Massaal aanspoelen van levende kokkels Cerastoderma edule (L.) gebruikt als tafonomie experiment

AFZETTINGEN WTKG 34(3),JUBILEUMJAAR2013 74

Massaal

aanspoelen

van

levende kokkels Cerastoderma edule

(L.)

gebruikt

als tafonomie

_experiment

Gerhard+C. Cadée

¹

Inleiding

Massaal

_aanspoelen

Op

3 mei 2013 ontdekte ik dat enkele duizenden

_tweejarige

kokkels levend

_aangespoeld

warenop het

strandje nabij

de NIOZ haven op Texel

(fig.

1). Op

deeerste

meidagen

van

dit

_jaar

heersteeensterke oostenwind dieeen

aanmerke-lijke verlaging

vande waterstandtotwaardenvan-110en

-120 cm NAPtot

gevolg

had

_(continue

_metingen

afd.

fy-sische

_{oceanografie NIOZ). Op}

het wad

aangrenzend

aanhet

strandje

dat

_{geëxponeerd ligt}

_vooroostenwind_waren hier-door veel kokkels los

_gespoeld

en

opgehoopt

open

nabij

het

NIOZ

_strandje.

Dit boodeen

goede

kansomte

kijken

wat

ermetdeze kokkelszou

gebeuren.

Ze

spoelden

levend aan, maarhun lot leek

mij bezegeld.

Voor zoveelwat

_aanspoelt

is het strandeenkerkhof. Erwasgeenruimtevooralle kokkels

omzich hier integraven. Eenenkele lukte het wel maar

zij

kwamen niet ergver in hetzeer

schelprijke strandje (fig. 2).

Bovendien zittenzedaarte

hoog

in de

getijdezone

om

lang

genoegvoedsel uit het watertekunnen filtreren

(Dankers

&Beukema, 1981;Beukema &Dekker,

2009).

Zouer een

kans

zijn

dat_zemetwestenwind_weerterug

_gespoeld

wor-den? Omdat ik hier

_{bijna dagelijks langs}

fiets een

aardig

studieobject:

hoe komen deze kokkelsaanhun eindenwat

gebeurt

ermet de

schelpen

zelf? Het lot van

schelpdieren,

hoe

gaan

zij

doodenwat

gebeurt

erdaarnametde

_schelp,

is_een

_onderwerp

dat

_mij

al tientallen

_jaren

interesseert

(Ca-dée,

1968;Cadée &

Wesselingh, 2009).

Hier had ik_{nu een} tafonomie

_experiment

dat denatuurzelfvoor

mij

uitvoerde!

2. Halfingegravenkokkels_ophet NIOZstrandje. Ons strand is voor veel

zeeorganismen

eenkerkhof

(van

Regteren Altena, 1959).

Het

duidelijkst

is datnaherfst-en

winterstormen. Kristensen

_{(1959) geeft}

een

_aannemelijke

verklaring

voorhet in koude winters

aanspoelen

vannog levende mollusken op ons strand: eenmaal

tijdens

storm los

_{gespoeld zijn zij}

- als

koudbloedigen

- door de

lage

temperatuurniet in staatzich snel genoegweerinte

gra-ven. Veel van waterin de kustzone

doodgaat

komt

uit-eindelijk

op het strand terecht. Leenhouts

(1947)

rappor-teert_overmassaal

_aanspoelen

vanCardium

edule,

Mactra

corallina, Mya

arenaria, Petricola

_{pholadiformis,}

Ensis

siliqua, Spisula

solidaen

Sp.

subtruncata

_bij

Schevenin-gen en

Noordwijk

na destrengewintervan ’47. Meest

soorten dienunietmeerin zulkegroteaantallen inonze

kustzone leven

_{(de Bruyne}

et

_{al., 2013).}

Strandbezoekers

vande laatste decennia kennen wel het ingroteaantallen

aanspoelen

vande nieuwkomer Ensis

directus,

de

Ameri-kaansezwaardschede,die in winteren

voorjaar nogal

eens

massaal het

_{loodje legt. Vanwege}

de stank die dat

veroor-zaakt willen

_{strandexploitanten}

_ze dan ook

graagzosnel

mogelijk

zien

_afgevoerd.

