Het kruisen van schapen : een schatting van baten en kosten = Cross-breeding of sheep : a valuation of cost and returns

PROEFSTATION'Y~C~R,

D E

RUMDVEEHOUDW

' . ,*, L+$*.2; ,,d Ad, .,,*,v-.*.y ..<..k. 9. ,;,

,;r,:.;,.. :,

,:s;

.r:::- - - ' ~ ?m. 2

...

.

..

i , , . , . !!;'.p.8 - . ( , $ r ..J. , '.; l ,.

.;

.A; ;.>:t- ; .I-

;. ;u*:. . ;\

;C",l".;,~~~"~'~~~I.~~;ii~~;~~~.~~,~~~j~;,;,,,tII~~ii-i.',"

*: . . : " .. -:i 5 , y,, ' ;,a

.;z,j- j;,,:>;,:,i-; .:!;f< (,,,-,-X',: ':e

...

j,5,2h.<-y, :~,~J>i;:~,;*~~3~.;~:,.~;..>~::,,: !;"LA> i!,, .;- T.'b...- ... r - , , . ... . . . . .; .:. .,,. .

.:

. .-,,;::,.:?.?>, . a . i.

,,.;.i: t.; y , i" ,:,'. ; 8 , '..~' U ' " ? . 'l.::. . . . . . - " : ,

,<;-;-$F;

-:,L,,! ...j---, ,,+ --W --P-- ....r . ..

.I..

... .-,t L :,,r: .,J, -; ,,L? . a , - * ; ; ~ -- 2 .;;, a F . . . , ,F i,,,,$

;~r;!;

. . .

,;

=,.j:. . t+-!$T;L:c3,';;;:;-:.: . =' .:'b::-.;. ,> ,', . ..' .:. , . , . _{...i?. ;;.. : .;: y -:.r,>:.^''} . F , , - .* , , .! . . . . . ,

. .

_;, t > ; . . . . . < i , , >."t . . . . . . . . , ; ~ ~ , . ; ~ ; , ; 9 . ,

;

: ' l f .: : :-:.j:;;

.-. , , , y , :,..~>L;;:.$-i;:.~: ;-.j;.;:; >.;t r:!$,>, .\',.,z ,>::z,. .,Y , \-r- ;+;i;; , , . ..,.. ..>.... Gi.,t,%.!:;:~!t: ,.q.i

.:

.

:, ,,:?:,Jv . > . , . ,. ,,;. % .. ....L.' ,-. .' ,: ..ii~J. ,,.S.. . J.'.:. ... , ..."‘.‘. .- ,,-. . .,

. .

. -

. . . . 1 : ' i " l . - . _{.. *,} . '. . , .: - ,>:. Z " ' . . . ., , ' L ., ;; 2 . .

Een

schatjtilag

van

I

baten,.'enkosten,.

,

. . . . . . I ' < . . I

;

.

h.

J*

Doeksen

Ir;

D.

Oosiendarp

1 . .

H.

Sturkenboam

, . . _{. . .} , . , . . 3 . . , , _{. ;} ': , . . . , . < . :.., I . . . < .L, ,.', . . . , c , . . . , , . . . , , , . ,. r ._. , _, , , _{, .} . . . , . . - . I _ , < I I ; , ' ": . . . " I , < :. . . . . . . . . . , . i ~ . ' .I . _{. .} 2 , I . . . s. . , < [ , , . _ : r ., . I . . . - , , . I i . , . , ,.,. u : , , .. ..,.. . . r . . : . . . < < . , ~ . ,~ . . . . 1 > , :. .- . > . . . ' I <. " , , . , . .. ,. . . t " . . . . . . . . . , . .. , s. . . ? . , . . . . , , .I . ' . . , . , . . , . . , . , , , U : : . , ,: .. . . . . . . t , , . . . .

,w$ORk:N~,

65

. . . .. . . . . '

_-

. . - , , , ,.,. . .. . . . . , ~ . . .. , . , , , : c . " . , I i '.. I . . ! . . , :, . . < i L , , .s ", ' , ' . - , . ' ,

FEBRUARI 1980

' , ' . . , , - , , : . : , ~ . * , , , ' > . , . . . . . . ' ' I ._. . . _. . , ,. . a . , . , . . . . , . . . . , . . , , , . . .,

RA_SPORT NR.

65

PROEFSTATION VOOR CE RUNDVEEHOUDEBI J

Lelystad

EIET KRUISEN VAN SCHAPEN

Een schatting van baten en kosten

Cross-breeding of sheep A valuation of cost and returns

ir. J, Doeksen

ir. D. Oostendorp H. Sturkenboom

I n N e d e r l a n d met z i j n g r o o t a a n t a l T e x e l s e s c h a p e n i s h e t goed m o g e l i j k de T e x e l a a r met b u . i t e n l a n d s e r a s s e n t e k r u i s e n . B e g r o t i n g e n geven a a n w i j - z i n g e n d a t h i e r m e e de r e n t a b i l i t e i t p e r o o i i n b e l a n g r i j k e mate k a n worden. v e r b e t e r d / I n t h e N e t h e r l a n d s w i t h i t s g r e a t number o f T e x e l s h e e p t h e r e a r e good p o s s i ' b i l i t i e s t o c r o s s t h e T e x e l b r e e d w i t h f a r e i g n breed.^. Economie r e s e a r c h i n d i c a t e s t b e r e n - t a b i l i t y p e r ewe c a n be improved. i m p o s t a n t l y .

INHOUDSOPGAVE

Woord vooraf

l . Gewenste eigenschappen en kruisingsmogelijkheden

2. Nederlandse onderzoekresultaten

3 e Kruisen in de praktijk

4

e Uitgangspunten voor opbrengsten en kosten

5

Resultaten van de begrotingen

6.

Conclusies en discussie

7

0 Samenvat t ing

8. Literatuurlijst

Bijlagen 1 tot en met 12

blz,

5

6

9

19

24

5

2 3

7

39

4

2

TABLE OF CONTENTS

Preface

l . Desired properties and possibilities of cross-breeding

2. Results of Dutch research

3

e Cross-breeding in practice

4.

Starting points f o r cost and returns

5

Results of budgeting

6.

Conclusions and discussions

7

e Summary

8. References

Het T e x e l s e schaap i s o n t s t a a n u i t een k r u i s i n g van h e t oude T e x e l s e schaap met de Engelse r a s s e n L e i c e s t e r , Wensleydale, L i n c o l n en Cotswold. I n d e a f g e l o p e n 60 j a r e n i s i n d i t r a s s t e r k g e s e l e c t e e r d op d e b e v l e e s d - h e i d . Als g e v o l g van d e z e s e l e c t i e i s i n de h u i d i g e !lexela.ar een t y p e schaap v e r k r e g e n d a t t o t de b e s t e v l e e s r a s s e n van d e wereld wordt g e r e - kend.

Nadelen van d e Texelaa,r z3 j n d a t b i j de g e b o o r t e v r i j v e e l h u l p n o d i g i s , d a t h e t b r o n s t s e i z o e n n i e t l a n g i s en d a t h e t a a n t a l lammeren n . i e t b i j z o n d e r g r o o t i s , Om deze redenen z i j n o m s t r e e k s 1970 v e r s c h i l l e n d e o n d e r z o e k e r s gaan zoeken n a a r mogelijkheden om door middel van k r u i s e n de l a m . e r p r o d u k t i e op t e v o e r e n , met h e t d o e l de r e n t a b i l i t e i t van d e schapen- h o u d e r i j i n Nederland t e kmnaen v e r b e t e r e n .

De t h a n s b e s c h i k b a r e r e s u l t a t e n van v e l e k r u i s i n g s p r o e v e n o v e r een g r o o t a a n t a l j a r e n z i j n t e danken a a n h e t werk van d e volgende o n d e r z o e k e r s . i r . M. Bekedam

-

Vakgroep V e e f o k k e r i j , Landbouwhogeschool, Wageningen. d r s . H, Hemminga

-

C e n t r a a l Veevoeder I n s t i t u u t , Leers-am.

d r s . A. V i s s c h e r

-

I n s t i t u u t voor V e e t e e l t k u n d i g Onderzoek, Z e i s t .

I e d e r e onderzoeker h e e f t inmiddel-s op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n o v e r de r e s u l t a t e n van d i t onderzoek g e p u b l i c e e r d , Tot nu t o e b e s t o n d evenwel nog geen v e r g e l i j k i n g t u s s e n de kr.u.isingssystemen o n d e r l i n g . I n de con- t a c - t c o m n i s s i e F o k k e r i j , S l a c h t k w a l i t e i t en V o o r t p l a n t i n g van Schapen i s daarom de g e d a c h t e geopperd een samenvattend o v e r z i c h t op t e s t e l l e n van de rentabiliteitsverhoudingen t u s s e n de k r u i s i n g s p r o e v e n . Het d a a r v o o r v e r e i s t e onderzoek i s u i t g e v o e r d door i r . J. Doeksen, LaZ-gedetacheerde b i j h e t P r o e f s t a t i o n v o o r de Rundveehouderi j t e L e l y s t a d , i r . D. Oosten- dorp van h e t P r o e f s t a t i o n voor de Rundveehouderij en H. Sturkenboom van h e t Consulen-tschap v o o r de Rwri.dveehouderij t e Alkmaar. De genoemde onder-

z o e k e r s hebben t e n behoeve van d i t r e n t a b i l i t e i t s o n d e r z o e k a l l e benodigde t e c h n i s c h e gegevens v e r s l r e k t o m t r e n t lammerenproduktie, d r a c h t i g h e i d , o p b r e n g s t p r i j s e t c .

