Systematics and biostratigraphy of holoplanktonic Mollusca from the Oligo-Miocene of the Maltese Archipelago

AFZETTINGEN WTKG 33(4), 2012 78

Voor U

_gelezen

Sylvia

Verschueren

Komtu

boeken,

artikelen websitestegenwaarvanu

denkt,

datzou interessant kunnen

_zijn

voor

mijn

mede-WTKG-ers, stuuruw

bijdrage

in! Commentaaren

suggesties

kunt

usturennaar

Sylvia,

e-mail:

_{verschueren.sylvia@xs4all.nl.}

Systematics

and

_{biostratigraphy}

of

holoplanktonic

Mollusca from the

Oligo-Miocene of the Maltese

_Archipelago

Arie W. Janssen

_(2012).

Bollettino del Museo

_Regionale

diScienze Naturali- Torino. 28

(2):

197-601.

In de

_inleiding

_gaatArie kort _{in op het}

_belang

van

holo-planktonische gastropoden

en

speciaal

de

_Pteropoden

(vleu-gelslakjes, tegenwoordig

Thecosomataen

Gymnosomata)

in de

_{stratigrafie. Zij}

komenvoorsinds hetLaat

_{Paleoceen, zijn}

zeer

soortenrijk

in het Mioceenmetzelfsmeersoortendan heden voorkomen.

_Zij

hebbeneen zeerdunne

_schelpwand

die uiterst breekbaar is enbovendien uit het

_makkelijk

op-losbare

_aragoniet

bestaat. Hun fossilisatiekans is

_{gering, bij}

ontkalking

vande

_{afzettingen blijven}

alleen hun

steenker-nen over endat is dan ook het materiaalwaarmee wehet vaakmoeten doen. In het mediterrane

_gebied

en

speciaal

op Malta

_zijn

_nagenoegalle

_pteropoden

fossiel als fosforiet- of limoniet-steenkemenbewaard

_gebleven.

Als

_{planktonische}

organismen

hebben

_zij

meestaleengrotere

verspreiding

dan benthonischewat ze

geschikter

maaktvoor

gebruik

in de

stratigrafie.

Onder de

_{planktonische}

fossielen die in de

stra-tigrafie gebruikt

worden zoals coccolieten,

planktonische

foraminiferen,

radiolariaen

dinoflagellaten

is deze breek-baarheideenvoordeel. Als fossiel ‘overleven’

_{zij nauwelijks}

transporteneventueel_transportvandezesteenkemenis door

afslijting

ervanwelteonderscheiden. Andere

_{planktonische}

fossielen kunnen

_nogal

eenstransport

vrijwel onbeschadigd

overlevenen zoop secundaire

vindplaatsen

terechtkomen

ende

_stratigraaf

in

_{problemen brengen.}

Onder materiaalen methodes

legt

Arie uitwat de beste methode isomfosforietische fossielenmetmierenzuurof

goedkoper

met

_azijnzuur

uit de kalk te concentreren. Een

compleet

overzicht

_{(60 pagina’s)}

vanalle op Malta bestu-deerde

_{locaties, voorafgegaan}

dooreenoverzichtvan de Maltese

_geologie

en

stratigrafie lijkt mij

een zeer bruik-bare

_gids

voor

diegenen

die Malta als

_{fossielenvindplaats}

willen bezoeken. Dater meer tevinden is dan alleen

ho-loplanktonische gastropoden

kunnen welezen ineen

Ap-pendix

metkorte informatieoverandere fossielen uit deze

ontsluitingen.

Deauteur is wél bekend in WTKG

_kringen

als auteurvan

belangrijke

determinatiewerkenvoor onzetertiaire mollus-ken zoals

_zijn

Miste

_bijbel

uit 1984 Molluskenuithet

Mio-ceen van

Winterswijk-Miste

ceen van

Winterswijk-Miste

en

zijn belangrijke bijdragen

aan

de

_publicaties

overdefossiele

schelpen

van onzestranden. Sinds

_{begin tachtiger jaren}

heeft

_hij

zich

_{gespecialiseerd}

in de

_{holoplanktonische gastropoden.}

Dat

_{zijn slakjes}

die zich hun hele levenennietalleen als

_larfje

in het

_plankton

ophou-den. In de tertiaireenkwartaire

_afzettingen

inenrond Ne-derlandkomendeze niet

_algemeen

voor; ook oponze stran-den

_spoelen

recente

_exemplaren

slechts zeldenaan.Het

_zijn

meeropen zee

organismen

enhun dunne

_schelpjes

hebben

weinig

kans

_{gepreserveerd}

teworden inonze

kustnabije

vaak

zandige afzettingen:

in hetMiste materiaalwarenzealleen te verzamelen door het

uitkloppen

vangrotere

gastropoden.