Niet iedereen realiseert zich dat watin_en

ophet strand leeft

grotendeels

isaangewezen op deze voedselstroom vanuit_zee

_{(Cadée, 2013a).}

Het

mas-saal

_aanspoelen

_van duizenden levende kokkels vlak

_bij

huis,

opeen

plek

die

doorgaans ongemoeid

wordt

gelaten,

geeft mij

de kans hun lotte

volgen.

Voervoor

_vogels

Het bleek dat

_{vogels langs}

de

_dijk

al

_spoedig

deze

_rijke

ta-fel hadden ontdekt. Scholeksters deden zichte

goed

aande

kokkels, daarbij zorgvuldig

die

_exemplaren

uitzoekend die

enigszins openstonden

zodatzehun snaveler

makkelijk

tus-senkonden

krijgen

enniethun

energie

hoefdente

_verspillen

aanhet

_openbreken

vande

_{schelpen. Steenlopers}

kwamen ook

_langs

enzochten

_openstaande

_{kokkels op, dus vooral die} kokkels dienet_gegetenwarendoor

_scholekster,

_omte

kij-ken ofernogwatvleesresten achter

_gebleven

waren

(fig.

5

en

Cadée, 2013b).

Deze maniervanconsumerenmaakte dus dat de doubletten die achter bleven open stondenmaarwel intact blevenmet de

_{kleppen bijeengehouden}

door de

slot-band. Dit betrof de kokkels die niet alte

hoog

op het strand

lagen

endus afentoe

overspeeld

werden doorzeewateren zo

toch hun leven haddenweten terekken.

_Terwijl

ik dit

_stukje

schrijf

eind

_{juni zijn}

ertussen de

_hoog-

en

laagwaterlijn

nog steeds veel levendemaarniet

ingegraven

kokkels

_aanwezig.

Drijvende

doubletten

Een deelvande kokkels _wasechterte

_hoog

ophet strand of de

_{dijk terechtgekomen}

_enkwam niet_meerin contact met zeewater.

_Opvallend

wasdat deze kokkels dicht

ble-venook nadatzedoodwaren

(fig. 3).

Het is tekstboek ken-nis dat

_tijdens

hun leven de

_sluitspieren

van

tweekleppi-gen de

schelp

dicht houdenendat slotbandenresilium de 3. Na hundood dichtgeblevenkokkeldoubletten boven de

hoog-waterlijn aangespoeld.

4. Onder invloedvangotfwerkinginelkaargeschoven kokkel-doubletten.

76 AFZETTINGEN WTKG 34(3),JUBILEUMJAAR 2013

schelpkleppen

van elkaar duwen als de

_sluitspieren

ont-spannen

(Barnes,

1994;

Wyse Jackson, 2010). Bij

dood-gaan houden de

sluitspieren

optefunctionerenenzorgen slotbandenresiliumer ‘automatisch’voor dat de

_schelp

opengaat,maarde

_{kleppen blijven}

_{nog wel}aanelkaar ge-hecht. We

_krijgen

wat Watkins

₍₁₉₇₄₎

zo

aardig

“butter-fly

shells”noemt.Dat bleek hier dus niet het

_geval.

Eerder

suggereerde

ik dat

_{bij uitdrogen}

vanlevend

_aangespoelde

tweekleppigen

de

_kleppen

_aanelkaar bleven kleven door het

_indrogen

vanhet

_{schelpvlees (Cadée, 2002).}

Inmiddels had ik dat

_begin

2013

_aangetoond

voorenkele kokkels die ik levend had verzameld

op het wad enthuis liet

uitdro-gen. Nu echter had ikeen

grootschalig experiment

waar-bij

denatuurzelf liet zien dat het ook buiten kon

_gebeuren.