D i t o v e r z i c h t g e e f t a a n waar ongeveer de v e r s c h i l l e n l i g g e n en hoe g r o o t d e z e z i j n t e n o p z i c h t e van d e Te:'~elaar. Het kan daarom a l s u i t g a n g s - p u n t d i e n e n v o o r d i s c u s s i e o v e r de toekomsti-ge o n t w i k k e l i n g e n van k r u i - s i n g e n i n de p r a k t i j k van de N e d e r l a n d s e S c h a p e n h o u d e r i j . Namens de Contactcommissie v o o r F o k k e r i j , S l a c h t k w a l i t e i t en Voor-t- p l a n t i n g van Schapen, i r . J . Z i j l s t r a ( v o o r z i t t e r )

Economisch doel

Het doel van d.e schapenfokkerij is het fokken van dieren die onder de huidige en toekomstige markt- en prijsverhoudingen het meest economisch lamsvlees produceren. Dit doel kan bereikt worden door selectie binnen het

ras en/of door -toepassing van kruising (BEKEDAM en HERWEIJER 1978).

Belangrijke technische kenmerken voor gu_n.stige economische resul-

taten zijn met name vruchtbaarheid, groeisnelheid en slachtkwaliteit. De vruchtbaarheid is te verhogen door,

a. meer lammeren per worp

b. de ooien vaker, bijvoorbeeld

3

keer per 2 jaar laten aflammen

Niet alle bedrijistypen zullen echter behoefte hebben aan een ver-

hoogde worpfrequentie (PR 1979). De noodzaak hiertoe hangt vooral. samen

met de beschikbare arbeid ten tijde van het aflammen. In he-t algemeen

is voor zuivere schapenbedrijven (en in mindere mate voor akkerbouwbe-

drijven) de arbeid tijdens het aflammen een minder groot probleem dan

bijvoorbeeld voor rundveebedrijven. Anderzijds maakt een lang bronstsei- zoen het mogelijk de lammeren geboren te laten worden in een tijd die het beste in het bedrijfssysteem past.

Daarnaast is de groeisnelheid van de lammeren vooral van belang

voor de producent van slachtdieren. De lammeren met de -beste groei zijn

voor de schapenhouder het meest rendabel (BEUKEBOOM 1972). Een andere be- langrijke factor voor de rentabiliteit is de slachtkwaliteit. Een van de kenmerken van een goede slachtkwaliteit is de vlees-vetverhouding. Deze wordt niet alleen door het ras bepaald maar ook door de voed.ing en ver- zorging. De slachtkwaliteit wordt in hoofdzaak in het slachthuis vast-

gesteld

(HARING

1975,

BEXEDAM en I-ERWEISER 1978).

Door selectie zijn genoemde eigenschappen t e verbeteren. Wanneer

tegelijkertijd op veel kenmerken geselecteerd moet worden is de vooruit-

gang in het algemeen gering (VISSCSIER

1977

en 1978). Met kruisen kan in

economische zin veel sneller vooruitgang worden geboekt door combinatie

van eigenschappen. Bi j alle kruisingen geldt als uitgangspunt dat het

uiteindelijke slachtprodukt niet veel minder mag zijn dan het gemiddelde Nederlandse slachtprodukt.

Het doel van kruisen is om in het eindprodukt (slachtlam) de eigen- schappen van ooi en ram zodanig te combineren dat er een gunstiger ren- tabilileit ontstaat dan zonder kruisen het geval zou zijn geweest. Omdat

de b i j d r a g e v a n d e v a d e r en de moeder voor sommige economische k e n g e t a l l e n o n g e l i j k i s , i s een j u i s t e c o m b i n a t i e van eigenschappen b e l a n g r i j k ( T O L e . a . 1973, H1ARING 1 9 7 5 ) . De r e p r o d u k t i e k o s t e n ( k o s t e n gemaakt voor h e t produceren van l a m e r e n ) worden i n hoofdzaak door de o o i bepaald. De p r o d u k t i e k o s t e n ( k o s t e n om de lammeren s l a c h t r i j p t e maken) worden i n ge- l i j k e mate door de v a d e r en moeder b e p a a l d .

Van h e t v r u - c h t b a a r s t e r a s worden de f o k o o i e n gen.omen waardoor d e lam.merenprodu.ktie a a n z i e n l i j k wordt opgevoerd. Door d e z e o o i e n t e p a r e n met een v a d e r met e x c e l l e n t e g r o e i - en s l a c h t eigenschappen kan d i t een

z e e r goed r e s u l t a a t o p l e v e r e n . Door k r u i s e n van v e r s c h i l l e n d e r a s s e n h e e f t men t e v e n s kans op een h e t e r o s i s e f f e c t ; d a t w i l zeggen d a t men meer e f f e c t k r i j g t dan men op grond van i n t e r m e d i a i r e v e r e r v i n g zou mogen verwach.ten. Voor de v e r s c h i l l e n d e eigen.schappen l o o p t d a t e f f e c t z e e r u i t e e n , maar i n h e t algemeen kan gezegd worden d a t hoe l a g e r de e r f e l i j k h e i d s g r a a d i s des t e g r o t e r de kans op h e t e r o s i s . Voor eigenschappen z o a l s s l a c h t k w a l i - t e l t mag men s l e c h t s een g e r i n g h e t e r o s i s e f f e e t verwachten; t e n a a n z i e n van g r o e i , f e u t i l i t e i t en v i t a l i t e i t l i g t d i t g u n s t i g e r . Het g r o o t s t e he- t e r o s i s e f f e c t wordt v e r k r e g e n b i j een d r i e w e g k r u i s i n g , wanneer de d r i e u i t g a n g s r a s s e n v e r s c h i l l e n . De k r u i s i n g s m e t b o d e n d i e h e t meest i n de

s c h a p e n h o u d e r i j voorkomen, z i j n de volgende.

a . Fl -methode

Deze methode wordt ook wel enkelvoudige g e b r u . i k s k m i s i n g genoemd. H i e r b i j wordt r a s A g e k r u i s t met r a s B, w a a r b i j a1l.e F ? - p r o d u k t e n worden a f g e v o e r d . D i t systeem wordt door de E h g e l s e schapenhouders v e e l t o e g e p a s t , omdat men o v e r een s c a l a van r a s s e n b e s c h i k t . I n Nederland i s deze methode o n g e s c h i k t omdat men dan t e v e e l op de s l a c h t k w a l i t e i t moet p r i j s g e v e n .

b.

B i j d.eze k r u i s i n g wordt u i t g e g a a n van twee r a s s e n w a a r b i j de vrou- w e l i j k e F l - d i e r e n weer ge!.cruist worden met een. van de u i t g a n g s - r a s s e n . I n Nederland v i n d e n we h i e r v a n een v o o r b e e l d i n de k r u i - s i n g d i e t o e g e p a s t wordt op de Landbouwhogeschool. Het Vlaamse schaap wordt g e d e k t d o o r een T e x e l s e ram, De v r o u w e l i j k e F l - d i e r e n z i j n bestemd v o o r de f o k k e r i j en worden g e d e k t d o o r een T e x e l s e ram. De m a n n e l i j k e F l - d i e r e n worden d i r e c t a l s s l a c h t l a m v e r k o c h t

(B.AKKER e . a . 1977). Het v o o r d e e l van d e z e k r u i s i n g i s d a t men s l e c h t s twee r a s s e n i n s t a n d b e h o e f t t e houden, i n t e g e n s t e l l i n g t o t d r i e - en meerwegkruisingen. De r e n t a b i l i t e i t van d i t systeem wordt s t e r k b e p a a l d door d e v r u c h t b a a r h e i d van de m o e d e r l i j n en welk r a s men a l s g r o o t m o e d e r r a s k i e s t .

C .

H i e r b i j wordt u i t g e g a a n van d r i e r a s s e n , w a a r b i j i e d e r r a s voor- d e l e n h e e f t op één of meerdere kenmerken, Het n a d e e l van drieweg- k r u i s i n g e n i s d a t men d r i e r a s s e n i n s t a n d moet houden. D i t s y s - teem wordt i n Nederland op 2 i n s t i t u t e n t o e g e p a s t .

-

Op h e t I V O ( 1 n s - t i t u u t v o o r V e e t e e l t k u n d i g onderzoek) t e Z e i s t wordt g e b r u i k gemaakt van h e t r a s I l e de F r a n c e ( l a n g b r o n s t s e i - zoen en goede s l a c h t k w a l i t e i t ) en h e t F i n s e Landras (hoge v r u c h t - baarheid. en l a n g b r o n s t s e i z o e n ) (REHWEIJER 1976, VISSCHXR 1 9 7 7 ) . De v r o u w e l i j k e F l - d i e r e n worden g e k r u i s t met een Texelse ram waar- door de s l a c h t k r i r a l i t e i t a a n z i e n l i j k wordt v e r b e t e r d (VISSC?-IER, 1975). De m a n n e l i j k e F l - d i e r e n worden a l l e g e s l a c h t ,

-

_{Het C V 1 ( c e n t r a a l Veevoeder ~ n s t i t u u t ) t e L e e r s m b e e f t een a a n t a l}

S u f f o l k r a m e n geSmporteerd en g e k r u i s t met h e t F r i e s e melkschaap. Voordelen van d e Suffo1.k z i j n e e n . l a n g b r o n s t s e i z o e n en een r e d e l i j k e s l a c h t k w a l i t e i t . Het F r i e s e melkschaap i s h i e r b i j gekozen om z i j n goede v r u c h t b a a r h e i d en m e l k r i j k h e i d (VISSCHEK en LANSINGA, 1 9 7 7 ) . De v r o u w e l i j k e F l - d i e r e n worden g e k r u i s t met een Te;relse ram om de s l a c h t k w a l i t e i t t e v e r b e t e r e n . De m a n n e l i j k e F l - d i e r e n worden a l 1 e g e s l a c h t .

d.

