaren onderwijservaring weergegeven samen met dezelfde gegevens uit de eerste periode. Totaal 79/80 116 84 72.4
Hierbij zijn inbegrepen het lesgeven op zowel Universiteit of Hogeschool, als in HBO of voortgezet onderwijs. De jaren ervaring in he.t avondonder-wijs zijn niet apart geteld, omdat dit onderavondonder-wijs vaak naast een andere onderw1jstaak overdag wordt verzorgd en zodoende niet apart als zodanig meetelt in het aantal jaren dat men lesgeeft.
Tabel 5: Totaal aantal jaren onderwijservaring
1979/1980 1980/1981 totaal 1979/1981 aantal % aantal % aantal
,
Geen onderwijservaring 3 7 2 5 5 6 5 jaar of Minder 5 11.6 8 20 13 15.7 Tussen de 5 en 10 jaar 16 37.2 15 37.5 31 37.4 Tussen de 10 en 20 jaar 16 37.2 12 30 28 33.7 20 jaar of meer 3 7 3 7.5 6 7.2 Totaal 43 100 40 100 83 100
De kursus lHet Geven van Hoorkolleges' blijft vooral docenten aantrekken met een redelijke onderwijservaring: totaal 78.3% met meer dan 5 jaar ervaring.
In tabel 6 wordt het aantal jaren onderwijservaring op de T.H.E. weergegeven.
Tabel 6: Aantal jaren onderwijservaring op de T.H.E.
1979/1980 1980/1981 totaal 1979/1981 aantal % aantal % aantal %
Geen onderwijservaring 4 9.3 3 7.5 7 8.4 5 jaar of Minder 8 18.6 13 32.5 21 25.3 Tussen de 5 en 10 jaar 18 41.9 13 32.5 31 37.4 Tussen de 10 en 20 jaar 10 23.2 9 22.5 19 22.9 20 jaar of meer 3 7 2 5 5 6 Totaal 43 100 40 100 83 100
In de periode 1980/1981 had 40% van de kursisten minder dan 5 jaar
onderwijservaring op de T.H.E., over de he Ie periode was dit bijna
34%.
Onderwijservaring elders hadden 21 kursisten: 11 keer was dit op een andere universiteit of hogeschool of op het hoger beroepsonderwijs
(minimaal een ~ jaar, maximaal 12 jaar) en 5 keer betrof dit gedurende 2 tot 9 jaar kursussen in het bedrijfsleven.
In het vQortgezet onderwijs hadden 5 kursisten onderwijservaring opgedaan.
Dit betekent dat zij in het verleden enige onderwijskundige (of didaktische) scholing hebben gehad; maar dan weI gericht op een ander type onderwijs.
Hieruit voIgt dat van de 41 kursisten uit deze evaluatieperiode er 36, noch voordat ze onderwijs 9ingen geven, noch tijdens het uitvoeren van hun onder-wijstaak, op systematische wijze kennis hebben gemaakt met onderwijskundige principes.
3.2.2. Kenmerken van het door kursisten verzorgde onderwijs aan de T.H.E.
Bij het ontwerpen van de kursus 'Het Geven van Hoorkolleges' hadden we zelf een bepaald beeld van een hoorkollege: een docent staat voor een groep van minstens 50 studenten 1 of 2 maal 45 minuten les te geven.
In de vorige evaluatieperiode bleek dit beeld niet te kloppen met de
werke-lijkheid van de kursisten.
Het bleek dat 20 kursisten in het studiejaar 1979-1980 kollege hebben gegeven aan 50 of meer studenten, terwijl 31 docenten aan een groep van minder dan .50 studenten les gaf, waarvan meer dan de helft zelfs groepen van 20 of minder studenten had.
De 41 kursisten van de tweede evaluatieperiode gaven onderwijs aan 73 verschil-lende groepen. In tabel 7 staat een overzicht van de groepsgrootte van het
door kursisten verzorgde onderwijs in 1980/1981.
Tabel 7: De door kursisten in 1980/'81 gegeven kolleges, qua groepsgrootte
Aantal kursisten 33 17 11 7 6 Groepsgrootte van de gegeven kolleges 20 of minder tussen de 20 en 50 tussen de 50 en 100 100 of meer
niet van toepassing of niet ingevuld
De kursisten die in 1980/1981 aan de kursus hebben deelgenomen gaven 18
keer kollege aan een groep van 50 of meer studenten, terwijl 50 keer
onderwijs gegeven werd aan een kleinere groep, waarbij deze 33 keer weer
kleiner dan 20 studenten was.
Van de 41 kursisten, die de vraag naar de onderwijslast in het studiejaar
1980/1981 hebben ingevuld, gaven er 4 dat jaar geen onderwijs.