Naarmate de

_tijd

verstreek nam echter het aantal

open-geklapte ‘butterfly’

doubletten toch toe.In de

_getijdezone

kan dit het

_{aardige verschijnsel opleveren}

_vanin elkaar

ge-schoven doubletten

(‘schelpennesten’)

(fig.

4,zie pag.

75).

Dit is al

_lang

bekendenonderandere beschreven door enkele Duitse onderzoekers

_bij

diverse

_{tweekleppigen (Wasmund,}

1926; Schafer,

1962; Federolf,

2009).

Het komt ook

regel-matig

voor

bij

massaal

_aangespoelde

Ensis

_directus,

waar-bij

de

_schelpen

bovendien ook

_{keurig parallel}

_enloodrecht op de

kustlijn achterblijven (de

Wolf &

_{Cadée, 1994).}

Dit

leverteenrelatief stabiele

_positie

vandeze doublettenin de

aanspoelselzone

op.Ook fossiele voorbeelden

zijn

bekend

en menheeft

gedacht

dat diteen

aanwijzing

zou

zijn

voor

afzettingen

in de

_getijdezone.

Wasmund

₍₁₉₂₆₎

toonde ech-teraandat het ook zonder

getijden

kan

_{optreden; hij}

vond het ook in _meren.

_Zijn

conclusie is dat

_golven

_enstromen

uiteindelijk schelpen

achterlaten in hunmeeststabiele

posi-tie. In elkaar schuivenvandoubletten treedt vooral op alser

veel

_{samengespoeld zijn.}

Allen

₍₁₉₉₀₎

noemt

golfwerking

op

grote schelpconcentraties

als

belangrijkste

oorzaakvanhet

dicht in elkaar schuivenenvaak ook

rechtop

gaanstaanvan

tweekleppigen. Golfwerking lijkt

ook

ophet NIOZ

strandje

de

_{belangrijkste}

factor.

Beschadigingen

Predatie door scholeksters liet

_nauwelijks

_sporenna,soms eenenkele licht

beschadigde

onderrand_{van een}doublet

(fig. 6).

Al bleven demeeste doubletten dus

_intact,

al of niet

_openstaand,

eenaantal

_schelpen

vertoonde wel

bescha-digingen,

meest

nabij

de umbo_vanéén of beide

kleppen

(fig. 7).

De beste

_verklaring

hiervoor

_lijkt

mehet rollenover

de bodem. Zo rollendwarenzehier

_opgehoopt,

maarook

rolden_ze

nogheenenweer

bij hoog

water, vooral als er

enige golfslag optrad

zoals ik kon constaterenen

vastleg-gen opeen

filmpje.

De bolle

_zijde,

ookvannoghele

dou-bletten,

vertoont

regelmatig enige afslijping

endegaten

zit-tendan ook in door

_afslijting

dun

_geworden

delenvan de

schelp.

Een deelvan de kokkels werd

vastgehouden

door de mossels die hier in de

_getijdezone

leven_en zich vast-hechtenmethun

_{byssusdraden.}

Hierin

‘vingen’ zij

ook_een enkele kokkel

_{(fig. 8).}

Deze kokkels zullen dus nietmeer

heen_{en weer}

_rollen,

_maar

_zijn

wel

_gedwongen,

netals de mossels

_zelf,

niet

_ingegraven

verderteleven.

Discussie

Datstormenlevende volwassen kokkels kunnen loswerken uit de wadbodembeschreef

_{Kreger (1940)}

al.

_Hij

deed

_zijn

kokkelonderzoek vóór de

oorlog

vanuit het

_Zoölogisch

Sta-tion in den Helder. Kokkelvissers vertelden hem dat hele kokkelbanken doorstormkonden

_verdwijnen,

waarnade

kokkels

-nogsteeds levend- terechtkwamen in de kreek of

_{hoger langs}

de randvanhet wad. Schafer

_{(1980: fig. 58)}

geeft

een

afbeelding

van een

ophoping

vanlevend

getrans-porteerde

en

samengespoelde

kokkels.