H i e r b i j worden de F1 - d i e r e n , o n t s t a a n u i t twee v e r s c h i l . 1 ende r a s - s e n o n d e r l i n g g e p a a r d . D a a r b i j kan g e d a c h t worden aan h e t ontwikke- l e n van een nieuw r a s door v o o r t g e z e t t e o n d e r l i n g e p a r i n g ( B E X E D ~ , 1979). Aangenomen wordt d a t d i t nieuwe r a s qua v r u c h t b a a r h e i d

ongeveer g e l i j k i s a a n de F l - o o i e n . Het v e r l i e s a a n h e t e r o s i s moet worden gecompenseerd door s e l e c t i e . Gezien de s t r u c t u . u r

van d e s c h a p e n h o u d e r i j i n Nederland kan deze methode a a n t r e k k e l - i j k z i j n .

e .

I n de v e r d r i n g i n g s k r u i s i n g worden de d i e r e n van r a s A g e p a a r d met d i e r e n van r a s B. De k r u i s i n g s d i e r e n worden wederom g e p a a r d met d i e r e n van r a s A. D i t word% i e d e r e g e n e r a t i e h e r h a a l d . De i n v l o e d van r a s B wordt h i e r b i j s t e e d s g e r i n g e r . Goede eigenschappen van

een r a s kan men h i e r b i j i n h e t e i g e n r a s brengen met behoud v a n d e goede ei.genschappen van h e t e i g e n r a s .

I n h e t voorgaande z i j n een a a n t a l l c r u i s i n g s p r o e v e n d i e i n Nederland z i j n u i t g e v o e r d r e e d s genoemd, De b e l a n g r i j k s t e r e s u l t a t e n z u l l e n i n d i t h o o f d s t u k worden besproken. D e e l s z i j n de vermelde r e s u l t a t e n a f k o m s t i g van p u b l i k a t i e s , d e e l s van d i r e c t e mededelingen van de d e s b e t r e f f e n d e on- d e r z o e k e r s .

De h i e r genoemde k r u i s i n g e n z u l l e n met d r i e l e t t e r s worden weerge- geven. Als voor-beeld kan de k r u i s i n g T e x e l a a r x I l e de France x F i n worden genoemd, kortweg TIF. Deze n o t a t i e w i l zeggen d a t i n h e t e e r s t e s t a d i u m van d e z e k r u i s i n g een f i n s e o o i wordt g e d e k t d o o r een I l e de France ram, Vervolgens worden de F l - o o i e n , d i e h i e r u i t worden g e b o r e n , gedekt d o o r

een T e x e l s e ram. Het l a a t s t g e n o e m d e r a s g e e f t dus a l t i j d h e t . v r o u w e l i j k e d i e r a a n van de e e r s t e p a r i n g , t e r w i j l met de e e r s t e twee r a s s e n r e s p e c - t i e v e l i j k de s l a c h t l a m v a d e r en de F l - v a d e r worden a a n g e d u i d . Evenzo wordt met de k r u i s i n g TTV aangegeven d a t een Vlaamse o o i wordt ged.ekt door een T e x e l s e ram waarna ook de F l - o o i e n door de T e x e l s e ram worden g e d e k t .

a . T e x e l a a r x I ~ l a a m s e schaap x

exe el aar)

TVT of TTV

I n 1967 i s men begonnen met aankoop van melkschapen i n de Neder- l a n d s - B e l g i s c h e g r e : a s s t r e e k . Deze o o i e n z i j n gedurende een a a n t a l j a r e n op h e t p r o e f b e d r i j f van de Landbo'cwhogeschool vermeerderd. In de l o o p van de j a r e n i s d i t r a s genoemd n a a r de s t r e e k van herkomst : h e t Vlaamse

schaap. D i t r a s h e e f t v a n n a t u r e een goede v r u c h t b a a r h e i d , een goede melk- p r o d u k t i e , een minimale b e v l e e s d h e i d en. een r e l a t i e f k o r t e a n o e s t r u s

(BEKED.AM

,

I

9

7

4)

.

Tabel l Lammerenprod.uktie Vlaamse en T e x e l s e o o i e n

L e e f t i j d i.n j a r e n l a g e i n y e a r s l 2

.>,

3

2

33

A a n t a l d r a c h t i g e o o i e n / Number of p r e g n a n t ewes

9 5

257 368

99

164 D r a c h t i g ( % ) / c o n c e p t i o n r a t e

9

1

37

9 9

9 3

96 Worpgrootte b i j / ] - i t t e r s i z e a t :

-

g e b o o r t e / b i r - t h 1 , 8 4 2 , 5 8 2978 1982 1995 - spenen (90 dagen)/weaning (90 d a y s ) l

, 5 5

2 , 1 8 2 , 2 6 1 ,S 3 l , 5 l S t e r f t e ( $ ) / m o r t a l i t y

%

1 5 , s 1 5 9 3 1877 1 5 9 9 2295 Table l Lamb p r o d u c t i o n Fl-emish and Texel ewes -i

1

U i t t a b e l l b l i j k t de goede lammerenproduktie van h e t Vlaamse schaap en de hoge ~4rachtigheidspercentages. De v e r l i e z e n rond de g e b o o r t e z i j n v r i j hoog. Door e x t r a a a n d a c h t i n de a f l a m p e r i o d e en t i j d e n s de opfok kunnen deze v e r l i e z e n b e p e r k t worden. De s l a c h - t k w a l i t e i t van he-t z u i v e r e Vlaamse schaap kan g e s t e l d worden op

79

$I

van d i e van de T e x e l a a r . I n

t a b e l l i s eveneens de lammerenproduktie van T e x e l s e o o i e n vermeld. Het a a n t a l geboren lammeren van de l - j a r i g e T e x e l s e o o i e n i s vanwege h e t ge- r i n g e a a n t a l waarnemingen n i e t vermeld. Tabel 2 Lammerenproduktie F l - o o i e n V T of TV ~ a r i n g s t y p e/ma t i n g F 1 F l F l L e e f t i j d i n j a r e n / a g e i n y e a r s 1 2

23

A a n t a l d r a c h t i g e o o i e n / Number of p r e g n a n t ewes D r a c h t i g ( $ ) / c o n c e p t i o n r a t e 90 98

9

7

Worpgrootte b i j l l i t t e r s i z e a t :

-

g e b o o r t e / b i r t h 1765 2 , 4 2 2 , 6 1

-

s p enen/weaning 1

, 3 9

2709 2 9 1 4 S t e r f t e ( $ ) / m o r t a l i t y

($)

1 8 , l

Table 2 Lamb p r o d u c t i o n Fl-ewes, TT o r TV

Tabel 2 l a a t i n v e r g e l i j k i n g met t a b e l 1 z i e n d a t na k r u i s i n g de lammerenproduktie .van de E I - d i e r e n h o g e r i s dan van d e z u i v e r e T e x e l a a r . Die i s z e l f s hoger dan men op grond van i n t e r n e d a i r e v e r e r v i n g zou mo- gen verwachten. D i t wordt w a a r s c h i j n l i j k v e r o o r z a a k t door h e t e r o s i s . I n t a b e l

3

z i j n e n k e l e gegevens vermeld o v e r de u i t s n i j r e s u l t a t e n van genoemde r a s s en en k r u i s i n g e n .

U i . % s n i j r e s u l t a t e n van

55 k a r k a s s e n

G e s l a c h t gewicht (kg)/ S l a u g h t e r weight ( k g ) Aanhoudingsp e r c e n t a g e / K i l l i n g - o u t p e r c e n t a g e 44 48

49

49

Vlees i n b o u t en schouder

(%)/

%

Meat i n l e g and s h o u l d e r

3397

32,6

33,s

539

5

Been i n bout en schouder

($)/

%

Bone i n l e g and s h o u l d e r 1193 679

679

89 8

vlees-.beenverhouding/ratio meat : bone

?,O0

3

66 3,81 4905

K o t e l e t t e n

($)/$

chops 20, O 2 1 4 2 1 , 6 21 , O Index s l a c h t w a a r d e / Index s l a u g h t e r v a l u e

-

l e v e n d l l i v i n g

86,2

9 2 , 9

97,6

lO0,O

-

g e s l a c h t / s l a u g h - t e r e d

9397

949%

9796

10090 P .-n--=---

--

--%.- ..? C u t t i n g res-inlts of

55

c a r c a s s e s b. T e x e l a a r x ( F i n s e land.ras x T e x e l a a r ] TFT o.f

TTF

_ - - _ - _ I _ _ - _ - _ _ - _ _ _ _ - - - _-__s_____ -Het I n s t i t u u t voor V e e t e e l t k u n d i g Onderzoek h e e f t i n d e 1009 van

1970 i n F i n l a n d een a a n t a l F i n s e Landras-schapen (zowel o o i e n a l s rammen) sange:zocñt,, Op h e t I V O h e e f t men de m o g e l i j k h e i d o n d e r z o c h t om deze d i e r e n t e k r u i s e n met de T e x e l a a r . D a a r t o e werd een a a n t a l T e x e l s e o o i e n g e d e k t door een ram van h e t F i n s e L a n d r a s . De d a a r u i t geboren ramlammeren werden v e r k o c h t v o o r de s l a c h t , t e r w i j l de ooilammeren werden g e d e k t door een T e x e l s e ram. Vanaf

1976

wordt deze k r u i s i n g ook op e n k e l e p r a k t i j k b e d r i j - ven u i t g e v o e r d . De r e s u l t a t e n d a a r v a n z i j n vermeld i n t a b e l

4.