De overige 37 kursisten verzorgen in totaal 75 verschillende kolleges,
instrukties, praktika, werk- en projektgroepen.
Van deze groep gaven 28 samen 42 verschillende kolleges; 16 geven kollege
over
een
onderwerp of yak, de overige 12 over 2 of 3 onderwerpen.Bij instrukties en praktika zijn 17 docenten betrokken; hiervan gaven er
8 oak een of meer hoorkolleges.
Door 6 docenten wordt een werk- of projektgroep begeleid; 2 doen dit naast
een of meer hoorkolleges.
Van de 43 kursisten die de vraag naar de onderwijslast in het studiejaar
1979-1980 hebben ingevuld, geven er 7 geen kolleges. De overige 36 verzorgen
in het totaal 65 verschillende kolleges.
Hiervan geven 20 docenten een kollege over een onderwerp of vak aan een
groep studenten. Er zijn in deze groep van 43 docenten 16 docenten die meer dan 1 kollege gaven, twee zelfs 5 of meer.
Over deze groep van 36 docenten die kollege(s) verzorgen, zijn er 13 oak
nag betrokken bij ander onderwijs, zoals instrukties, praktika, vakoefe-ningen, projektonderwijs en dergelijke. Twee kursisten waren aIleen bij
deze onderwijsvormen betrokken.
Samengevat over de periode 1979/1981:
Van aIle 84 kursisten, waarop deze evaluatie van de kursus 'Bet Geven van Hoorkolleges' betrekking heeft, geeft 42.9~ gedurende 1 semester 1 kollege
van 2 x 45 minuten aan 1 groep studenteni 21.4~ geeft meer kolleges in een
semester.
Naast het geven van kolleges is 27.4% betrokken bij andere onderwijsvormen, zoals instrukties, praktika, werk- en projektgroepen.
Tabel 8 en 9 geven respektievelijk de studiefase waarvoor het onderwijs in 1980/1981 werd verzorgd en het type van onderwijs weer.
Tabel 8: Verdeling onderwij~
per studiefase in %. Studiefase p K I 14.3 55.7 30.0
Tabel 9: Verdeling onderwijs naar type in % Type onderwijs Verplicht Service Keuze % 46.1 5.3 48.7
Meer dan de helft van het onderwijs werd verzorgd in de kandidaatsfase. Het betreft voor het merendeel verplichte - of keuzevakken.
3.2.3. Het oordeel over de kursus als geheel
De eerste evaluatieve vraag betrof het algemene oordeel over de kursus na een half jaar. Tabel 10 geeft hiervan een overzicht.
Tabel 10: Het oordeel van kursisten over de kursus als 2eheel na een half jaar
Oordeel 1979/1980 1980/1981 Totaal 1979/1981
aantal % aantal % aantal %
Zeer waardevol 2 4.6 13 31.7 15 17.9
Waardevol, maar te
verbeteren 27 62.8 14 34.2 41 48.8
Van beperkte waarde 12 27.9 6 14.6 18 21.4
Voor mij is de waarde
niet duidelijk 2 4.9 2 2.4
Niet ingevuld 2 4.6 6 14.6 8 9.5
Totaal 43 100 41 100 84 100
In de periode 1980/1981 is in het oordeel een belangrijke verschuiving te zien ten opzichte van 1979/1980. Vonden in het eerste jaar dat de kursus gegeven werd nog 62.8% van de kursisten de kursus waardevol, maar te ver-beteren en 4.6% zeer waardevol (totaal 67.4%), in het tweede jaar gaf
ongeveer een even groot percentage het oordeel waardevol (totaal 65.9%) maar de verde ling over de beide kategorien was anders. Veel meer kursis-ten (31.7%) vonden de kursus zeer waardevol.
Konklusie: voordat een kursus zijn definitieve en bevredigende versie heeft gekregen, is een proeftijd van een jaar (of 6
a
9 kursussen) reeel. In 1979/1980 bleek het oordeel over de kursus niet beinvloed te worden door de onderwijservaring van de kursisten.Volgens tabel 11 blijkt dat de onderwijservaring van de kursist ook in de periode 1980/1981 geen invloed had op het oordeel over de kursus als geheel.
Tabel 11: Oordeel over de kursus als geheel, gesplitst naar het aantal jaren onderwijservaring van de kursist
Oordeel Minder dan 5 Meer dan 5 Totaal
jaar jaar
Zeer waardevol 6 7 13
Naardevol, maar te
ver-beteren 2 12 14
Van beperkte waarde 2 4 6
Voor mij is de waarde
niet duidelijk 1 2
Niet ingevuld 5 1 6
Totaal 16 24 40
Van de 3 kursisten die helemaal geen onderwijservaring hadden, hebben 2 deze vraag niet ingevuld en 1 vond de kursus zeer waardevol.
