Enkele bijzondere vondsten in de Pliocene schelpenlaag van Steendorp

AFZETTINGEN WTKG 27(4),2006 86

OPMERKELIJKE

VONDSTEN

Enkele

_bijzondere

vondsten in de Pliocene

schelpenlaag

van

Steendorp

Een

bijdrage

vanHenk+Janvan Vliet

Boven het donkere

glauconietzand

warenlicht

gekleurde

zanden ontslotenter dikte van2-3 _meter, met halverwe-geeen

schelpenlaag

vanongeveer 30-50 centimeter dikte. De ruimtetussende

_schelpen

was

opgevuld

meteen

taaie,

okerkleurige

leem. Het betrofhier

_volgens

BianuccienPost

(2005)

eenvroeg Pliocene

afzetting; Marquet spreekt

ech-tervan een

gemengde

Pliocene

_afzetting

metelementenvan

het Mioceentotaande zandenvanKruisschans

(persoon-lijke mededeling).

In de

_schelpenlaag

overheersten

bival-ven

(Ostrea,

Astarte

omalii).

Voortswaren erveel

bruine-gele

walvisbottenenhaaientandentevinden. Veel tanden

warenvanEocene ouderdomen sterk

_afgerold.

Met eni-ge

regelmaat

koner eenfraaie

_{Cosmopolitodus}

hastalis of Hexanchus

_(Plioceen)

worden

_gevonden,

hoewelzezeker

niet

_algemeen

waren.Dezewarensoms

gerold,

soms

ech-ternogzeer

scherp.

C. hastalis kon

_aanzienlijke

afmetin-genbereiken;

mij

iseentandvan8 centimeterbekend. De

schelpenlaag

bevatte ook spaarzame,

bruine, afgerolde

fos-forietknollen dietot20 centimeter_grootkonden

_zijn.

In de nieuwe groeve wordt de klei in slechts éénetage

ge-wonnen. Zowel de

overgangslaag

als de

_{donkergekleurde}

glauconietzanden

ontbreken hier. De Pliocene

schelpen-laag ligt

direct op de

Oligocene

klei. Dit heeft

_gevolgen

voor de toestandvandeze

laag: aangezien

het

_grondwater

niet door de klei kan

_dringen,

is de

_schelpenlaag

hier_zeer

modderig

ennat. Ik heb de indruk datermeer gastropo-den

_{(Neptunea; Hinia) zijn}

te

vinden;

tevensis de bivalve

Angulus

hier

_{algemeen, terwijl}

ik deze nooitaan de

over-zijde

heb

_gevonden.

De

_schelpenlaag

vande oudeende nieuwe groevevertoont veel overeenkomstenmeteenzelfde

_laag

_{in de groeven}van

TielrodeenKruibeke.

Een walvis in de oude groeve

In dezomervan1974 werdeendeelvande

bo-venliggende

zanden weggegraven,omde

klei-lagen vrij

temakenvoor

exploitatie.

Op

een

dag

in

augustus groevenwein de Pliocene

schel-penlaag tijdens

de

_lunchpauze

van de

arbeiders,

toen ik

een grotewervel vond. Tot

_{mijn verbazing}

vond ik di-rect

daarop

nog eenwervelen nogeen.We beseften dat

hier meerdere botten in connectie

_lagen.

Met veel moei-te

borgen

we

uiteindelijk

11

_wervels,

twee cervicale

_(C6

en

Cl)

en9 thoracale

(Th

1-9).

De nekwervel diemeest craniaalwas

gelegen,

C6, is tweeëneenhalve centimeter dikenmeetzeven

bij

tien centimeter. De wervels worden

naar caudaaltoe

geleidelijk

dikkerenveel

zwaarder;

Th 9 meet acht

_bij

tien centimeter,met eendikte

(of lengte)

vantien centimeter.

Een twaalfde wervel isvanongeveer dezelfdegrootte,maar

is zwaarder versteenden sterk

afgerold; vermoedelijk

is dit_een

_{toevallige bij}

vondst. Tevens vondenwedrie

rib-Het_samengesteldtableauvandegevondenwalvisbotten.

In de

kleigroeve

van

Steendorp,

ongeveer 25 kilometerten zuidwesten_van

Antwerpen,

wordt al tenminste enkele

tien-tallen

_{jaren Oligocene}

_{klei gewonnen. Voor 1980}

gebeur-de dit in_een

grote

kleigroeve

aande Blauwhofstraatwaar

ook de fabriek zelfstaat. Momenteel wordt deze groeve

opgevuld

met zand uit de havendokken

_bij

Doel. Na 1980 is _men

_begonnen

_aande andere

_zijde

vande weg. Er

zijn

duidelijke

verschillentussende oude ende nieuwe

groe-ve,zowelwat

exploitatiewijze

betreft als het boven de klei

liggende profiel.