~ e b o o r t e n j a a r l Year of b i r t h I I L e e f t i j d i n j a r e n / Age i n y e a r s l 2

? i

1 A a n t a l g e d e k t e o o i e n / N u m b e r o f s e r v e d e w e s

55

25

151

26

231 231 43

42

341 37

40

29

D r a c h t i g h e i d

(%)/

Conception r a t e

83 92.6

0 0

€34

2

8 5 92 l - 9 ?

100,

i

89

100

87

Hoewel de gegevens over deze k r u i s i n g :.l-og g e r i n g z i j n , i s wel duide- l i j k d a t deze k r u i s i n g mogelijkheden b i e d t . Deze c o n c l u s i e i s g e b a s e e r d op d e volgende f e i t e n .

a . De lammerenproduktie van h e t F i n s e Landras i s z e e r goed.

b , De F i n s e o o i e n hebben een l a n g e - b r o n s t s e i z o e n dan de T e x e l s e . C . De k a r k a s l e n g t e van d e z u i v e r e F i n s e lammeren en daarmee ook van

de e i n d p r o d u k t e n i s ongeveer even g r o o t a l s van d e T e x e l a a r .

d. Bet systeem van k r u i s e n i s v r i j eenvoudig u i t t e v o e r e n , waardoor e r geen hoge k o s t e n a a n verbonden z i j n .

Zoals r e e d s opgemerkt h e e f t t e r u g k r u i s e n onder Nederlandse omstan- digheden. h e t g r o t e v o o r d e e l d a t men n a a s t de T e x e l a a r nog s l e c h t s 1 r a s i n s t a n d b e h o e f t t e houden.

c . T e x e l a a r x

elksc schaap

x T e x e l a a r ) TMT of TTN

Wet Zeeuws-Friese Melkschaap i s een r a s met een hoge v r u c h t b a a r - h e i d en een hoge m e l k p r o d u k t i e . Het r a s h e e f t de d u i d e l i j k e kenmerken van h e t melktype. Het i s een goed o n t w i k k e l d schaap met een g e r e k t e wigvor- mige romp. Het beenwerk i s f i j n en de kop i s onbewold. De n e u s s p i e g e l i s w i t . D e s t a a r t i s onbewold en r e i k t t o t de hak (HOUWERS, 1 9 7 6 ) ~

De m e l k p r o d u k t i e i s z e e r goed. Een gemiddelde p r o d u k t i e van meer dan 500 kg melk p e r l a c t a t i e p e r i o d e i s geen zeldzaamheid. Een n a d e e l i s d a t de uiervorm v e e l t e wensen o v e r l a a t (VISSCHE~R EN LANSINGA, 1 9 7 7 ) .

De JammermproduktLe p e r o o i van de g e r e g i s t r e e r d e Zeeuwse melkscha- pen was 2,48 i n de p e r i o d e 1950 t / m 1968 op t w e e j a r i g e l e e f t i j d en

2,44

van

1969

t / m 1972, eveneens op t w e e j a r i g e l e e f t i j d .

Gezien d e z e gegevens kan een k r u i s i n g met d i t r a s de v r u c h t b a a r - h e i d verhogen. Het C V 1 heef-t op b e p e r k t e s c h a a l proeven genomen met k r u i - s i n g e n t u s s e n melkschapen en T e x e l a a r s . I n l972 werd h i e r voor h e t e e r s t een a a n t a l T e x e l s e o o i e n g e a e k t door een Melkschaapram. Gedurende

3

j a a r z i j n van d e z e d i e r e n gegevens verzameld. De b e l a n g r i j k s t e r e s u l t a t e n z i j n vermeld i n t a b e l

5.

I n de v e r s t r e k t e gegevens wordt geen melding gemaakt van d r a c h t i g - h e i d . s p e r c e n t a g e s en s-t e r f -tepercen.tages

.,

We1 z i j n i n deze proeven gegevens verzameld over g r o e i en s l a c h - t k w a l i t e i t ( t a b e l . 6 ) - De g r o e i i s h i e r b i j g e c o r r i g e e r d n a a r l e e f t i j d van de moeder, w o r p g r o o t t e en g e s l a c h t g e w i c h t v o l g e n s de normen van Owen. De g r o e i van de Fl-lammeren i s n a k r u i s i n g d u i d e l i j k toegenomen t e n o p z i c h t e van de T e x e l s e lammeren.

Lammerenproduktie en geboortegewichten van de Texelaar, het Melk-

schaap en de F1 van deze rassen

(CVL)

-p-- -

Parings typ e Texelaar Melkschaap Melkschaap x Tex.

Leeftijd in jaren/

Age in years l 2

3

2

3

l 2

3

Worpgrootte geboren/

Litter size at birth 1,2

194 199

179

294 1 9 8 291

199

Geboortegewicht in kg/

Kg birth weight

4919 4919

494

4964 3989

3,42 3,84 4,93

mting Texel Milksheep Milksheep x Texel

Lamb production and birth-weight of the Texel, the Milksheep and

the

F1

of these breeds

(CVI)

Tabel 6 Groei, slachtkwaliteit en aanhoudingspercentage Texelaar en

kruisingsprodukt TMT

Groei p er daglgain p er day (g) :

- tot het spenen/untill weaning

-

van spenen tot slachting/

from weaning til1 slaughter Levend gewicht nuchter in kg/ Live weight empty in kg

Geslachtgewicht in kg/ Carcass weight in kg

Aanhoudingsp erc entage/

Killing-out percentage Karkaslengte in cm/ Lenght of carcass in cm Prijs per kg in gld/ Price per kg in Dfl Slachtkwaliteit In

$1

Slaughter quality in

$

Table 6 Gain, slaughter-quality and killing-out percentage of the Texel

and cross-bred TMS

Uit tabel 5 blijkt dat door kruising van de Texelaar met het Melk- schaap een verhoogde larnmerenproduktie is te verkrijgen. Daarnaast wordt

ook een betere groei verkregen (tabel

6).

De slachtkwaliteit van de slacht-

lammeren ligt op ongeveer

91

$

van de Texelaar. Daarbij moe-t opgemerkt

worden dat de slachtlammeren van de kruising in het algemeen "langer

beoordeling beînvloeden. Over de lengte van het bronstseizoen zijn geen gegevens bekend, maar aangenomen mag worden dat men door kruising een vervroeging van het bronstseizoen kan bereiken.

a. T e x e l a a r x ~ ~ u f f o l k x m e l k s c h a a ~ ~

----

TSM

In deze kruising wordt gebruik gemaakt van het Engelse ras Suffolk. De Suffolkrammen zijn in zeer veel landen populair als vaderdier van de

slachtlammeren.

En

ongeveer 60

%

van de kruisingen in Engeland wordt de

Suffo3 kram hiervoor gebruikt. De Suffolk is een zeer goed bevleesd schaap

met een brede borst en een goede achterhand

(NATIONAL

SHEEP BREEDERS ASSO-

CIATION,

1968).

Voordelen van kruisen met Suffolk zouden kunnen zijn :

a. goede groei van de lammeren

b. verlenging van het bron.stseizoen

De slachtkwaliteit van de Suffolk is niet beter dan die van het Texelse schaap, zeker niet wanneer de dieren op hoge gewichten worden afgezet. De lammerenproduktie kan ongeveer gelijk gesteld worden met die van het Texelse schaap. In het voorgaande is reeds aandacht geschonken aan het Fries-Zeeuwse melkschaap. De lammerenproduktie van deze dieren

is beter dan die van de Texelaar (zie ook tabel

5)

en de rnelkproduktie is

beduidend hoger. De resultaten van deze kruising, uitgevoerd op Schevic-

hoven, zijn vermeld in tabel 7 (DE JONG,

1976).

Leeftijd in jaren/ Age in years

Drachtig $/conception rate

9

1

9

9

-

95

9

0

9

7

Worpgrootte bijllitter size at :

-

geboorte/bir-th

197

2,l 192

197

199

291

- sp enenlweaning

1,3

197

099

193

194

197

Sterf t e %/mor tali ty

%

25 2 O 2 O 25 2 O

Tabel 8 Slachtkwaliteit van lameren

Par ings typ e/ma t ing M SM T TSM

~antal/numb er

13

26

14

8

3

5

20

Geslacht (ram of ooi)/

Slaughtered (R=ram, O=ewe) R R R O R O

Levend gewicht nuchter/

Live weight emty

459

1

4991

4696

4791

47

9

7

4399

Geslacht gewicht/

Carcass weight 2092 22,s 22,4 21,4 22,9 21 95

Aanhoudingsp erc entage/

Killing-out

$I

4498

4696

4891

49

9

7

4890

49,o

Karkaslengte cm/ Carcass length cm Karkasdiepte cm/

Carcass depth cm 179%

17

9

7

1598 16,4 1772 1792

Boutlengte cm/length of leg cm 43,7 ~ $ 2 ~ 0 3899 3871 4094

5993

Omtrek bout cm/ Width of leg cm

%

A-I-B

Slachtkwaliteit in

%/

Slaughter quality in

%

6

2 88 l O0 l O0

9

6

Table 8 Slaughter quality of lambs

Bij de berekening van de slachtindes van deze dieren (tabel 8) is uitgegaan van de gemiddelde uitbetalingsprijs van Coveco (tabel 9).