3.2.4. Zou u deze kursus aan anderen aanbevelen? Deze vraag stelt op indirekte wijze het
oor-deel over de kursus aan de orde. Het aan anderen aanbevelen van een kur-sus die men zelf gevolgd heeft is een maatstaf voor het oordeel over de kursus.
Van de 41 kursisten zullen 38 de kursus aan anderen aanbevelen. Oit gebeurt grotendeels vanuit een onderwijskundig motief: omdat de kursus bijdraagt aan (het denken over) de verbetering van het onderwijs.
Een kursist had veel 'foefjes en tips' aan de kursus overgehouden. Oit moet hij dan van de medekursisten geleerd hebben omdat de kursusleiding
juist benadrukt dat de kursisten geen onderwijsfoefjes wordt geleerd, maar onderwijsvaardigheden.
Een ander belangrijk argument is bewustwording en inzicht over jezelf, doordat je tijdens de kursus een 'spiegel' krijgt voorgehouden.
Een paar kursisten doen nuttige suggesties voor een beleid op het gebied van onderwijskundige professionalisering. Een aantal vindt dat aIle do-centen van de T.H. er wat van kunnen opsteken en dat het nodig is om af en toe de eigen vaardigheden te evalueren "-bij te tanken-" of een nieuwe aanpak te ontwikkelen.
Anderen snijden het probleem aan van docenten voor wie het goed zou zijn, maar 'Hoe krijg je de mensen die menen dat ze het goed doen zo ver?' vraagt men zich af.
Een ander:
'lk weet docenten voor wie het weI goed zou zijn zich zelf eens een keer te zien "modderen". Het is echter moeili1k, mensen die zich niet bewust z!jn van hun zwakke plekken deze kursus aan te raden. '
Een kursist zegt hierover:
'Met name maken veel docenten fouten m.b.t.:
a. waarvoor dient ' t (het waarom, de logische opbouw) b. teveel informatie, want alles moet af.'
Een kursist die de kursus niet aan anderen aan zou raden was over de hele kursus ontevreden. Met 'Ieken' over problemen praten vindt hij overbodig en hij hoort liever van een deskundige hoe iets moet.
Konklusie: de docenten, die de kursus gevolgd hebben zien hierin een onder-wijskundig en persoonlijk nut waardoor ze deze kursus ook voor hun kolle-ga's nuttig vinden. Zolang de deelname vrijblijvend is, zal echter een groep van docenten voor wie deze kursus erg nuttig zou zijn, niet bereikt worden.
3.2.5. De aktiviteiten tijdens de kursus
Na een periode van minstens een half jaar is het zinvol om te weten wat de deelnemers van de kursus het nuttigst en het minst nuttig vinden. Wat men zich herinnert na een dergelijke peri ode als minst of meest nuttig is van be lang voor de waarde die bepaalde kursusonderdelen op langere termijn hebben.
~~~~2_~~_~±~_~_~~~~2~!2~~_~~_~~_~~~~~~~_!~±~~_~~!~!~~!~~~_!~!~~_y~~!_~ ~~~_~~~~!2!~_~~_!~~!~~?
Van de 36 antwoorden op deze vraag, noemden 32 kursisten het minikollege de nuttigste aktiviteit.
Aan het minikollege zelf is een aantal verschillende aspekten te onder-scheiden die aIle een ander soort leereffekt Voor de kursist hebben: 1. het ontvangen van terugkoppeling van kollega's
2. het terugzien van jezelf
3. het beoordelen en terug zien van andere minikollege's
Veel kursisten noemen in hun antwoord op deze vraag een of enkele van deze aspekten.
Het ontvangen van terugkoppeling van kollega's en kursusleiding werd 24 keer als meest nuttige aktiviteit genoemd~ 8 keer in kombinatie met het terugzien van jezelf, door middel van de video-opname. Door de terugkoppe-ling en zichzelf terugzien zeggen 5 kursisten inzicht gekregen te hebben in hun eigen fouten en zwakke plekken.
Behalve dit bewustwordingsaspekt van het eigen onderwijsgedrag door akti-viteiten tijdens de kursus, vonden 10 kursisten het zien en beoordelen van de andere minikolleges de nuttigste aktiviteit; gedeeltelijk omdat tijdens de kursus vergelijking mogelijk is, gedeeltelijk vanwege de ideeen die de kursist van anderen gekregen heeft.
