Sombere stemming en het geheugen : ‘de blijvende, negatieve invloed van somberheid op het episodich geheugen'

Sombere  stemming  en  het  geheugen  

           ‘De  blijvende,  negatieve  invloed  van  somberheid  op  het  episodisch  geheugen’      

  “Wie  van  zijn  herinneringen  kan  genieten  leeft  tweemaal’’  -­‐  Martalis,  Romeins  schrijver        
                                                                 40-­‐103  n.C.    Origineel:  Hoc  est  vivere  bis  vita  posse  priore  frui’.    

Masterscriptie  Klinische  Psychologie     Begeleider:  Vanessa  van  Ast  &  Renée  Visser  

Abstract  

[Doel  –  Tijdens  depressie  wordt  episodische  informatie  negatiever  geïnterpreteerd  en  minder   gedetailleerd  herinnerd  maar  onderzoek  ontbreekt  naar  de  wijze  van  herinnering  na  herstel.   Verwacht  werd  dat  het  proces  van  reconsolidatie,  waarbij  het  terughalen  van  een  herinnering   ertoe  leidt  dat  deze  met  een  gewijzigde  structuur  her-­‐opgeslagen  wordt,  de  verklarende  factor   vormt  voor  een  blijvend  effect  van  somberheid  op  herinneringen  waar  tijdens  somberheid  aan   is  teruggedacht.    

Methode  –  Twee  herinneringen  werden  gecreëerd  dmv  twee  auditief  aangeboden  verhalen.   Middels  een  Reactivatie  taak  moesten  beide  verhalen  tijdens  afzonderlijke  sessies  en  in   verschillende  emotionele  stemmingen,  te  weten  somber  versus  neutraal,  worden  herinnerd.   Stemming  werd  middels  twee  films  gemanipuleerd.  Een  week  later  werd  de  interpretatie  van   zowel  de  twee  aangeleerde  verhalen  als  de  proefleiders  onderzocht  a.d.v  een  

Interpretatievragenlijst  en  de  hoeveelheid  onthouden  details  middels  een  Free  recall  taak.       Resultaten  –Minder  details  werden  na  een  week  herinnerd  van  het  verhaal  waar  tijdens   somberheid  aan  was  teruggedacht,  dan  van  het  verhaal  waar  tijdens  neutrale  stemming  aan   was  teruggedacht.  Er  werd  geen  blijvend  effect  aangetoond  van  stemming  op  de  interpretatie   van  de  verhalen,  noch  op  de  interpretatie  van  de  proefleiders  van  het  onderzoek.    

Conclusie  –Een  blijvend,  negatief  effect  van  somberheid  op  het  episodisch  geheugen  werd   aangetoond  maar  alleen  wat  de  hoeveel  onthouden  details  betreft.  Uitgaande  van  het  proces   van  reconsolidatie  werden  tijdens  sombere  stemming  minder  details  herinnerd  en  heeft  dit  tot   een  blijvende  wijziging  geleid  op  structuurniveau  van  de  herinnering  aan  het  betreffende   verhaal.                

Inhoud  

Hst.  1       Inleiding                

      1.1     De  werking  van  het  episodisch  geheugen  tijdens  depressie     Blz.6           1.2     De  werking  van  het  episodisch  geheugen  na  herstel       Blz.10         1.3     Reconsolidatie  van  geheugen             Blz.11             1.4     Huidige  studie:  onderzoeksvragen  &  verwachtingen     Blz.12    

                        Hst.  2       Methoden           2.1     Participanten                     Blz.14         2.2     Materialen                     Blz.14           2.3     Procedure                       Blz.18       Hst.3       Resultaten           3.1     Achtergrond                     Blz.20         3.2     Manipulatiecheck                 Blz.20  

      3.2     Hoeveelheid  onthouden  details             Blz.22         3.3   Correlatie  hoeveelheid  onthouden  details         Blz.24         3.4     Interpretatie  verhalen                       Blz.25           3.5     Beoordeling  proefleiders                 Blz.26                

Hst.4       Conclusie  en  Discussie                           4.1     Belangrijkste  bevindingen               Blz.28         4.2     Verklaringen  voor  de  (on)verwachte  resultaten       Blz.29         4.3     Praktijk  relevantie                   Blz.31                     Referenties                             Blz.  34                                    

1.Inleiding  

Depressie  wordt  gerekend  tot  één  van  de  meest  voorkomende  psychische  stoornissen;  van  de   Nederlandse  bevolking  tot  65  jaar  heeft  18,7  procent  ooit  een  depressie  doorgemaakt  (Wang  et   al,  2003).  De  gevolgen  van  de  psychische  ziekte  zijn  groot  en  zichtbaar  op  zowel  maatschappelijk   als  individueel  niveau  (Kessler  2001;  Wang  et  al,  2003).  Depressie  leidt  tot  in  veel  gevallen  tot   arbeidsverzuim,  verminderde  kwaliteit  van  leven  en  een  vergrote  kans  op  suïcidaliteit  

(Takahashi,  2001).  Daarnaast  wordt  depressie  steeds  vaker  in  verband  gebracht  met  fysieke   kwalen  waaronder  een  toegenomen  kans  op  hart  &  vaatziekten  en  een  verminderde  werking   van  het  immuunsysteem  (Leonard,  2000).    