Door een goede selectie binnen twee rassen kunnen. de resultaten zeer

zeker worden verbeterd.

Prijs per kg geslacht gewicht per lamtype (gld)

~amtype/lambtype T T TSN TSM SM M

Gesl.acht (ram of ooi)/

Slaugh-tered

te ram,

0=ewe) R O R O O/R O/R

~rijs/price 8,60

s955

8,20 8,20 7,50 5925

Price per kg s.w, per lamb .type (n.fl.)

De sl.achtkwali.teit van TSM wordt hierbij in sterke mate bepaald door de

b. _{_--r_---_.__---.,.-} Texelaars x (Ile de France x Fin) TIF

Twee rassen die bekend zijn om hun hoge vruchtbaarheid zijn het

Finse Landras en de Romanov. Bovendien komt 5 0

%

van de ooien in het

voorjaar na het aflammen opnieuw in bronst. Vleesrassen met een lang bronstseizoen zijn de Dorset Horn (Eng.), het Duitse Merino-vleesschaap en de Ile de France. Literatuuronderzoek toonde aan dat er geen duidelijk verschil bestond i n lengte van het bronstseizoen van deze drie rassen

(KALWEIT en SMIDT,

1978).

Op het IVO werden het Finse Landschaap en de Ile de France (goede vleesproduktiekenmerken) gekozen als uitgangsrassen voor een driewegkrui- sing. Als slachtlamvaderdier kwamen i n aanmerking de Bericbon du Cher

(Fr, )

,

de Suffolk (Eng. ) en de Texelaar. Sier i s de Texelaar gekozen van-

wege zijn iets betere bevleesdheid, maar vooral omdat de Texelse lammeren

pas bij een karkasgewicht van 25

-

30 k g beginnen te vervetten. Net de

drie rassen Finse landras

(F),

Ile de France

(I)

en Texelaar

(T)

zijn

verschillende kruisingscombinaties mogelijk, maar in de berekening is overeenkomstig de IVO-kruisingsproef uitgegaan van de volgende opzet: Texelaar x (1le de Prance x Fins Landras), dus TIF.

Het Finse Landras en het ras Ile de France zijn hierbij dus als grootouderrassen gekozen. De Texelaar i s gekozen als slachtlamvaderdier, omdat dit het beste vleesras is, vooral door zijn geringe vetaanzet. Ge- durende een aantal jaren zijn deze rassen i n zaivere lijn gefokt, waarbij de Texelaar is verdeeld in een selectie- en controlelijn. De selectielijn (s) wordt geselecteerd op groeisnelheid en bevleesdheid. Deze dieren wor- den ingezet als slachtlamvaderdier. De controlelijn (c) wordt volgens stamboeknormen geselecteerd op type, ontwikkeling en wol. De belangrijk-

ste (voorlopige) kengetallen van de rassen zijn weergegeven (1972

-

1976)

in tabel l 0 (VISSCWER,

1978).

D e lammerenproduktie van de Finse ooien i s het hoogst van alle ras- sen. De lammerenproduktie van -e Ile de France verschilt nauwelijks met de Texelse ooien. Na eckele jaren van zuivere teelt zijn geduren.de twee jaren Ile de France en het Finse Landras reciproke gekruist voor het verkrijgen van kruisingsooien. Deze Fl-ooien werpen voor het eerst op eenjarige leeftijd en kunnen vervolgens elke acht maanden een worp produ- ceren (tabel 1 1 ) ( V I S S C H ~ ~ ~ ,

1978).

Tabel 1 1 toont duidelijk dat de larnmerenproduktie van 1- en 2-jari-

ge kruisingsooien bijzonder goed. is. Naast de lammerenproduktie zijn ook de groei en slachtkwaliteit van belang. I n tabel 12 worden deze voor de verschillende groepen weergegeven.

Tabel 10 Kengetallen van zuivere rassen Ras ~rachtigheids~ercentage/ conception rate

9 3

1 00

9 5

9 7

worpgrootte/ Litter size Bronstactiviteit in voorjaar

%/

on heat in spring

%

90

3

5

-

~amlarnmerenl ram lambs

-

5

maanden gewicht i n kg/

5

months weight i n k g

369

6

4393

4-29

9

439

1

-

bevleesdheid (schaal 1

-

/

'

)

6

meatiness (scale 1

-

6)"

2 , 2 1

3955

3975

39 9 4

-

vetbedekking (schaal 1

-

6h2/

fat covering (scale 1

-

6)

?,R7 ?,G7, 2, ? h 7, A 1

w

M a t ing

Table 10 Some pure breed f i p r e s

E

Volgens IVO k e n s c h e t ~ i n ~ s s ~ s t e e m / a c c o r d ~ ~ n ~ to IVO method.

Tabel 1 1 Lammerenproduktie: Fl-ooien van Ile de France x F i n

Af lamperiode Leeftijd in jaren/ age in years 1 l 2 l l 2 2 Aantal worpen/ number of births 2

5

1

5

3 8

33

24. 21 2 O a Sterf tepercantage

/

mor-tali-ty

%

y96

16,s

8 7 2 1 1 9 7 1 1 9 7 1295

9 9 0

Lamb period. Year .v

1977

Table 1 1 Lamb prod.uction: F1 ewes (1l.e de Prance x ~ i n n i s h )

-

%

-

l8

-

Tabel 1 2 Groeisnelheid en slachtkwaliteit ramlammeren

1977

Groei na Leeftijd Be-

spenen op eind- Ve tbe-

vleesd-

(grammen gewicht

held dekking

per dag) (dagen)

Tex. C x Tex. (Contr. )

Tex. S x Tex.

b el.)

Tex. S x (I x

F)

Tex. S x (F x

I)

Gain

Age at af ter

final Meatiness Fat

covering

Table 12 Gain and slaughter quality of ram lambs

1977

De belangrijkste conclusies zijn als volgt.

a. De groeisnelheid van de eindprodukten wijkt nauwelijks af van de

Texelaars.

b. De bevleesdheid van de ein.dprodukten is minder dan van de zuivere

Texelaar, maar sluit aan bij de verwachting.

C. De vetbedekking van de eindprodukten is minder dan men op grond

van intermediaire vererving mag verwachten.

De gegevens zijn echter afkomstig van relatief kleine groepen dieren met

verschillende systemen wat betreft dekdatum en spenen. In. de toekomst

zullen meer gegevens over vruchtbaarheid, groeisnelbeid en slachtkwali- teit beschikbaar moeten komen voor een juiste taxatie van deze kruising.

3 e KBUISEN I N DE PRAKTIJK

I n het voorgaande zijn verschillende kruisingenbesproken. Een aan- tal daarvan is in het proefstadium, dat wil zeggen dat ze voor de prak- tijk nog slechts in beperkte mate mogelijk zijn. Met andere kruisingen wordt in. de praktijk reeds op kleine schaal geZxperimenteerd, De resul-ta-

ten lopen s-berk uiteen en in een aantal gevallen is men als gevolg van

slechte resultaten weer van dit sys-teem afgestapt. Gaat men over tot aan- schaf van een kruisingsprodukt dan moeten daarbij vooraf de volgende pun- ten goed in overweging worden genomen.

a. Past i n het bedrijfssysteem wel een kruisingsprodukt? Zo ja, welke

kruising biedt dan de meeste perspectieven.

b. Zijn de uitgangsrassen van voldoende kwaliteit en zijn deze ook in

de toekomst verkrijgbaar?

C. Koopt men een kruisingsprodukt dan moet er een goede foktechnische

begelelding zijn.

d. E e n goede dieradministratie is zeer belangrijk. Blij£t deze achter-

wege, dan zijn na een aantal jaren de verschillende lijnen niet meer uit elkaar te houden.

e. Overeenkomsten tussen schapenhouders over levering van fok- e n ge-

bruiksdieren o£ mestlammeren vergemakkelijken de uitvoering van kruisingsprogramma's of vereenvoudigen de bedrijfsvoering. Fokkers van het Texelse ras kunnen door selectie op alleen vleesproduktie- eigenschappen zich specialiseren op de levering van slachtlamvader- dieren aan bedrijven met vruchtbare ooien.

Bij toepassing van kruisingen kunnen de vol-gende drie .bedrijfsvormen ont- staan.

A. Gespeeiali-seerde bedrijven me% een verdeling van taken.

R. Gespecialiseerde bedxijven die fokmateriaal voortbrengen, terwijl

zowel Fl-dieren als alachtlammeren op é6n bedrijf worden voortge- bracht.

C. Bedrijven met een voortgezette paring van Fl-dieren en/of F2-dieren.

Gespecialiseerde bedrijven (A)

---w.---

I n de praktijk is gebleken dat bij toepassing van kruisingen een goede planning noodzakelijk is. Wanneer men bijvoorbeeld voor een drieras- senkruising kiest dan heeft men te maken met drie verschillende rassen in zuivere vorm en daarnaast de eventuele afstammelingen. Al deze rassen cn lijnen op één bed.rijf produceren is prak-tisch onmogelijk. Daarbij zal men tot een taakverd.eling moeten komen. D e persoonlijke interesse van d e

schapenhouder bepaalt aan welk onderdeel van de lijn hij wil deelnemen. Men kan de taken als volgt opsplitsen. Fokker-Vermeerderaar en Slachtlammerenproducent. Deze taakverdeling is in meerdere takken van de veehouderij zoals in de varkens- en pluimveehouderij al bekend (horizon- tale integratie). Schematisch is het geheel als volgt weer te geven (voorbeeld).