In de oude groeve werd de klei in twee _etages met

ex-cavateurs _gewonnen.

Op

de klei

_lag

_een

_laag

donkerge-kleurd

glauconietzand

vanongeveereen meterdikte.

_Op

de overgangtussen klei enzand bevond zicheen

grind-laag

vanongeveer 10 tot20 centimeter

dikte,

met onder andere

fosforieten, vuursteentjes,

zwarte walvisbottenen, veelal

_gerolde,

haaientanden. BianuccienPost

identifice-rende

grindlaag

als het bekende

‘postmiocene basisgrind’.

De

glauconietzanden

waren

steriel,

maarwelwaren vaak

87 AFZETTINGEN WTKG 27(4),2006

ben,

meteen

lengte

van

respectievelijk

47,60 en64

cen-timeter.Tot slot troffen_weenkele

_{schedelfragmenten}

_aan,

vermoedelijk

delenvande mandibula.

_{Merkwaardigerwijs}

vondenweook nog viergroteC. hastalis tandenvan

drie,

drie_{en een}

_{half, vijf}

_{en zes} centimeter. Pas veel later trok ik de conclusie dat dit

_mogelijk

tandenwarenvanhaaien die in het karkas hebben

_gebeten.

De beenderen

_zijn

niet

_afgerold.

De kleinere werveluit-steeksels konden in de haast helaas niet worden

geborgen.

De botten

_zijn

tendele versteend. Ze

_zijn

desalniettemin

tamelijk

brosenhet kostteme vele

_dagen

omde tientallen

fragmenten

weer

bij

elkaarte_voegen.

We hadden slechts anderhalfuur om een enander uitte graven- emakwamen de arbeidersterug.

Hierbij

hadden

wehet

geluk

dat de wervelkolom min ofmeer

evenwijdig

aande wand

_lag.

De ribben

zijn

allevande

linkerzijde

en

stakenver naarachteren in de wand- dit kostte veelzwaar

graafwerk!

De

_{overige thoracale,}

lumbale_encaudaleenook

de cervicalewervels,evenals de schedelwarenverdwenen; doordat deze

_gedeelten

_vanhet skelet reeds_was

_afgegraven

enmethet sediment elders_gestort.Het betrefteen volwas-sen

exemplaar;

de

_{epiphyse schijven zijn vergroeid}

methet wervellichaam. Gezien de_groottevande

wervels,

vermoed ik dat het hier geen

dolfijnachtige

betreft,maar eengrotere soort.Er werden geen tanden

gevonden,

maarikweetniet of heteenbalein- dan weleentandwalvis is.

De botten heb ik ineentableau

samengevoegd,

zoals

af-gebeeld

op

bijgaande

foto

op

pagina

64. Dit tableaumeet 98

bij

68 centimeter.

Toevalligerwijs

vond ik slechts korte

_tijd

laterin de

grind-laag mijn

eerstegave C.

megalodon

tandvanongeveer 8

centimeter;

menmocht welvan een

‘geluksdag’ spreken!

Een

_bijzondere

_gastropode

in de nieuwe groeve

Na 1980 werd geenkleimeergegraven in de

ou-de groeve; pasna 15

_jaar

ben ik

_opnieuw

naar

Steendorp

gegaanom in de nieuwegroevetezoeken. In 2000 vond iker eenFicus conditus subintermedius. Deze soort,

algemeen

in het MioceenvanNederlanden

Belgie,

is echterzeerzeldzaam in het Plioceen. Hetgaatom een

schelp

vandrie centimeter. De laatste

winding

is

afgebro-ken.

_{Volgens Marquet}

komt Ficus conditus slechts ‘uiterst zeldzaam’

_(Marquet,

₁₉₉₈₎

_voorin de Zanden_van

Katten-dijk

en de zandenvan Luchtbal

(persoonlijke

medede-ling)

- hetzoudusom een

verspeeld exemplaar

gaan.

In-derdaad is de

_{sculptuur weinig geprononceerd,}

_maar nog wel zichtbaar.

Literatuur

Bianucci,

G. &

_{Post, K,}

2005.

_{Caviziphius altirostris,}

an new beaked whale from the Miocene southem North

Sea basin. Deinsea 11:1-6. Annual of the Natural His-toryMuseum Rotterdam.

Marquet,

R. 1998. De Pliocene

Gastropodenfauna

van

Kal-lo

_{(Oost-Vlaanderen,}

_{België). Belgische}

_Vereniging

voor

Paleontologie. Antwerpen:

Gazelle NV.

Henk JanvanVliet,Abel Tasmanstraat41,3531GSUtrecht,

email

_{tpaymans@yahoo.com of h.van.vliet@altrecht.nl}

De Ficusconditussubintermedius uit de Pliocene_schelpenlaag