Vanaf 1984 verschenen

_zijn

artikelenoverdeze

holoplank-tonische

_gastropoden

in diverse

_{tijdschriften}

waaronder ook

de

_Mededelingen

vande WTKG enContributionsto

Ter-tiary

and

_Quartemary

Research. Voor

_{holoplanktonische}

gastropoden

bleken de tertiaire

_afzettingen

in het

Middel-landse

_Zeegebied

ideaalen eenbezoekaanMalta leiddetot

een

verhuizing

vanArie daarheen.

_Hij

wist het aantal terti-airetaxadaar

_gevonden

sindsdientevermeerderenvan1tot 85! Uitde

_{literatuurlijst}

waarin 40

_publicaties

met.Janssen als eersteauteurkunnenwezien dat

_hij

zich niet

_beperkt

heefttotde Maltese

_afzettingen

maardievanhet hele

Mid-dellandse

_Zeegebied

bestudeerde inmuseacollectiesenin het veld. De hier

besproken publicatie

vormthet

voorlopi-ge sluitstukvan

zijn

onderzoek op Malta.

AFZETTINGEN WTKG 33(4),2012 79

De

_{systematische beschrijving}

vande

holoplanktonische

gastropoden

vormt

natuurlijk

de

_hoofdmoot,

85taxa

wor-den hier in

bijna

200

pagina’s tekst, aangevuld

met20

pla-ten

tekeningen (alle

vandeauteur)en6

platen

SEM foto’s

behandeld.Onderhetbestudeerdemateriaal

speciaal

vande

fijnere

fractie bevonden zich

_nogal

wat

protoconchen

van

pteropoden.

Deze gaven de

nodige problemen bij

het op

naam

brengen.

Extra

_{probleem hierbij}

is-zoals ikuitdeze

publicatie

leerde- dat

waarschijnlijk

alle ‘naakte’

pteropo-den,

de

_Gymnosomata,

nauitkomen uit het ei enkele

_dagen

als larve een

schelpje

hebben dat

_afgegooid

wordt

_bij

de metamorfose.Arie

_beschrijft

14_typeslos

_gevonden

proto-conchenvanThecosomatadie

hij

niet tot_opdesoortkon determineren. Daarnaast nogeens 5

_Gymnosome

larvale

schelpjes

waaraan

hij

eennaam

geeft

en11 die alleen als

afzonderlijke

typesworden beschreven.

Duidelijk

is datop

het terreinvande larvale

schelpjes

van

Gymnosomata

nog veel werk teverrichten valt: vanslechts 3recente soorten

zijn

de larvale

_schelpjes

beschreven! Grootste

_probleem

is dat daarvoor deze naakte

_pteropoden

ineen

aquarium

ge-kweektmoeten

worden,

dat_gaatmet fossiele

Gymnoso-mata

natuurlijk

niet. Ook

_bij

derecente

Gymnosomata

is ditsoortonderzoekna

pionierswerk

van Lalli & Conover

in de 1970’s nietmeeropgevat.Voor

_{dergelijk ‘onnuttig’}

fundamenteel,

bewerkelijk

en

gespecialiseerd

onderzoek is

tegenwoordig

geen

tijd

en

geld

meerbeschikbaar.

De hierna

_{volgende ‘range-charts’}

_{geven het voorkomen}

vande 85taxa in de verschillende

opeenvolgende lagen

op

Maltaaan. In deze kaartenstaan

getallen

die

_kennelijk

het aantal

_{gevonden exemplaren}

aangeven,maarniet

_duidelijk

werd_mewat dat_nu

_eigenlijk

_zegt:inhoeverre is zo’n ge-tal

_afhankelijk

vandegroottevanhet monster, de

zoektijd

enz. Zou hier niet het_percentagevanhet totaalmeer

zeg-gen?