Driewegkruising: TIF

Fokker l

...

Ras T

Fokker 2

...

Ras I

-

Fokker

3

...

Ras F

Vermeerderaar heeft Ras F

Hij koopt ram 1 van fokker 2 en kruist ras I x F

(I

x F) rammen voor de slacht

(I x

F)

ooien naar slachtlammerenproducent

Slachtlammerenproducent heeft I x F ooien

Koopt ram T van fokker l

Kruist ras T met I x F

Alle lammeren worden afgevoerd voor de slacht

Volgens dit schema krijgt we dus de volgende taakverdeling.

D e fokker houdt één of meer rassen in zuivere vorm. Binnen het ras zullen via selectie de gewenste kenmerken verbeteren. Lammeren van de beste ooien blijven in de koppel, de rest gaat naar de vermeerderaar of wordt geslacht.

D e vermeerderaar koopt dieren aan van de fokker. Op zijn bedrijf

-

worden twee rassen met elkaar gepaard en de vrouwelijke dieren worden af- gezet aan de slachtlammerenproducent. De ramlammeren gaan weg voor de

slacht. I n de opbrengst van de ooilammeren moet een bedrag verdisconteerd zijn voor de misschien mindere waarde van de ramlammeren. Tevens is een vergoeding voor de toegepaste selectie op zijn plaats.

ontvangt de ooilammeren van de vermeer- deraar. Jaarlijks zullen een aantal dieren aangevoerd moeten worden voor instandhouding van de schapenstapel. De slachtlammerenproducent koopt jaarlijks een aantal Texelse rammen van de fokkers; deze rammen worden daarna gepaard met Fl-produkten.

Gespecialiseerde en gecombineerde bedrijven (B)

_I________-P__-^--_---

I n dit systeem worden de laatste twee stadia uit het voorgaande be- drijfssysteem samengevoegd. De vermeerderaar koopt dus zuivere fokdieren van gespecialiseerde fokkers, waaruit na kruising Fl-dieren geboren wor- den. Op hetzelfde bedrijf worden de Fl-ooien gedekt door een slachtlam- vaderdier. Alle daaruit geboren dieren gaan voor de slacht weg.

Dit systeem, dat onder andere op de schapenafdeling van de Waiboer- hoeve wordt toegepast, vereist echter een goede herkenbaarheid van de

schapen en een uiterst nauwkeurige dieradministratie. Op het bedrijf ko- men tegelijkertijd namelijk twee of drie zuivere rassen, Fl-ooien en slachtlammeren voor.

Voortgezette Fl-kruising (C)

De structuur vanfok-vermeerderingsbedrijven en slachtlammerenprodu-

centen i s voor de schapenhouders vreemd. E e n dergelijke structuur vereist een goede organisatie met duidelijke afspraken over de aankoop van fokma- teriaal. I n de traditionele schapenhouderij is dit niet gebruikelijk. Ge- zien de geaardheid en mentaliteit van de gemiddelde schapenhouder zal het veel voorlichting en overredingskracht vergen om dit systeem ingevoerd te krijgen. Bovendien i s het aantal zuivere schapenbedrijven i n Nederland gering hetgeen een goed functioneren van de horizontale integratie bemoei- lijkt.

Een belangrijke vereenvoudiging is te bereiken als de slachtlamme- renproducent zijn eigen vrouwelijke aanfok produceert. Dit kan door de beste Fl-ooien te laten dekken door de beste Fl-rammen. Om bijvoorbeeld te komen tot TSM-lammeren ziet de kruising er dan als volgt uit.

ram S x ooi M

J'

'3

ram T x 80

O/o

Fl-ooi 20

%

Fl-ooi

x

Fl-ram

slachtlammeren S = Suffolk M = Melkschaap T = Texelaar J/ slachtlammeren enzovoorts

\1

In dit schema blijft de erfelijke samenstelling van de ooien 50

O/o

S en 50

O/o

M. Uit deze voortgezette Fl-kruising ontstaat op den duur een

moederlijn. Hiermee is een drieweg- of terugkruising teruggebracht tot een enkelvoudige kruising. Zowel de veterinaire bezwaren tegen aankoop van vrouwelijk fokmateriaal (ziekte-insleep) als het nadeel van het in- standhouden van twee grootouderrassen zijn hiermee ondervangen.

1

AB

I

(slachtlammeren)

b. Terugkruisen

i 1

Briewegkruising

etc. etc.

6z (slachtlameren)

4

a UITGANGSPUNTEN VOOR OPBRENGSTEN E N KOSTEN

I n dit hoofdstuk zijn berekeningen gemaakt van de opbrengsten en kosten van verschillende kruisingen, uitgaande van een produktiecyclus van een jaar en een totale produktie van 1000 slachtlammeren. Hierbij is rekening gehouden met de omvang van de zuivere populaties en het aantal dieren dat de vermeerderaar nodig heeft voor de produktie van F1-ooien.

I n tabel

13

i s een overzicht gegeven van de in de berekening gebruikte

factoren met betrekking tot opbrengstprijzen, slachtkwaliteit, gemiddelde lammerenproduktie etc. Op grond hiervan zijn voor alle produktiestadia het benodigde aantal ooien berekend, evenals de baten en de kosten. Hier- bij moet opgemerkt worden, dat hoewel de lammerenproduktie van bijvoor- beeld Texelaars op de verschillende onderzoekcentra niet gelijk waren, bij alle berekeningen is uitgegaan van eenzelfde gemiddelde. De omvang van de verschillende populaties is per kruising in een schema weergegeven.

Als voorbeeld zal het schema van de kruising TVT nader worden be-

sproken (schema l). Voor de produktie van 1000 slachtlammeren (500 ooi-

en 500 ramlammeren) zijn bij een gemiddelde lammerenproduktie van 1,94

en een drachtigheidspercentage van

94

1 O00

=

537

Fl-ooien nodig met

14

Texelse rammen (ca. 2%

%

van

het aantal ooien, met een minimum van 1 ) . Jaarlijks wordt 25

%

van de

ooien (1 34) en 50

O/o

van de rammen

(7)

vervangen. I n het schema zijn de-

ze aantallen bij de slachtlammerenproducent vermeld onder de kolom "ver- vanging". Deze dieren worden voor de slacht verkocht terwijl de omvang van de schapenstapel weer op peil wordt gebracht met d.ieren die worden aangekocht van vermeerderaar en fokker. Deze laatsten verkopen fokdieren

welke te vinden zijn in de kolom "overboekingtt. E r is van uitgegaan dat

80

O/o

van de F1-ooilammeren geschikt is voor de fokkerij.

De slachtlammerenproducent heeft jaarlijks

134

Fl-moederdieren no-

dig. Bij een drachtigheidspercentage van

90

en een lammerenproduktie van

het Texelse moederdier van 1,48 per ooi betekent d.it dat de vermeerderaar _-

= 252 T-ooien nodig heeft.

1,48 x 0,9 x

0 9 5

x 0 9 8

I n totaal worden dan 1,48 x

0,9

x 252 = 336 F-lammeren geboren. Hiervan

worden dus

134

als F1-fokooi verkocht terwijl de rest 336 -

134

= 202

als slachtlam wordt afgezet (zie kolom "slachtlammeren).

Ook de vermeerderaar vervangt jaarlijks 25

%

van zijn ooien

(63)

en 50

%

van zijn rammen

(3).

Nadat de oude dieren voor de slacht zijn

verkocht worden jonge ooien en rammen van de fokkers aangekocht (zie

kolom "vervanging" bi j de vermeerderaar en "overboeking" bi j de fokker)

.

Schema 1 Aantallen benodigde dieren voor produktie van slachtlammeren KRUISING TVT

breeder (pure population)

I TU

m i

Popul ation i of bornl Zeplacement Slaughter lambs Transfer

1

1

Scheme 1 Numbers of animals necessary f o r the production of slaughter lambs

Berekening benodigde aantal ooien (x):

Vermeerderaar o

Fokker T:

vermeerderaars. Daarnaast hebben ze zelf ooien nodig om de zuivere popu- latie in stand te houden. E r is verondersteld dat de fokkers een iets

strengere selectie toepassen

(70

%

van de ooien is geschikt vooz de fok-

kerij) en de ooien bovendien iets sneller vervangen (jaarlijks

30

%).

Bet aantal benodigde Texelse ooien (x) is dan als volgt te berekenen.

Deze 380 ooien leveren 1 ,d8 x

0,9

x 380 = 506 lammeren. Deze dieren

krijgen de volgende bestemming:

114

ooilammeren voor vervanging van de zuivere T-fokkerij.

5

ramlammeren voor instandhouding van de zuivere T-fokkerij.

63

lammeren voor verkoop als fokooi aan de vermeerderaars.

7

lammeren voor verkoop als fokram aan de slachtlammerenproducent.

317 lammeren

(76

ooien

+

241 rammen) voor de slacht.

506.