Afsluitend het kommentaar van 1 kursist over de nuttigste aktiviteit van de kursus:
'Het geven van minikollege en jezelf aan het werk zien, gekombi-neerd met kommentaren van kollega's uit analoge situaties geven deugdelijk informatiemateriaal om enerzijds jezelf te kunnen verbeteren, anderzijds positieve kommentaren (opbouwende kritiek) te vernemen.'
~~~ het minikollege noemen nog 7 kursisten een andere nuttige aktiviteit tijdens de kursus. Dit betreft 4 maal de oefeningen (Dozijn Doceer Deugden, Infarmatie-overdracht, Leerdoelen).
'Minikolleges zander de oefeningen zouden geen waardevolle kursus vormen'
vindt een van deze kursisten. De audio-visuele demanstratie wordt 2 maal genoemd en 2 maal de diskussies aver onderwijskundige aspekten van het kollege ('vanwege het algemeen varmend karakter').
Andere aktiviteiten dan het minikollege worden door 4 kursisten bet nuttigst genoemd: de oefening 'leerdoelen'; het zelf doen; of:
'Twee dagen volledig aan sen onderwerp (kollege geven) werken. ' ~!~~2_~~_~~~~~_~~~!~!~~!~~~_!~E~~_~~~_~!~~~_~~~~!~_!~!_~_~~_!~!E~Z
Behalve de nuttige aktiviteiten is het voor het oordeel over en de ontwikke-ling van de kursus belangrijk om te weten wat kursisten het minst nuttig vonden van deze kursus. Op deze vraag hebben 32 kursisten iets genoemd, 4 hebben de vraag niet ingevuld, 2 konden zich niets herinneren en 1 vond de twee dagen kompakt genoeg om geen 'ballast' in zich te dragen.
Demonstratie audio-visuele middelen
V~~r 20 kursisten was dit de minst nuttige aktiviteit. De reden die het meest genoemd werd was dat het voor deze kursisten niets nieuws bracht (6x); 2 keer betrof de kritiek alleen de dia's en 2 keer aIleen de overheadprojektie.
Twee anderen vonden een dergelijke demonstratie niet nuttig omdat het probleem volgens hun niet bij de A.V. media ligt, maar bij hoe je overkomt en hoe de struktuur is van de stof die je brengt. Een Ander had kommentaar op het tijd-stip van deze demonstratie: na een goede lunch, in een schemerige omgeving.
~~_~~~~!!!1~~~~~!2~_!~!~~~~!~
V~~r 6 kursisten was de onderwijskundige informatie het minst nuttig. Bij 4 betrof dit aIle informatie, in 2 gevallen omdat er al teveel van bekend was, 1 maal omdat deze te ver van de praktijk afstaat. De andere kritiek betrof een onderdeel van de onderwijskundige informatie, met name:
- de kategorie-indeling van de onderwijsvaardigheden - de brochure 'Over het geven van Onderwijs'.
~~_~~!~~!~2~~
V~~r 2 kursisten was de oefening over leerdoelen niet zo nuttig. De een vond deze te theoretisch, voor de Ander was het 'oude koek'. Een kursist vond de oefening over informatie-overdracht te kort en te fragmentarisch, hoewel hij deze wel zinvol vond.
De Dozijn Doceerdeugden vond 1 docent weinig zinvol.
~~2~~~~~:
'Er werd weinig diepgang bereikt, zodat er weinig beklijft.' 'Met medekursisten praten over hoe het moet vind ik overbodig:
ik zou graag van deskundigen horen hoe iets meet.'
3.2.6. De effekten van de kursus
*
~E~~2_~~_~~~!E_~~!_~~~2~~_Y~~_9~_~~E~~~_~E~9~_2~!~!9_9~!_~_!~_E~_9~~~E~!1~
iets heeft veranderd?
1~!jY~~_99~!~~~_!~~~~~L_~!~~~~_Y~~E~!2~~~~~_9!_~!~~~~_~~~~!~l ~~~!_~_~!!_~E~~!~!~~E~~~
Dit is de centrale vraag van de vragenlijst. Behalve dat kursisten iets over
hun eigen docentengedrag leren in de kursus zelf zou de kursus moe ten bij-dragen tot een kwaliteitsverbetering van het onderwijs aan de TH. Dit betekent dat een van de effekten van het volgen van deze kursus kan zijn dat men het eigen onderwijs kritisch bekijkt aan de hand van de in de kursus gehanteerde kriteria en onder invioed hiervan veranderingen c.q. verbeteringen aanbrengt. WeI iets veranderd:
Naar aanieiding van de kursus hebben 32 kursisten iets aan hun kollege
ver-anderd. Bij 18 kursisten bleef het effekt tot
een
aspekt beperkt, 10 noemdentwee aspekten en 4 zelfs drie.
