Uitgangspunten voor categorie-indeling in ICRP-aanbevelingen en in wetgeving

Uitgangspunten voor categorie-indeling in

ICRP-aanbevelingen en in wetgeving

Citation for published version (APA):

Huyskens, C. J. (1984). Uitgangspunten voor categorie-indeling in ICRP-aanbevelingen en in wetgeving. (Technische Hogeschool Eindhoven. Stralingsbeschermingsdienst rapport; Vol. 4380). Technische Hogeschool Eindhoven.

Document status and date: Gepubliceerd: 05/01/1984

Document Version:

Uitgevers PDF, ook bekend als Version of Record

Please check the document version of this publication:

• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences between the submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the author for the final version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.

• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.

• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers.

Link to publication

General rights

Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain

• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.

If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, please follow below link for the End User Agreement:

www.tue.nl/taverne Take down policy

If you believe that this document breaches copyright please contact us at: openaccess@tue.nl

providing details and we will investigate your claim.

UITGANGSPUNTEN WETGEVING

VOOR CATEGORIE-INDELING IN ICRP-AANBEVELINGEN EN IN

Chr.J.Huyskens,Stralingsbeschermingsdienst,Technische Hogeschool Eindhoven

In de loop der jaren z1Jn met name in aanbevelingen van de International Commission on Radiological Protection (ICRP) uitgangspunten gegeven voor categorie-indelingen en risicoclassificaties. Ook in de nationale en Eura-tom wetgeving zijn aangrijpingspunten daarvoor te vinden.

Hier wordt een samenvattend overzicht gegeven van deze uitgangspunten zoals die in de achtereenvolgende ICRP-aanbevelingen en in de wetgeving naar voren komen. Dit overzicht is vooral bedoeld als achtergrondinformatie over het onderwerp van deze N.V.S. publicatie.

Om de vaak subtiele onderlinge verschillen tot hun recht te laten komen is veelal de oorspronkelijke tekst van de omschrijvingen aangehaald (wanneer nodig, naar beste kunnen, vertaald).

Om dezelfde reden wordt soms een kanttekening geplaatst. Deze komen van-zelfsprekend voor rekening van de schrijver.

ICRP-AA.NBEVELINGEN

In de ICRP-aanbevelingen van 1958 (ICRP 1) werd onderscheid gemaakt tussen verschillende groepen van aan straling blootgestelde individuen. Er werden drie groepen genoemd:

A: beroepsmatig blootgestelde individuen B: speciale groepen

C: de bevolking als geheel.

Groep B werd onderverdeeld in drie subgroepen, nl.:

B(a):volwassenen die werken in de omgeving van "controlled areas", maar die zelf geen werk verrichten dat de blootstelling aan straling veroor-zaakt.

die op grand van hun taken van tijd tot tijd in "control-verkeren maar die niet warden beschouwd als "radiation

B(b):volwassenen

led areas" workers"

B(c):leden van de bevolking die in de nabijheid van "controlled areas" wonen.

De ICRP was later van mening dat de in ICRP 1 beschreven groepsindeling van individuen aanleiding kon geven tot misverstanden in het bijzonder voor wat betreft de toepassing van de aanbevelingen voor de maximaal toelaatbare doses voor individuen uit speciale groepen.

In de ICRP-aanbevelingen van 1962 (ICRP 6) werd dan ook een aangepaste beschrijving van drie categorieen van individuen gegeven als volgt:

le: De eerste categorie bestaat uit individuen die beroepsmatig aan straling word en blootgesteld. (Uaarbij word t nader ui tgewerkt dat onder beroepsmatige blootstelling moet worden verstaan blootstelling in "controlled areas" waar werkers stralingsdoses kunnen ontvangen boven 1, 5 rem per jaar.)

2e: De tweede categorie omvat de volwassenen die werk verrichten in de omgeving van "controlled areas" en die zich van tijd tot tijd binnen die gebieden moeten bevinden, hoewel zij zelf geen radiologisch werk verrichten.