Impliciet is er hier van uitgegaan dat de populatie groot genoeg

is om

5

+

7

= 12 fokrammen voort te brengen voor respectievelijk de zui-

vere T-fokkerij en de ~lachtlammerenproducent~ Voor het aantal Vlaamse

ooien ligt dit iets anders. De vermeerderaars hebben jaarlijks slechts 3

Vlaamse rammen nodig voor de produktie van Fl-dieren. Bij een selectie-

factor voor rammen van 0 , 3 en een jaarlijkse vervanging van 50

%

(aantal

rammen is 23

%

van het aantal ooien) is de omvang van de V-populatie (x):

Deze 10 ooien leveren 2,07 x 0,97 x 10 = 20 lammeren. Hiervan wor-

den 7 ooilammeren en 1 keer per 4 jaar 1 ram (gemiddeld

k

ram per jaar)

bestemd voor vervanging en instandhouding van de zuivere V-populatie. Ge- zien de kleine vervangingsfactor voor de rammen wordt deze in dit geval

verwaarloosd. Verder worden

3

lammeren als fokram verkocht aan de vermeer-

deraar ten behoeve van de produktie van Fl-dieren terwijl de overige

14

als slachtlam worden verkocht.

I n de begrotingen is er verder van uitgegaan dat per ooi maximaal

l,9

lammeren kunnen worden grootgebracht. Ligt dit aantal lammeren per

ooi hoger dan

199,

dan is verondersteld dat deze meerdere dieren niet bij

de ooi worden grootgebracht, maar met behulp van kunstmelk worden opge- fokt tot een gewicht van 14 k g en daarna met krachtvoer en ruwvoer worden

afgemest tot een levend gewicht van

40

kg. Het aanhoudingspercentage ligt

genoemde aantallen zijn de baten en kosten begroot. D e opbrengstprijzen van de dieren zijn vermeld in tabel13.Voor alle fokooien bedraagt de

opbrengstprijs f 250,-- en voor alle fokrammen f 800,--. De opbrengst-

prijzen van de lammeren zijn bepaald door het verkoopgewicht

(45

kg)

te vermenigvuldigen met het aanhoudingspercentage en de prijs per k g

(f g,--). Dit bedrag is vervolgens vermenigvuldigd met een slachtkwali-

teitsfactor ten opzichte van de Texelaar. Verder is verondersteld dat het gewicht van de oudere ooien en rammen die voor de slacht worden verkocht

80

%

van het volwassen gewicht bedraagt. Door dit gewicht te vermenig-

vuldigen met het aanhoudingspercentage

(50

%), een kwaliteitsfactor en

een opbrengstprijs van f

S,--

per k g ontstaat de verkoopprijs. Tenslotte

is aangenomen dat alle wol f

16,--

per vacht oplevert.

De basisgegevens voor de berekende kosten zijn vermeld i n schema 2. Daarin is uitgegaan van het volgende.

De voedernormen zijn afgeleid uit normen van ir. H.J. Weide ( f ) i n

"Het Schaap" van juni 1977.

Van de totale voederbehoei-te van de ooien en van de lammeren wordt

respectievelijk 10

O/o

en

15 O/o

in de vorm van krachtvoer gedekt. Lam-

meren die niet bij de ooi worden grootgebracht krijgen voornamelijk krachtvoer.

Rammen krijgen uitsluitend gras en ruwvoer.

Gras en ruwvoer i s gewaardeerd tegen respectievelijk f 0,23 en f 0,45

per eenheid VEM/VEVI. I n de prijzen zijn de voederwinningskosten

(inclusief arbeid) reeds verdisconteerd.

De voerkosten van de lammeren zijn ge'baseerd op een afzetgewicht

van

45

kg. Kunstmatig opgefokte lammeren worden op een gewicht van

40

k g afgoieverd.

Zowel voor als na het aflammen worden de dieren

6

weken opgehokt.

Hiermee samen hangt de benodigde hoeveelheid ruwvoer (en de huis- v e ~ t i n ~ s k o s t e n )

.

-

Een aantal I x F-ooien werpt 3 x per 2 jaar. Voor deze dieren is

per ooi f

l9,76

extra aan voerkosten i n rekening gebracht.

De voederbehoefte van de lammeren is in alle gevallen gebaseerd op een groei van 250 gram per dag.

Arbeidsbehoef te

Omdat het aantal dieren in de verschillende kruisingssystemen niet gelijk is, varieert ook de arbeidsbehoefte. Na overleg met het IMAG is omtrent de berekening van de arbeidsbehoefte de volgende formule gehan-

Hierin is:

y

-

aantal ooien. Per ooi is de arbeidsbehoefte

6

mu (exclusief gras-

landverzorging en ruwvoederwinning. Deze kosten zijn reeds verwerkt in de berekende prijs voor gras en ruwvoer).

x = aantal geboren lammeren. Per geboren lam is de arbeidsbehoefte 0,5

mu ( =

30

minuten).

k

-

constante voor aan- en aflooptijden. Deze bedraagt

90

mu bij 200

ooien en meer. Voor aantallen kleiner dan 200 is deze "constante" evenredig verkleind.

f

-

een factor voor de selectie van de dieren, Fokkers zullen aanzien-

lijk meer tijd besteden aan de selectie van hun fokmateriaal dan de vermeerderaars en deze laatsten op hun beurt weer meer dan de slacht- lammerenproducent.

Voor de fokkers ligt de factor op 1,2;

voor de vermeerderaar op 1 , l ;

voor de slachtlammerenproducent op 1,O.

Voor lammeren die met kunstmelk worden opgefokt bedraagt de marginale ar- beidsbehoefte 2,25 mu ten opzichte van bij de ooi grootgebrachte lammeren.

Als voorbeeld i s in schema

3

de arbeidsbehoefte van de kruising TVT bere-

kend (zie schema 1). De totale arbeidsbehoefte per kruisingssysteem i s

vermeld in tabel

14.

Door het verschil tussen baten en kosten te delen

door bet aantal 'benodigde arbeidsuren ontstaa-t de arbeidsopbrengst per uur.

Berekening van de arbeidsbehoefte van TVT Fokker T/ breeder T Fokker V/ breeder V :

((g

x 9 0 ) + ( 2 0 r 0 , 5 ) + ( 1 0 x 6 ) ) x 1 , 2 =

90

mir vermeerderaar/ cross-breeder :

(90

+ ( 3 1 6 x 0 , 5 )

+

(252 x

6))

x 1,l =

1947

mu ~l acht lammerenproducent/

slaughter lamb producer :

(90

I- (1000 x O,?) -t

(557

x

6))

x 1 ,O = 3812 m u

~ u n s tmeïklammeren/

lambs artificially : 20 x 2,25

Totale arbeidsbehoef te/

total labour demand Estimation of labour demand of TVT

Voor de driewegkruising TIF is

4

mu per ooi extra gerekend ten be-

hoeve van de dieren die

3

x per 2 jaar lammeren ter wereld brengen. Dit

de r e s t i s t e n a a n z i e n v a n de a r b e i d s b e h o e f t e geen o n d e r s c h e i d gemaakt n a a r r a s . Het i s evenwel m o g e l i j k t e v e r o n d e r s t e l m l e n d a t deze p e r o o i n i e t g e l i j k i s , b i j v o o r b e e l d op grond v a n v e r s c h i l l e n i n a r b e i - d s b e h o e f t e

t i j d e n s h e t aflammen. Maar e v e n a l s b i j de o p b r e n g s t e n e n k o s t e n z i j n ook o m t r e n t r a s v e r s c h i l l e n i n a r b e i d s b e h o e f t e ( n o g ) g e e n g e g e v e n s bekend. O v e r z i c h t v a n de t o t a l e b e r e k e n d e a r ' b e i d s b e h o e f t e p e r k r u i - s i n g s s y s teem K r u i s i n g Mu a . T 1 1 ) 6955 b . T I1 l ) 14268 c . T I11 1 ) 8820 d. T I V 1 ) 7013 e . TVT 9042 f . T TV 631 9 g T% T 8745 h. TTF 5968 i . TMT 8989 j a T TM 6663 k. T SM 661

5

1. T I F

5344

Ma t i n g Manhours T a b l e __La T o t a l l a b o u r demand p e r c r o s s - b r e d s y s t e m ' Z u i v e r e t e e l t / p u r e b r e e d .

5

* RESULTATEN VAN D E BEGROTINGEN

In tabel

14

i s een overzicht gegeven van de arbeidsopbrengsten van

de onderscheiden kruisingssystemen. Globaal zijn de opbrengsten en kosten per systeem als volgt opgebouwd.

lammerenverkoop 80

-

90

%

slachtschapen/-rammen

5 - 1 5 %

wol

5

%

I00

0/0

Kosten voerkosten ooien

71

%

rammen 2'3

6 6 %

lammeren 27

%

100

%

rente huisvesting u i tval strooisel gezondheidszorg

4

%

scheerloon 1 % algemene kosten

4

%

100

%

B i j de interpretatie van de gegevens van tabel

15

dient men goed te

bedenken dat het hier om een globale benadering gaat. D e hoogte van de ar- beidsopbrengst per uur zegt op zichzelf niet zoveel; het gaat hier i n de eerste plaats om de relatieve verschillen tussen de onderscheiden krui- singssystemen.

Van de zuivere Texelaar zijn

4

mogelijkheden opgenomen, samenhangend

met verschillende selectievriteria van de fokkers:

Tex. I : Hierbij i s geen ond.erscheid gemaakt tussen fokker, vermeerde-

raar en producent van slachtlammeren. Bet systeem voorziet zelf i n de vervanging van de fokooien en komt i n de praktijk overeen met een systeem zoals dat momenteel door niet-stamboekfokkers veelal wordt toegepast.