De varia tie in de effekten is groote Ze worden hierna ingedeeld volgens de kategorieen van het terugkoppelingsformulier dat tijdens de kursus wordt ge-bruikt.
De presentatie:
3 maal: Het spreken:
2 maal: Kontakt met de zaal
het tempo verlaagd en duidelijkere uitspraak
o.a. door middel van zorgvuldig geformuleerde vragen
*
De Ieerstof:*
10 maal: De struktuur van de kolleges verbeterd
6 maal: Het formuleren van leerdoelen en deze aan de studenten vertellen
5 maal: Minder stof in de kolleges behandelen; meer tot de hoofdzaken be-perken
4 maal: Gebruik van het bord en/of de overheadprojektor verbeterd.
Algemeen:
2 maal: De Dozijn Doceerdeugden proberen toe te passen tijdens het kollege geven
Tabel 12: OOrdeel over de onderwijskundige informatie (Frequenties en gemiddelden)
Type informatie
a. OVer het Geven van Onderwijs jan. t 81 jan. • 82 totaal b. Onderwijsvaardigheden jan. '81 jan. '82 totaal
c. Hoe leren studenten jan. '81
jan. '82 totaal
d. Hoe doeltreffend is het hoorkollege jan. '81 jan. 'B2 totaal
*
Ni..et ing",:vuld Niet nuttig 1 2 3 1 4 3 1 4 4 2 6 3 1 9 5 14 5 3 8 9 2 11 7 4 Zeer nuttig 3 4 5 10 9 19 9 9 18 10 7 17 12 B 10 13 23 14 12 26 9 14 23 2 15 2 4 6 2 7 9 1 1 1 2 4 11 20 17 3 9* 4 5 9 5 5 10 5 12 17 13 1 14 Gemiddelde 3.0 3.4 3.2 3.2 3.7 3.5 2.B 3.3 3.0 2.6 3.4 3.0Uit tabel 12 blijkt dat de meningen over de onderwijskundige informatie ver-deeld blijven, hoewel in deze tweede evaluatieperiode de tendens tot een iets positiever oordeel te zien is.
De onderwijskundige informatie onder c. "Hoe leren studenten" is in de loop van deze evaluatieperiode vervangen door een oefening over leerdoelen. Dit kan het vrij grote aantal 'niet-invullers' verklaren.
Het gemiddelde oordeel over de vier typen informatie is op het midden van de 5-puntsschaal voor 'Hoe leren studenten' en voor 'Hoe doeltreffend is het hoorkollege?' en iets daarboven voor 'OVer het geven van onderwijs' (3.2) en
Van de 9 kursisten, die aangaven dat zij na de kursus niets aan hun onderwijs hadden veranderd waren er 4 die (nog) geen kollege gegeven hadden. De overige 5 antwoordden kortweg met 'neen', op een na, die zegt:
'Nauwelijks, ik heb steeds getracht zo goed mogelijk kollege te gaven, binnen het kader van de vereiste kollegestof en de toegestane tijd.'
Konklusies: de kursus 'Het Geven van Hoorkolleges' heeft voor driekwart van de kursisten effekt gehad op hat onderwijs dat zij na het volgen van de kursus gegeven hebben.
De meeste effekten hebben te maken met de leerstof, die immers gemakkelijker te veranderen is dan het eigen gedrag. Bijvoorbeeld door beter te struktu-reren, door Ieerdoelen te formuleren of door elk kollege-uur in te leiden en af te sluiten. Het eigen gedrag tijdens de presentatie is moeilijker te veranderen zonder verdere hulp. Een docent zegt dan ook over het effekt op zijn presentatie:
'Spreektempo vertraagd (a15 ik eraan denk) ,
Om gedrag te veranderen is meer nodig dan een tweedaagse kursus, waarin slechts eenmaal persoonlijke terugkoppeling wordt gegeven.
Overwogen dient te worden om naast de video-opname van een kollege-uur, een van de bestaande nevenaktiviteiten, de gelegenheid te geven om de minikolleges nog eens te herhalen.
3.2.7. Verbeteringen voor toekomstige kursussen
In vraag 7 wordt de kursisten gevraagd suggesties te doen voor verbeteringen van deze kursus. Veertien kursisten vonden in hun algemene oordeel over de kursus, deze waardevol maar te verbeteren. Veel meer dan deze 14 hebben sug-gesties om deze te verbeteren.
~~!_~!~!~~!!~2~
Totaal worden 16 suggesties gegeven:
6 maal: meer minikolleges of een korte herhaling van het minikollege 3 maal: minikolleges langer dan de nu geldende 10 minuten
3 maal: minikolleges meer koppelen aan de 'echte' kolleges door het uitnodigen van ongemotiveerde studenten:
'meer in overeenstemming met de realiteit'.