3e: De derde inclusief wonen.

categorie bestaat uit individuele leden van de bevolking de personen die in de nabijheid van "controlled areas"

SBD 4380/1984-01-05 - 2

-In de gelijknamige paragrafen "general principles regarding working condi-tions" in ICRP-1 en ICRP-6, werd het begrip "controlled area" nader uitge-werkt en omschreven als een gebied waarbinnen de blootstelling van perso-neel aan straling of radioactieve stoffen onder toezicht staat van een stralingsbeschermingsdeskundige (radiation protection officer).

In ICRP-1 en ICRP-6 werd een medisch aanstellingsonderzoek aanbevolen voor alle personen die nieuw betrokken worden bij radiologische werkzaamheden. Daarbij zou de familie-historie, de beroepshistorie aan de orde moeten komen en ook de rontgendiagnostische onderzoeken en radiotherapietoepassin-gen die men heeft ondergaan. Het onderzoek zou verder een volledig bloedon-derzoek moeten omvatten. Het uitgangspunt daarbij was dat het medisch onderzoek informatie moet opleveren over de gezondheidstoestand van de werker om te voorkomen dat eventueel aanwezige afwijkingen later verward kunnen warden met schade ten gevolge van straling.

Met betrekking tot personal monitoring werd gesteld dat alle doses t.g.v. beroepsmatige blootstelling systematisch moeten warden gecontroleerd met adequate instrumenten om zodoende vast te stellen dat de maximaal toelaat-bare doses niet warden overschreden en om het zodoende mogelijk te maken dat per individu administratie wordt bijgehouden van de stralingsbelasting. (N.B.! De term beroepsmatige blootstelling slaat in ICRP-1 en IRCP-6 op blootstelling binnen "controlled areas", die gedefinieerd warden als zones waarbinnen werkers stralingsdoses kunnen ontvangen boven (might exceed!) 1,5 rem per jaar.)

In de ICRP-aanbevelingen van 1965 (ICRP-9) kwam de ICRP tot een indeling in twee categorieen, nl.

(a) volwassenen die warden blootgesteld i.v.m. hun werk (workers) (b) individuele leden van de bevolking.

(N.B.! Met deze indeling vervalt het onderscheid tussen de blootstelling direct ten gevolge van eigen werkzaamheden en de blootstelling die het gevolg is van een indirecte betrokkenheid bij andemans werken met stralingsbronnen. Hier wordt dus een definitie gegeven van "workers".)

In de beschrijving van de algemene uitgangspunten voor de operationele stralingsbescherm.ing had ICRP-9 ook betrekking op de blootstelling beneden het niveau van 3/10 van de maximaal toelaatbare doses.

Reeds toen werd gesteld dat de organisatie van de stralingsbescherming wordt vereenvoudigd door onderscheid te maken tussen de verschillende condities waaronder de werkers kunnen warden blootgesteld, nl.:

(i) condities zodanig dat de uiteindelijke doses 3/10 van de jaarlijkse maximaal toelaatbare doses kunnen overschrijden (might exceed!)

(ii) condities zodanig dat het uiterst onwaarschijnlijk is dat de uiteinde-lijke doses boven 3/10 van de maximaal toelaatbare jaardoses uitkomen (most unlikely!).

Duidelijk werd vermeld dat het onderscheid tussen beide condities eerder berust op een verschil in waarschijnlijkheid van overschrijding van het 3/10-niveau, dan op een verschil in feitelijk vastgestelde doses. Verder werd gesteld dat het onderscheid vooral bedoeld is om differentiatie moge-lijk te maken in de voorzieningen die warden getroffen met het oog op de gezondheidsbewaking en de stralingsbeschermingsaspecten van het ontwerp en de bedrijfsvoering van installaties.

In ICRP-9 werd verder aanbevolen om werkers die betrokken zijn bij opera-ties waarbij het 3/10-niveau van de maximaal toelaatbare doses zou kunnen warden overschreden, te onderwerpen aan speciaal gezondheidstoezicht en persoonsdosimetrie voor uitwendige bestraling en inwendige besmetting.