Tex. I1 : Hierin i s onderscheid gemaakt tussen fokker en slachtlammeren-

l. Texelse ram/~exel ram

3. Kruisling Texelaar x ~lamin~/~rossbred Texel x Flemish

5

e Zeeuws

-

Fries melkschaap ooi/~ilkshee~ ewe

7.

Ile de France ooi/Ile de Prance ewe ( H . de V r i e s

,

I V O

,

Z e i s t )

8. Kruisling Ile de France x Fin/crossbred Ile de France x Finnish

70

O/o

van de geboren ooilammeren geschikt i s als fokooi. D e producen-

ten van slachtlammeren vervangen jaarlijks 25

%

van hun ooien. Dit

systeem wordt i n de schapenhouderij toegepast i n de relatie tussen fokker en niet-fokker. D e fokkers hanteren een duidelijk strengere selectienorm.

Tex. 111: I n dit geval worden alle door tie fokker geproduceerde lammeren

geschikt geacht voor de fokkerij. Er wordt dus niet geselecteerd i n de ooilammeren. Fokker en producent van slachtlammeren vervangen

jaarlijks 25

%

van hun fokooien. Dit geval staat heel dicht bij de

huidige situatie i n de schapenhouderij. Uit de bijlagen blijkt dat alleen de fokkers een positieve arbeidsopbrengst behalen.

Tex. I V : In dit geval voorziet de fokker voor

1/3

deel i n het jaarlijks

te vervangen aantal fokooien van de slachtlammerenprodicent (se- lectiefactor 100). D e rest (2/3) i s afkomstig van de eigen schapen- stapel van de slachtlammerenproducent.

Berekening van de arbeidsopbrengst i n guldens per uur per krui-

Arbeids-

Kruising Opbrengs t Kosten opbrengs t

behoef te

T TI

I ) b. T I1 l ) c. T I11 l ) d. T I V 1 ) e. TVT f. TTV g. TFT h. TTF i. TMT j. TTM k. TSM 1. TIF Total Labour lab our

M a t ing Returns Cost Difference income

demand

per hour Calculation of labour income i n guilders per hour per cross- bred system

l ) zuivere teelt/pure breed

Voor deze uitsplitsing bij de Texelaars i s gekozen om de zaak door-

zichtiger te maken

.

Ondanks deze verschillen i n uitgangspunt blijven de

arbeidsopbrengsten per uur zeer laag i n vergelijking met de overige re- sultaten. Uit de berekeningen omtrent de Texelaar (zie bijlagen) blijkt overigens wel dat de fokker steeds een positieve arbeidsopbrengst heeft

als gevolg van verkoop van fokmateriaal. Daarentegen is de arbeidsop- brengst voor de producent van slachtlammeren steeds negatief. Duidelijk

komt in tabel

14

naar voren dat de beste resu1:taten word.en bereikt wan-

neer een ooi met een hoge vruchtbaarheid als moederdier wordt ge-bruikt, waarna vervolgens zowel deze ooien als de Fl-dieren worden gedekt door een Texelse ram. Als gevolg daarvan zijn de resultaten van bijvoorbeeld TTV beter dan van TVT. Deze verschillen zijn dus het gevolg van verschil- len in aantal geboren lammeren per ooi i n de fase van het produceren van Fl-ooien, De grote moeilijkheid is hierbij dat in de gevallen TTV, TSF en TTM grote aantallen fokooien beschikbaar moeten zijn van respectievelijk het Vlaamse, Finse en Melkschaap-ras voor het verkrijgen van F1-ooien. Op korte termijn zijn dergelijke populaties vrouwelijke dieren evenwel niet beschikbaar. Deze moeilijkheid is %e ondervangen door eerst rammen van genoemde rassen te gebruiken op Texelse ooien en vervolgens de F1- ooi.en te kruisen met een Texelse ram. De arbeidsopbrengst per uur wordt hierdoor echter wel gehalveerd.

Uit de resultaten blijkt dat de driewegkruising TIF qua arbeidsop- brengst de meeste perspeclieven biedt, Tevens i s het echter (samen met TSM) de kruising die het meest ingrijpend is ten opzichte van de huidige vorm van schapenhouderij. De gunstige resultaten zijn voor een belangrijk deel ontstaan doordat naast een hoge vruchtbaarheid van zcwel de Finse

ooi als van de Fl-dieren, een aantal Fl-ooien 3 keer per 2 jaar lammeren

werpt. De praktijk zal moeten uitwijzen hoe een dri-ewegkruising zich

praktisch verhoudt ten opzichte van een tweewegkruising. I n tabel 16 is

een aantal kengetallen per (toegelaten) ooi vermeld. De opbrengsten en en kosten per ooi van alle hier genoemde kruisingssystemen zijn i n gra-..

fiek l in een regressielijn weergegeven ten opzichte van het aantal groot-

gebrachte lammeren. Deze regressievergelijking laat zien dat bij de hier

veronderstelde uitgangspunten de arbeidsopbrengst met ca. f 10,-- per ooi

T a b e l 1 6 E n k e l e k e n g e t a l l e n p e r o o i o m t r e n t d e h i e r genoemde k r u i s i n g s - s y s t e m e n Gemiddeld aantal. B r u t o A r b e i d s - A r b e i d s - g e s p e e n d e K o s t e n A a n t a l lammeren o p b r e n g s t p e r o o i o p b r e n g s t b e h o e f t e o o i e n lammeren p e r o o i p e r o o i p e r o o i P e r t o e g e l a t e n ( @ d - ) ( g l d . ) ( g l d . ) ( mu ) Tex. I Tex. I1 Tex. 111 S e x . LV TVT TTV TF T TTF TMT TTM T SM T I F A.verage G r o s s C o s t L a b o u r L a b o u r numb e r

Numb e r Mumb e r r e t u r n s income demand o f weaned p e r ewe

o f ewes

of lambs l a m b s p e r p e r ewe

fl>

p e r ewe s e r ewe m a t e d ewe ( ~ f l )

( ~ f

1) (mh)

Verloop v a n d e opbrengsten e n k o s t e n p e r toegelaten ooi i n relatie tot liet a2ntcjl grootgebrachte l a m m e r e n

R e t u r n s and cost p e r mated ewe i n r e l a t i o n to the n u m b e r o f weaned l cimb s

Opbrengsten, k o s t e n (gld. )/ r e t u r n s , c o s t

f fl.

)

gespeende 1-arnmeren per toegelaten ooi/

6.

CONCLUSIES EN DISCUSSIE

Door kruising van de Texelaar met vruchtbaardere rassen kan de ren- tabiliteit van de schapenhouderij sterk worden verbeterd. Het kruisen is rendabeler naarmate het uitgangsmateriaal vruchtbaarder is. De in dit rap- port berekende resultaten zijn tot stand gekomen op grond van bepaalde ver- onderstellingen omtrent opbrengsten en kosten. E r is daarbij geen onder- scheid gemaakt naar rasverschillen ten aanzien van bijvoorbeeld groeisnel- beid van de lammeren, wolopbrengst etc. Het is denkbaar dat er voor be-

paalde kruisingen nog meer voor- en nadelen zijn dan die welke hier zijn becijferd. Deze effecten zullen evenwel uit vergelijkende proeven naar vo- ren moeten komen. Toch mag niet worden verwacht dat deze verschillen tot drastische veranderingen in de rangorde van de resultaten zullen leiden.

In de studie is uitgegaan van een prijsniveau van lamsvlees van

f g,-- per kg. Bij een lager prijsniveau worden de opbrengsten ruwweg

evenredig verlaagd. Omdat de kosten daardoor nauwelijks veranderen zijn de gevolgen voor de arbeidsopbrengst veel groter. I n de relatieve verschil- len tussen de systemen zullen zich weinig verschuivingen voordoen.

Omdat het i n deze studie om een globale benadering gaat is het moei- lijk aan te geven welke kruising het beste is. Ieder bedrijissysteem zal naar zijn eigen meest geschikte kruising moeten zoeken. Praktijkonderzoek is hierbij van groot belang.

Om de tamelijk ingewikkelde produktiestructuur van fokkers, vermeer- deraars en slachtlammerenproducenten -te vermijden k a n m e n d e voortgezette Fl-kruising (synthetische lijn) toepassen. Dit systeem is aanmerkelijk ge- makkelijker. Daarbij wordt een gedeelte van de Fl-ooien gedekt door een Fl-ram, Hieruit worden dan Fl-moederdieren geboren die nodig zijn om de Fl-schapenstapel op peil te houden. De overige PI-ooien (het overgrote

deel) wordengedekt door een ram van een specifiek vleesras (bijvoorbeeld een Texelse ram). De nakomelingen van deze kruising worden geheel voor de slacht afgevoerd. Op deze manier is een driewegkruising teruggebracht tot een Fl-methode. Voor de praktijk betekent dit dat er per bedrijf i n prin- cipe slechts één keer Fl-dieren worden aangekocht. Door de beste Fl-ooien door een Fl-ram te laten dekken ontstaat een elitekoppel. De economische resultaten van deze opzet zijn vanwege onvoldoende gegevens niet berekend maar verwacht mag worden dat deze zullen liggen tussen de resultaten van het kruisen en gespecialiseerde methoden met zuivere Texelaars.

Bij alle genoemde kruisingssystemen spelen Texelse fokooien en fok- rammen een grote rol. Ook na invoering van kruisingen van schapen i n de praktijk zal de behoefte aan goed fokmateriaal groot blijven. Het i s be- slist onjuist te veronderstellen dat als gevolg van kruisingen de fokkerij