Verder hadden een aantal kursisten kritiek op de beoordeling van de mini-kolleges: ze waren te 'aardig', konden kritischer, zakeIijker en indringender.
2~~~E~~le~~~~~2~_~~!~~!~~
De 11 suggesties voor de onderwijskundige informatie hebben voor een deel betrekking op wat men erin gemist heeft. Men wil bijvoorbeeld: ~eer empi-rische informatie, meer toelichting, meer nadenken over algemene onderwijs-doelen voor de TH of gewoon meer onderwijskundige informatie.
Vooral betreffende de konkreetheid en direkte toepasbaarheid van deze infor-matie kwamen suggesties voor verbetering, zoals:
een overzicht van veel gemaakte fouten met de oplossing de 'onderwijscracks' laten zien met hun trucjes
de onderwijskundige informatie meer toespitsen op de specifieke behoeften van de exakte wetenschappen.
~~~E~_~E~~E~!~2~~
Over de kursusleiding is al opgemerkt dat zij tijdens de terugkoppeling op de minikolleges te aardig waren. Een kursist wilde maer inbreng van de kursus-leiding, een andere wilde meer demonstraties o.a. van goed en slecht docent-gedrag.
Suggesties voor de Audio-Visuele Middelen waren:
informatie vooral richten op snel te realiseren mogelijkheden een minipraktikum Audio-Visuele media.
Voor de kursus in het algemeen wordt gesuggereerd: studenten mee laten participeren
de kursus zou minder vrijblijvend moeten zijn.
3.2.8. De Onderwijskundige Informatie
Een van de doelstellingen van de kursus 'Het Geven van Hoorkolleges' is het verschaffen van onderwijskundige informatie, die relevant is voor docenten van de T.H. Deze informatie bestaat uit de brochures:
1. 'Over het geven van onderwijs', die vooraf wordt toegestuurd en bedoeld is als inleiding op de onderwijskundige kursussen. Het verschaft een kader, waarin onderwijs en onderwijsgeven geplaatst kan worden.
2. 'Onderwijsvaardigheden'. Hierin worden de gereedschappen beschreven die de docent bij het uitoefenen van zijn ambacht, in dit geval het kollege geven, kan gebruiken. Een aantal van deze vaardigheden heeft te maken met de per-soon van de docent, zoals het stemgebruik, het kontakt met het gehoor en hoe het optreden op het 'publiek' overkomt. De overige hebben be trekking
op de leerstof en de presentatie ervan. (Hoe kan ik de in~ormatie in een hoorkollege het best organiseren?; de snelheid van de presentatie en het gebruik van visuele illustraties).
In het voorjaar van 1981 kwam in de reeks "Onderwijskundige Informatie voor het Hoger Onderwijs" het boekje "Het Geven van Boorkolleges" door
J.F.M.J. van Bout, M.J.A. Mirande en E.B. Smuling (Aula, 807) ult, waarin ondermeer onderwijsvaardigheden met betrekking tot het hoorkollege u!tge-breid behandeld worden.
Dtt boek is in de plaats gekomen van de eigen onderwijskundige informatie over onderwijsvaardigheden.
3. 'Boe doeltreffend is het hoorkollege'. Als wij een kursus organiseren over het geven van hoorkolleges, zullen we oak moeten nadenken over de funktie van het hoorkollege in het onderwijsleerproces. Hier wordt de vraag beant-woord welke onderwijsdoelen met het hoorkollege bereikt kunnen worden en wat de sterke en zwakke punten zijn van een hoorkollege als vorm van onder-wijs.
De brochure 'Over het geven van onderwijs' wordt niet mondaling toegelicht tijdens de kursus. De overige informatie wordt steeds na een inleiding tijdens de kursus in de vorm van een stencil of boek uitgedeeld.
De onderwijskundige informatie is al eerder ter sprake geweest: zowel bij de nuttigste aktiviteit als bij de minst nuttige aktiviteit.
De keuze voor de opzet van de onderwijskundige informatie in deze vorm was am de kursusten niet te be1asten met een lawine van papieren informatie voordat de kursus began. De brochure 'Over het geven van onderwijs' leek daarvoor v01-doende. De korte in1eidingen tijdens de kursus moesten daarom een motiverend karakter hebben am na te gaan denken over onderwijskundige vragen. In de ideale situatie zou dit de interesse zodanig moe ten opwekken dat docenten zich nader-hand nag eens gaan verdiepen in de uitgereikte informatie.
YE~~2_§~_~~~_!~_~~_~~E~~~~~~~~!_~~_~~~~~E~!j~~~~~!2~_!~!~~~!!~~_di~_~ ~S~E~~!~!!i~_~~~_~~E~!E~~!?