Zij

gaandood

om-datzealseen dicht

pakket zijn afgezet

enzich nietmeer

kunnen

ingraven.

Enige jaren

terugschreef

_mijn

broer Martin_overdoubletten kokkels die

hij

verzameld had ineen

bij

Heemskerk in de duinen

_{aanwezige stormvloedafzetting}

uit 1775/’76

_(M.C.

Cadée, 2010). Hij

ontdekte dat de doubletten intact_waren

envanbinnen niet

opgevuld

metzand.

_Hij

concludeerde 6. Door scholeksterconsumptiebeschadigdeonderrandvan

kokkeldoublet.

7. Doorrollend transport(vanlevendekokkels) beschadigdeumbo’svan

dat de

_kokkels,

nate

zijn losgewerkt

uit dezeebodem, le-vend

_aanspoelden

enin de

stormafzetting

verboven de

zee-spiegel

terechtkwamen. Daar stierven

_zij,

waarnade weke

delen verdwenen. Datzelfde proces

lijkt

zich hier op het NIOZ

_strandje

afte

spelen,

al komen de kokkels nietzo

hoog

boven de

_{hoogwaterlijn}

terechtenraken

zij

ook niet

begraven

onder_een

_laag

sediment. Kidwell

₍₁₉₉₁₎

classi-ficeerde zulke

_{stormafeettingen,}

_waarbij

vaak

tweeklep-pigen

als doublet

_{opgehoopt raken,}

als ‘event-concentra-tions’ in haar overzichtvande diverse ontstaansmethoden

van

schelplagen

in

_afzettingen.

Zelf

_publiceerde

ik eerderoverhet

_drijvend

_vermogenvan

lege

maar

gesloten

doublettenvan

Spisula subtruncata,

naar

aanleiding

vanvondsten op de Hors op Texelvan

lege

ge-sloten doublettenvandezesoortin

_{aanspoelsellijnen hoog}

op het strand. Een

drijfproef

met 40

_Spisula'

s uit dat

aan-spoelsel

had als resultaat dat 50%

_langer

dan 20

dagen

bleef

drijven

enéén doublet zelfs

langer

dan 6 maanden. Ik vond ook dichte doubletten_vanandere

_{tweekleppigen}

waaronder ook kokkelsende driehoeksmossel Dreissena

polymorpha.

Deze

drijfproef,

maar vooral deze

zoetwatermossel,

was een

aanwijzing

voor

mij

dat de doubletten

_drijvend

kon-den

_aanspoelen.

De

_waarnemingen

nutonenaandat de

ma-rienesoortenook levend kunnen

_aanspoelen

eneventueel

na

uitdroging

op het strand later nogweer

hoger afgezet.

Het

_{bijna dagelijkse fietstochtje}

_langs

de

waddendijk

op Texel levertzo

regelmatig aardige waarnemingen

en

idee-en voor

eenvoudig

onderzoekop.

Aanvankelijk

dacht ik dat de kokkels netals

_{aangespoelde tweekleppigen}

_{op het} Noordzeestrand wel snel hier hun eind zouden vinden. Dat

blijkt

dus niet zo, reden genoeg om deze

_populatie

_nog

evente

_volgen!

Literatuur

Allen,J.R.L. 1990.

_{Shells, Transport}

-

Hydrodynamics.

p. 227-230.- in: D.E.G.

Briggs

& P.R. Crowther

(eds).

Palaeobiology

a

Synthesis.

Blackwell,Oxford.

Beukema,J.J. & R.

_Dekker,

2009. The intertidal

_zoning

of cockles

₍

Cerastoderma

_edule)

in the WaddenSea,

or

why

cockle

_fishery

disturbedareas of

_relatively

high biodiversity.

—

Helgoland

Marine Research 63: 287-291.

Bames, R.D., 1994. Invertebrate

_{Zoology. (6th ed.).}

-

Saun-ders, Philadelphia.