Voor werkers die tot de tweede categorie warden gerekend, wordt speciaal gezondheidstoezicht en individuele monitoring niet zonder meer noodzakelijk geacht. Stralings- en besmettingsmetingen in de werkomgeving warden veelal voldoende geacht, hoewel daarbij werd opgemerkt dat in sommige gevallen de persoonsdosimetrie wel wenselijk kan warden geacht, bijv. uit het oogpunt om statistische informatie te verzamelen over de blootstellingen.

In ICRP-9 werd een "controlled area" beschreven als een gebied waarbij sprake is van toegangscontrole met het oog op het beschermen van personen tegen blootstelling aan straling of radioactieve stoffen.

Over gezondheidstoezicht staat in ICRP-9 te lezen dat de gezondheidsbewa-king tot doel heeft, om de gezondheid van de werker in relatie tot de taken die hij moet verrichten vast te stellen. Zowel voor als tijdens de werk-zaamheden. De vorm en de uitgebreidheid van de onderzoeken moeten in wezen hetzelfde zijn als gebruikelijk is in "general industrial medical practice" Het omvat een aanstellingsonderzoek en periodiek onderzoek waarvan de fre-quentie vooral wordt bepaald door het totale gezondheidsbeeld en de werkom-standigheden. Gesteld werd dat werkers die kunnen worden blootgesteld boven 3/10 van de maximaal toelaatbare doses, uitgebreider dienen te warden onderzocht om achtergrondinformatie te krijgen voor geval er sprake zou ziJn van een overbestraling en om eventuele contra-indicaties vast te stellen voor bepaalde werkzaamheden.

In ICRP-aanbevelingen van 1977 (ICRP-26) wordt het bekende drietrapssysteem van dosisbeheersing aanbevolen (rechtvaardiging - ALARA - dosislimieten). E.e.a. wordt toegespitst op twee soorten van blootstelling n.l.:

1. beroepsmatige blootstelling (occupational exposure) 2. algemene blootstelling (general exposure).

In par. 161 wordt gedefinieerd wat onder beroepsmatige blootstelling wordt verstaan, nl. alle blootstelling aan straling en inname van radioactieve stoffen tijdens het werk (met de bekende uitzondering van doses/innamen bij medisch onderzoek en door natuurlijke straling). Net als in ICRP-9, maar anders dan in ICRP-1 en ICRP-6, betreft het alle blootstelling door alle werkers i.v.m. hun werkzaamheden.

De werkcondities waarbij beroepsmatige blootstelling voorkomt, worden ver-deeld in "working conditions A" en "working conditions B". Voor de om-schrijving van deze werkomstandigheden wordt dezelfde terminologie gebruikt al s in ICRP-9.

In dezelfde paragraaf (161) wordt apart aandacht besteed aan die werkom-standigheden waarbij

(a) de blootstelling niet afhankelijk is van de eigen werkzaamheden

(b) het werk wordt verricht in andere ruimten of gebieden dan waarin de stralingsbron aanwezig is.

Gesteld wordt dat deze categorie van werkomstandigheden gekenmerkt moet worden door toepassing van de dosislimieten die gelden voor leden van het publiek.

ICRP-26 stelt dat de toepassing van een systeem van classificatie van werkomstandigheden wordt vereenvoudigd door de invoering van een overeen-komstig systeem van classificatie van de werkplaats (ruimten en gebieden). Op zi jn min st dient er sprake te zijn van het aangeven van "controlled areas" waar bij voortdurend bedrijf sprake zou zijn van werkomstandigheden van het type A en waarvoor dan ook toegangsbeperkingen gelden. De afbake-ning van "controlled areas" hangt af van de praktijksi tuatie, meestal kan het best gebruik gemaakt warden van bestaande bouwkundige of fysieke be-grenzingen.