Y~~~2_~:_~~~~!_~_~~_~~~~~_!Q_2~~~~~~~_~~~~~~~!!~_~~2_!~!_~~~~_2~~~!~!!
~~_l~~_!~!~~_~~_~~~~
Op deze vraag werd door 40 kursisten geantwoord, waarvan er 20 deze in-forma tie nog weI eens gebruikten en 20 niet.
Bij degenen die de informatie nog weleens gebruikten, betreft dit:
8 maal: de informatie nog weI eens doorgekeken of doorgelezen of gebruikt ala een soort denkkader;
6 maal: op de een of andere manier toegepast: bij het voorbereiden van kolleges (4x)
bij de invulling van de tweefasen struktuur (2x)
7 maal: een van de vier informatiebronnen nog weI eens gebruikt 3 maal: de informatie uitgeleend aan kollega's.
Van de 20 kursisten die de informatie niet meer gebruikt hebben geven 6 daarvoor een reden aan:
2 maal: de informatie was bekend
('wei was het goed op een rijtje gezet') 3 maal: niet direkt 'aantoonbaar'
1 maal: de tijd ontbrak
('erg, maar realistisch')
Y~~~2_!Q:_~~_~~_~~~~~~_!~~~_2~~~~~~_~~~~_~~~!~_!~!~!~!~2~~_!!i~~~~_~~_~~~~~~ ~~!_~~~!~~~~_~~~~_~!!2~~~~~!_!~~~~~~!!~_~2_~£~~!~!
~~!_~!~~!_~_~~~_~~~~_2e~~~?
Tabel 13 geeft een overzicht van de reakties op aeze vraag.
Tabel 13: Bet oordeel over de opzet korte inleidingen/onderwijskundige in-formatie
Oordeel Aantal %
prima, goed, de beste methode 19 46.3
voldoende, niet alecht 3 7.3
liever volgorde andersom 9 22.0
niet goed 4 9.8
geen antwoord 6 14.6
Het blijft moeilijk om iedereen tevreden te stellen. Bijna de helft vindt deze opzet prima en goed en ruim een vijfde had de volgorde toch liever andersom gehad, namelijk aIle schriftelijke informatie vooraf.
Maar het blijft woekeren met de tijd:
'Voor de korte inleidingen is tijdens de kursus eigenlijk al geen tijd genoeg; de dikkere geschriften hebben duidelijk meer 'voedings-waarde' maar vragen ook meer tijd.'
3.2.9. Opmerkingen, sU9gesties en ideeen
De laatste vraag was gereserveerd om opmerkingen, suggesties en ideeen te geven over onderwijskundige kursussen voor TH-docenten. Door 22 kursisten werd van deze mogelijkheid gebruik gemaakt; de helft hiervan om opmerkingen over de kursus 'Het geven van hoorkolleges' te maken; de andere helft had ideeen voor nieuwe aktiviteiten op het terrein van de onderwijskundige pro-fessionalisering. De meeste opmerkingen werden steeds door een kursist ge-maakt. Hieronder voIgt een opsomming van de belangrijkste opmerkingen en ideeen.
22~~~~!~2~~_~~_!~~~~~_!~~_~~~~!~~_~~~_~~_~~~~~~_:~~!_~~~~~_~~~_~~~~~!!~2~~: een prettige sfeer tijdens de kursus
een tijdrovend idee: colloquia en/of kolleges van docenten volgen zonder voorafgaande mededeling en achteraf kommentaar leveren.
Dit lijkt deze kursist een snel1e manier om een bepaalde docent te be-invloeden
over de AV-media:
- een aparte kursus (2x)
- gerichte informatie over te gebruiken apparatuur om goede dia's te maken
- handleiding Overheadprojektie van S. Koning toevoegen
- volledige uitwerking van besproken technieken kost erg veel tijd
~~~~E~_~~!!y!!~!!~~_!~~_e~~~~Y~_~~~_~~_2~~~E~!1~~~~~!2~_2~2E~~~!2~~!!~~E!~2 het geschreven diktaat of de syllabus 'syllabus schrijven' (2x)
begeleiding van studenten tijdens hun afstuderen (Ix) het houden van voordrachten voor vakgenoten (Ix) hanteren van WOB bestuursvormen (1x)
het geven van werkkolleges (1x) het geven van praktika (Ixl
uitwisselen van idee en en ervaringen en vragen bespreken als: • wat moet klaarstaan aan apparatuur en wat moet ik studenten zelf
laten uitzoeken?
moet ik een verslag laten schrijven ten koste van een extra meting of is een meetrapport voldoende.