Maar daarvoor

_lijkt

_{de manier waarop de}monsters

zijn uitgezocht ongeschikt; volgens

de methode sectie werd de fractietussen 100en250 pm slechts

gedeeltelijk

uitge-zóchtenhoe de fractie >250 pm werd

uitgezocht

vermeldt deauteurniet. Bovendien werdeen

gedeelte

van het

ma-teriaal los inhet veld

verzameld,

maarmisschien niet ge-bruiktvoorde

‘range-charts’?

Datwenooitexactkunnen vaststellenwat_{de echte range}van eensoortin de

tijd

was is

allang

bekend

bij stratigrafen,

wekunnen alleen de

strati-grafischc

rangevan

gefossiliseerde exemplaren

meten.Hoe

wedatstatistisch verantwoordkunnen doen is onder

an-dere

_{jaren geleden}

al

_goed

_{aangegeven in Alan B. Shaw’s} Time in

_Stratigraphy

(1964).Het kostteme

enig

nadenken watde

_opmerking

vlaknadetekst

bij

deze kaarten “First

occurences are indicated in white(m=>

_100)”

beteken-de. Hier iseenkommana ‘white’vergetenom aante

ge-vendat de

opmerking

tussen

haakjes

nietsmethet ‘eerste voorkomen’temaken heeft. Met

_behulp

vandeze eerste voorkomens van taxa kon een

biozonering

van het

Mal-tese

_{Oligo-Mioceen opgesteld worden,}

dieweerte

verge-lijken

vielmet dievanhet hele mediterrane

gebied

enhet Noordzeebekken.

Tenslotte lezenwe dat Malta beroemd isom

zijn

megalo-don

_tanden,

maardat deauteur in 18

_jaar

slechts één

_gaaf

exemplaar

enenkelemeer

fragmentarische Megaselachus

megalodon

tanden vond. Wel

_{schrijft hij}

dat haaientanden in het

_algemeen

helemaal nietzeldzaam

zijn

op Malta.

Hij

had zelfs kunnen vermelden dat

_{zij jarenlang}

een

belang-rijk exportproduct

warenin de

_tijd

datmen

heilig geloofde

dat het

_{Glossopterae (tongstenen,}

_{slangentongen)}

waren.

In Bert

_{Sliggers’ alleraardigste boekje}

Dino’senDraken.

Fossielenin

_mythen

en

volksgeloof (2006,

Toth

Bussum),

uitgegeven bij

de

_{gelijknamige tentoonstelling}

in

_Teylers

Museum,lezen_wedat

_apostel

Paulus in 60naC.

schipbreuk

leed opMalta.

Hij

werd daarin

_zijn

hand

_gebeten

dooreen

adder die uit de takken

_kroop

die

gebmikt

werden_{voor een}

vuur omde

schipbreukelingen

te verwarmen.

Hij gooide

de adder in hetvuur enoverleefde de beet;

hij

moestdus weleen

god zijn.

Om de

slangen

testraffen

_zorgde

Paulus

ervoordatzehun vermogen

gif

temakenverlorenendat

hun_tongenversteenden. Tot in de 20eeeuwwerden

Mal-tese

slangentongen

geëxporteerd

als

_{antigif. Gedoopt}

in

een

mogelijk gif

bevattend

_{glas wijn}

maakten

_zij

dit

_gifvrij!

Arie Janssen’s

_publicatie

iseen

prima bijdrage

aande

ken-nis van de fossiele

holoplanktonische

gastropoden.

De

vaststelling

van de

pteropoden

biozones op Maltaende correlatie daarvanmet die in het hele Middellandse

Zee-gebied

enhetNoordzeebekkenmaakt heteen

belangrijke

bijdrage

aan de

stratigrafie

vanhet Tertiair. Het

tijdschrift

is niet online

beschikbaar,

maar

geïnteresseerden

kunnen

een

pdf bij

deauteuraanvragen.

Gerhard+C.Cadée■,NIOZTexel. e-mail: Gerhard.

_cadee@nioz.

nl