SBD 4380/1984-01-05 - 4

-(N.B.! Dit gaat verder dan ICRP-9 waar in par. 113 nog sprake is van eventueel volstaan met de minimale eis van het gebruik van waar-schuwingstekens.)

Verd er word t gesproken van "supervised areas" waarvan de grenzen zodanig worden gekozen dat het onwaarschijnlijk is dat de jaarlijkse doses boven 1/10 van de dosislimieten uitkomen.

In ICRP-26 wordt gewaarschuwd voor het feit dater geen simpele relatie bestaat tussen de classificatie van werkgebieden en de classificatie van werkomstandigheden omdat bij de classificatie van werkgebieden geen reke-ning wordt gehouden met de tijd die de betrokken werkers in die omgeving doorbrengen en verder omdat binnen een gebied grote verschillen kunnen zijn in het stralings- of besmettingsniveau.

In ICRP-26 (par. 166) is te lezen dat het naar de mening van de ICRP voor een vereenvoudiging van de organisatie, vooral met betrekking tot het medisch toezicht en de persoonsgerichte dosimetriemetingen, aan te raden is om een classificatie van individuele werkers door te voeren. Hoewel dit in principe kan worden gedaan in samenhang met de categorie-indeling van de werkomstandigheden, blijkt het volgens ICRP in de praktijk werkzamer om een dergelijke categorie-indeling van werkers te relateren aan de aard van het werk en voor zover dat valt te voorzien, aan de tijdsduur van de werkzaam-heden, c.q. de tijd die men in geclassificeerde werkgebieden doorbrengt.

EURAT0M-RICHTLIJNEN

In de Euratom-richtlijnen van 1976 en 1980 wordt t.a.v. de controle en het toezicht op aan straling blootgestelde werkers een onderscheid gemaakt tussen twee categorieen werkers, te weten:

- Categorie A: werkers van wie kan warden verondersteld dat ze een grotere dosis dan 3/10 van een van de jaardosislimieten kunnen ontvangen.

- Categorie B: werkers van wie niet kan worden verondersteld dat ze een dergelijke dosis kunnen ontvangen.

In de Euratom-richtlijnen worden de aan straling blootgestelde werkers expliciet gedefinieerd en wel als personen die beroepshalve een stralings-belasting kunnen ontvangen boven het niveau van 1/10 van de jaardosislimie-ten.

(N. B. ! Zoals verderop zal blijken kennen het RASB en TB een dergelijke definitie niet.)

In de Euratom-richtlijnen wordt eenzelfde omschrijving van geclassificeerde ruimten aangehouden als in ICRP-26, nl.

(a) controlled areas: iedere zone waar gevaar bestaat voor overschrijding van 3/10 van de jaardosislimieten

(b) supervised areas: iedere zone waarin 1/10 van de jaardosislimieten kan worden overschreden (voor zover niet aangemerkt als controlled area). (N .B. ! In de Nederlandstalige uitgave van de richtlijnen worden

con-trolled areas als gecontroleerde gebieden en supervised areas als bewaakte zones vertaald. Deze woordkeuze strookt nietmet de

rela-tieve zwaarte die volgens Van Dale, woordenboek der Nederlandse Taal, aan deze terminologie wordt toegekend:

Bewaken = ergens vertoeven om de veiligheid van iemand te ver-zekeren.

Controleren

=

Het medisch toezicht op de aan straling blootgestelde werkers moet volgens Euratom-richtlijnen gebaseerd zijn op de algemene beginselen van de ar-beidsgeneeskunde. Naar gelang het betreffende geval omvat het keuringen voor de aanvang van het dienstverband en latere periodieke

gezondheidskeu-ringen, waarvan aard en frequentie afhankelijk ziJn van de gezondheidstoe-stand van de werkers, de arbeidsomgezondheidstoe-standigheden en de eventuele incidenten. Voor werkers van categorie A dient de uitoefening van het medisch toezicht verzekerd te warden door erkende artsen. Er is daarbij sprake van verplich-ting tot medisch onderzoek voor de aanvang van het dienstverband, algemeen medisch toezicht en periodieke gezondheidskeuringen. Deze laatste tenminste eenmaal per jaar, indien de blootstellingsomstandigheden of de gezondheids-toestand van de betrokkene dit vereist.