Ais laatste opmerking bij de resultaten van deze evaluatie een citaat van een kursist om over na te denken:
'Waarom doen we eigenlijk onderzoek en wat is de invloed daarvan op ons onderwijs, en als we dit weten, moeten we dan ons onder-zoek anders doen?'
3.3. Konklusies
Naar aanleiding van de eerste evaluatieronde van de kursus 'Ret Geven van Roorkolleges' zijn een aantal veranderingen doorgevoerd, in de inleidingen en oefeningen. De kern van de kursus, de mini-kolleges, is het zelfde ge-bleven.
De demonstratie AV-middelen is in december 1981 iets veranderd. De
informatie over overheadprojektie is iets ingekort, de diademonstratie is uitgebreid met een demonstratie van een overvloei-installatie en er wordt een vergelijking gemaakt tussen dia's, video en film.
Deze veranderingen hebben geleid tot een verbetering van de kursus: het percentage kursisten dat de kursus zeer waardevol vindt is verzesvoudigd. De resultaten van deze evaluatie geven geen aanleiding om het programma ingrijpend te wijzigen.
Het oordeel van de kursisten over de waarde van de kursus voor zichzelf en vooral voor anderen, die zich nog niet voor deze kursus hebben aangemeld.
b(~tekent e€n grondige bezinning op de werving. Door de kursisten wordt immers gesignaleerd dat zij die een dergelijke kursus nOdig hebben. moei-lijk te bewegen zijn, om zich hiervoor in te schrijven, zolang het volgen van onderwijskundige kursussen geen verdere consequenties heeft (noch positief, noch negatief).
Behalve deze algemene kursus in het Geven van Hoorkolleges, waarin aandacht besteed wordt aan de belangrijkste onderwijsvaardigheden voor het hoorkol-lege, verdient het aanbeveling om korte, gespecialiseerde kursussen te or-ganiseren over een bepaald aspekt van het hoorkollege. Te denken valt aan onderwerpen als: het uitleggen van de leerstof, vragen stellen in de
kollegezaal en het handhaven van de orde in de kollegezaal.
V~~r belangstellenden zullen hiervoor korte kursussen van maximaal een dag worden georganiseerd.
Door het organiseren van onderwijskundige kursussen voor TH-docenten komt de behoefte aan onderwijskundige professionalisering aan het licht. Er blijkt behoefte te zijn onder TH-docenten aan uitwisseling, diskussle en begeleiding over het onderwijs dat deze verzorgd.
Mede met het oog op de ingrijpende wijzigingen die de twee fasen struktuur de komende jaren voor het onderwijs aan studenten op de TH met zich mee-breng, verdient het aanbeveling een TH-beleld te ontwikkelen voor de onder-wijskundige professionalisering van de docenten op de TH.
De kursus tentamens
De tweede kursus die in het kader van het projekt 'Onderwijskundige kur-sussen voor TH-docenten' is ontwikkeld, is de kursus Tentamens. Deze kursus is tot nu toe (jan. '82) 3 maal gegeven aan totaal 19 docenten.
1. Het doel van de kursus 'Tentamens'
Het doel van de kursus 'Tentamens' is:
'Het, in relatie tot de leerdoelen van het vak, opstellen en be-oordelen van tentamens, volgens onderwijskundige principes.'
Het tentamen wordt opgevat als onderdeel van het onderwijs- en leerproces; de kwaliteit van het tentamen wordt beinvloed door het onderwijs dat eraan voorafgegaan is, de leerdoelen die studenten geacht worden te bereiken en de leerstof die nodig is om deze leerdoelen te bereiken.
2. De opzet van de kursus 'Tentamens'
2.1. Het basisprincipe van de kursus
Evenals de kursus 'Het geven van hoorkolleges' staat het zelf doen van de kur-sisten voorop. In de tentamenkursus bestaat de kern van het programma uit opdrachten, die de kursisten tussen de bijeenkomsten door 'thuis' maken, en welke op de kursusbijeenkomsten worden behandeld.
De kursus duurt 4 middagen, steeds met ongeveer 3 weken tussenruimte, zodat er 2 weken de tijd is om de opdrachten uit te voeren (ongeveer 2
a
3 uur per opdracht). De kursusleiding heeft dan 1 week de tijd om de inge-leverde opdrachten te verzamelen en uit te werken in de voor de volgende bijeenkomst vereiste vorm.De groepen zijn heterogeen van samenstelling; met docenten uit verschillende afdelingen en vakgroepen. Het minimum aantal deelnemers is 5, het maximum is 9.
De kursusleiding is in handen van 2 personen, die een gelijke bijdrage hebben in de inleidingen, opdrachten bediskussieren met de kursisten, terugkoppeling geven e.d.