Bruyne,

R.

_de,

S.vanLeeuwen,A.

Gmelig Meyling

& R. Daan

_(red.),

2013.

_Schelpdieren

van het Nederlandse

Noordzeegebied.

-Tirion & St. Anemoon.

Cadée,

G.C., 1968. Molluscan biocoenoses and

thanato-coenoses in the Ria deArosa,

Galicia, Spain.

Zoologi-sche.-

Verhandelingen Rijksmuseum Natuurlijke

Histo-rieLeiden 95: 1-121.

Cadée, G.C., 2002.

_Floating

articulated

_{bivalves, Texel,}

North Sea. -

Palaeogeography,

Palaeoclimatology,

Palaeoecology

183: 355-359.

Cadée,

G.C.,

2013a. Vloedmerken

_soortenrijke

minimilieus op het strand.-

Entomologische

Berichten 73: 18-27.

Cadée, G.C.,2013b.

Tafeltje dekje

voor Scholeksters en

Steenlopers.

—De Skor

32(3):

21.

Cadée,G.C. & F.P.

_Wesselingh,

2009. Van levend

schelp-dier_naar fossiele

_schelp:

tafonomievan Nederlandse

strandschelpen.

-

Informatieblad

Nederlandse

Mala-cologische

Vereniging

13: 1-20.

Cadée, M.C.,

2010. Mollusken uit de

_{stormvloedafzetting}

bij

Heemskerk.-

Afzettingen 31(4);

81-83.

Dankers,

N. & J.J.

_Beukema,

1983. Distributional pat-ternsof macrozoobenthic

_species

in relation to some

environmental factors.- In: W.J. Wolff

(ed.) Ecology

of

the Wadden Sea 1:69-103.

Federolf, 2009. Hochkantschille: Bivalven-Akku-mulationen im Wattenmeer. Dissertation Univ.

Tübin-gen.

Kidwell,

S.M., 1991. The

stratigraphy

of shell concentra-tions.

p. 211-290.- _{In: P.A. Allison & D.E.G.}

Briggs

(eds) Taphonomy: Releasing

the data locked in the fos-sil record.Plenum, New York.

Kreger,

D., 1940. On the

_ecology

of Cardium edule L. -Archives néerlandaises de

_Zoologie

4:157-200.

Kristensen,

I., 1959. The coastalwatersof the Netherlands

as anenvironment of molluscan life.- Basteria23

(sup-plement):

18-55.

Leenhouts, P.,

1947.

HetC.S.-Feuilleton(III).-HetZee-paard 7(4/5):

7-12.

Regteren Altena,

C.O.van, 1959. The Netherlands beachas a cemeteryfor Mollusca.- Basteria 23

(supplement):

18-55.

Schafer,

W., 1962.

_{Aktuo-Palaontologie}

nach Studiën in de Nordsee.- W. Kramer,FrankfurtamMain.

Schafer, W., 1980.

_Fossilien,

Bilder und Gedankenzur

palaontologischen

Wissenschaft.- W. Kramer Frank-furtam Main.

8. Mossels verhinderendat de kokkels zichingraven (zehouden

78 AFZETTINGEN WTKG 34(3),JUBILEUMJAAR2013

Wasmund,

E.,

1926. Biocoenose und Thanatocoenose.— Archiv

_{für Hydrobiologie}

17: 1-116.

Watkins,

R. 1974.

_{Palaeobiology}

ofanoffshore molluscan fau-nafrom the Californian

Oligocene.

-

Palaeogeography,

Palaeoclimatology,

Palaeoecology

15:245-266.

Wolf,

P. de & G.C.

Cadée,

1994. Shells of Ensis directuson

the beaches of Texel.- Annual

_Report

Netk Inst. Sea Res. 1994:74-75.

Wyse Jackson,

P.N.,2010.

Introducing Palaeontology.

A

guide

toancient life.

-Dunedin, Edinburgh.