Uitgangspunt voor de wijze waarop en de frequentie waarmee de blootstelling van werkers wordt bepaald, is het criterium dat in ieder geval moet kunnen warden vastgesteld dat aan de Euratom-basisnormen wordt voldaan.

In het bijzonder warden bepalingen gegeven voor het meten van individuele doses voor de werkers van categorie A. Deze dienen systematisch te geschie-den op basis van individuele metingen, zo nodig aangevuld met collectieve meting en.

NEDERLANDSE WETGEVING

In het oude Veiligheidsbesluit Ioniserende Stralen (VBIS, 1963) was het begrip radiologische werkzaamheden gedefinieerd: Globaal omschreven als het omgaan anders dan bij het vervoer met

- toestellen die, op plaatsen waar zich personen kunnen bevinden, uitwen-dige bestraling kunnen veroorzaken, boven het niveau van 0,5 millirem per uur

- radioactieve stoffen in hoeveelheden boven nader aangegeven activiteit afhankelijk van het type straling en het soort stralingsbron.

In het VBIS werd onderscheid gemaakt tussen

(a) arbeiders die radiologische werkzaamheden verrichten

(b) arbeiders die geen radiologische werkzaamheden verrichten doch die geregeld moeten vertoeven ter plaatse waar die werkzaamheden warden verricht

(c) arbeiders (niet als bedoeld onder a en b) t.a.v. wie uit hoofde van de door hen te verrichten werkzaamheden een dosisbeperking tot 0,5 rem

per jaar (enz.) bezwaarlijk of onmogelijk is

(d) alle andere arbeiders dan bedoeld onder a, b enc.

In het VBIS was geregeld dat alle arbeiders die radiologische werkzaamheden voorafgaand een medisch onderzoek ondergingen. Verder ook eenmaal per jaar of eenmaal per 3 maanden afhankelijk van de ontvangen stralingsdosis.

Hoewel in het Radioactieve-stoffen-besluit 1981 en het Toestellenbesluit 1981 niet expliciet sprake is van een categorie-indeling wordt er toch onderscheid gemaakt tussen verschillende groepen van personen die beroeps-halve of uit hoofde van hun opleiding* betrokken zijn bij werkzaamheden met radioactieve stoffen en toestellen.

* Onder opleiding wordt verstaan, (zie artikel 25.c., 2e lid van het RASB) het zich voorbereiden op een beroep waarbij zij aan ioniserende straling

warden blootgesteld of uit hoofde van hun studie werkzaamheden met

stralingsbronnen verrichten. Wanneer kortheidshalve wordt gesproken van beroepshalve, wordt blootstelling uit hoofde van opleiding daaronder begrepen.

'

-3BD 4380/1984-0l-05 - 6

-• Met name in artikel 25, RASB en artikel 19, TB, wordt onderscheid gemaakt tussen

(a) personen die beroepshalve werkzaamheden verrichten met radioactieve stoffen/toestellen of in de nabijheid daarvan en daarbij een stra-lingsbelasting kunnen ontvangen grater dan 3/10 van de jaar::l.osislimie-ten

(b) personen die beroepshalve werkzaamheden verrichten met radioactieve stoffen/toestellen of in de nabijheid daarvan en daarbij een stra-lingsbelasting kunnen ontvangen grater dan l/10 van de jaardosislimie-ten.

(N. B. ! Logisch geredeneerd is er dan ook nog een derde groep, nl. de personen die beroepshalve werkzaamheden verrichten met radioac-tieve stoffen/ toestellen of in de nabijheid daarvan en daarbij een stralingsbelasting kunnen ontvangen kleiner dan 1/10 van de jaardosislimieten.)

Andere personen dan degenen die beroepshalve werkzaamheden verrichten met of in de nabijheid van radioactieve stoffen/toestellen warden in art. 25a, RASB, en art. 19a, TB, apart genoemd, namelijk:

- personen die tengevolge van hun aanwezigheid op het perceel aan straling kunnen warden blootgesteld en

- personen t.a.v. wie het uit hoofde van de door hen beroepshalve te ver-richten werkzaamheden bezwaarlijk of onmogelijk is de stralingsbelasting te beperken tot 1/10 deel van de jaardosislimieten voor radiologische werkers. (N .B. ! Overigens wordt m.i. deze laatste subgroep ten onrechte apart

ge-noemd. Immers deze subgroep valt volledig binnen de omschrijving van degenen die beroepshalve betrokken zijn bij werkzaamheden zoals gegeven in art. 25a, RASB, en 19a, TB. Het is ongetwijfeld terug te voeren op het vroegere VBIS waarin onderscheid werd gemaakt tussen arbeiders die geen radiologische werkzaamheden verrichten doch geregeld moeten vertoeven op plaatsen waar

radio-logische werkzaamheden warden verricht en anderszins arbeiders die min of meer incidenteel op dergelijke plaatsen vertoeven.) In het RASB en TB 1981 is medisch toezicht door erkende artsen voorgeschre-ven voor personen die bij het verrichten van werkzaamheden kunnen warden blootgesteld boven 1/10 van de jaardosislimieten.

Geneeskundig onderzoek client plaats te vinden:

- voorafgaand aan de werkzaamheden en bij beeindiging van de werkzaamheden wanneer het personen betreft die werkzaamheden verrichten waarbij de stra-lingsbelasting grater kan zijn dan 1/10 deel van de jaardosislimieten

- verder tenminste jaarlijks voor personen die werkzaamheden verrichten waarbij de stralingsbelasting grater kan zijn dan 3/10 van de jaardosisli-mieten

- wanneer daavoor door een bijzonder voorval aanleiding bestaan

- wanneer en zolang de (erkende) geneeskundige dit noodzakelijk acht. Artikel 32b, RASB en artikel 23c, TB, schrijven voor dat controlerende per-soonsdosimetrie moet warden uitgevoerd bij alle personen die bij de uitoe~ fening van hun werkzaamheden kunnen warden blootgesteld boven het niveau van 1/10 van de dosislimieten.

In het VBIS was persoonlijke stralingscontrole voorgeschreven voor alle arbeiders die radiologische werkzaamheden verrichten.

Overigens komen we in RASB en TB het begrip "omstandigheden" ook tegen; met name is geregeld dat dosistempometingen moeten plaatsvinden in omstan-digheden waarbij sprake kan zijn van blootstelling boven 0,5 rem per jaar.

1-f!.RATUURL IJST

[ICRP-L] Recommendations of the International Commission on Radiological Protection (1958). ICRP Publication 1, Pergamon Press (1959). [ICRP-6) Recommendations of the International Commission on Radiological

Protection (As Amended 1959 and Revised 1962).ICRP Publication 6, Pergamon Press (1964).

[ICRP-9] Recommendations of the International Commission on Radiological Protection (1965). ICRP Publication 9, Pergamon Press (1966). [ICRP-26) Recommendations of the International Commission on Radiological

Protection (1977). ICRP Publication 26, Pergamon Press (1978).

[EUR

richtlijnen tot vaststelling van de basisnor.nen voor de

bescherming van de gezondheid der bevolking ender werkers tegen de aan ioniserende straling verbonden gevaren. Publikatieblad van de Europese Gemeenschappen, L 246 (1980).

[VBIS]

[RA.SB]

Veiligheidsbesluit ioniserende stralen. Veiligheidswet (1963), (ingetrokken m.i.v. 1 januari 1983).

Radioactieve-stoffenbesluit Kernenergiewet (1969), laatstelijk

gewi.jzigd 1981, Stb. 501 (i.w.t. 1 januari 1983).

[TB] Toestellenbesluit K.ernenergiewet (1969), laatstelijk gewi.jzigd