    Het  belang  van  behandeling  op  korte  termijn  mag  dan  duidelijk  zijn  maar  ook  met  het  oog   op  lange  termijn  blijkt  behandeling  van  depressie  van  groot  belang.  Terugval  bij  de  

stemmingsstoornis  is  een  veelvoorkomend  probleem  en  binnen  een  tijdsbestek  van  vijf  jaar   recidiveert  gemiddeld  vijftig  procent  van  de  patiënten  (Teasdale  et  al,  2000).  Patiënten  die  niet   behandeld  worden  hebben  een  vergrote  kans  op  terugval  en  kampen  vaak  jaren  later  met  meer   problemen  op  psychosociaal  gebied  (Robbert  et  al,  2008).  Empirisch  onderzoek  naar  de  meest   effectieve  behandeling  van  depressie  toont  aan  dat  psychotherapie  en  antidepressiva  min  of   meer  even  effectief  zijn  in  het  verminderen  van  depressieve  klachten  op  korte  termijn  (Hollon  et   al,  2008).  Met  het  oog  op  lange  termijn  grijpt  medicatie  echter  niet  in  op  de  onderliggende   oorzaak  van  depressie,  iets  wat  als  groot  nadeel  kan  worden  gezien  en  bij  behandeling  d.m.v   psychotherapie  wel  degelijk  gebeurt.    

  Depressie  kan  ontstaan  vanuit  een  breed  scala  aan  factoren,  waaronder  genetische   kwetsbaarheid,  een  laag  zelfbeeld,  aanhoudende  negatieve  gedachten  en  gebrek  aan  sociale   steun  (Nationaal  Kompas  Volksgezondheid).  Daarnaast  blijkt  de  confrontatie  met  negatieve  life-­‐ events  sterk  gerelateerd  aan  het  ontstaan  van  depressie  (Bowes  et  al,  2003).  Mensen  met   depressieve  klachten  zijn  relatief  gezien  vaker  blootgesteld  aan  negatieve  of  zelfs  traumatische   life-­‐events  en  ontwikkelen  in  reactie  hierop  eerder  depressieve  klachten.    Onderzoek  toont  aan   dat  niet  alleen  de  confrontatie  met  een  negatief  en/of  traumatisch  life-­‐event  tot  depressie  kan   leiden,  maar  dat  tevens  de  herinnering  aan  zo’n  ervaring  een  rol  bij  depressie  speelt  (Brewin,  

2007,  Kuyken  &  Brewin,  1997).  Het  ervaren  van  stress  en  de  aanwezigheid  van  intrusies,  ook  wel   indringende  gedachten  die  herinneren  aan  een  negatieve  ervaring  uit  het  verleden,  worden   beschouwd  als  normale  reacties  op  het  meemaken  van  een  negatief  event.  Een  persoon  die   echter  langdurig  wordt  geconfronteerd  met  intrusies  heeft  een  aanzienlijk  verhoogde  kans  op   het  ontwikkelen  en  behoud  van  een  psychische  stoornis,  waaronder  een  posttraumatische   stress-­‐stoornis  en  een  depressie.  Brewin  et  al  (2007)  ontdekten  dat  hoge  niveaus  van  intrusies   zelfs  tot  verergering  van  depressieve  klachten  kunnen  leiden.    

  Bovengenoemde  bevindingen  geven  blijk  van  het  feit  dat  geheugen  een  cruciale  rol  kan   spelen  bij  het  ontstaan,  het  behoud  en  zelfs  de  toename  van  depressieve  klachten.  Het  verband   tussen  het  geheugen  en  depressie  blijkt  echter  niet  eenzijdig.  Van  Vreeswijk  &  de  Wilde  (2004)   toonden  aan  dat  de  aanwezigheid  van  herinneringen  niet  alleen  van  invloed  is  op  emotionele   stemming  maar  dat  stemming  omgekeerd  ook  bepalend  is  voor  de  wijze  waarop  gebeurtenissen   uit  het  verleden  worden  herinnerd.  Het  onderdeel  van  het  geheugen  dat  zich  bezighoudt  met   het  opslaan  van  gebeurtenissen  uit  het  verleden  wordt  episodisch  geheugen  genoemd  (Tulving,   2002).  Vooral  van  depressieve  stemming  is  aangetoond  dat  het  de  werking  van  het  episodisch   geheugen  negatief  beïnvloedt,  een  fenomeen  dat  in  vele  voorgaande  studies  is  onderzocht  en   waaruit  hoofdzakelijk  blijkt  dat  episodische  informatie  tijdens  depressie  negatiever  en  minder   gedetailleerd  herinnerd  wordt  (Van  Vreeswijk  &  de  Wilde,  2004;  Winton,  Clark  &  Edelmann,   1995).  Het  effect  van  deze  manier  van  herinneren  blijkt  niet  bevorderlijk  voor  herstel  van   somberheid  maar  houdt  de  klachten  in  stand  of  leidt  in  sommige  gevallen  zelf  tot  versterking   van  de  klachten.    

  Waar  veel  onderzoek  verricht  is  naar  het  negatieve  effect  van  depressie  op  het  episodisch   geheugen  bestaat  veel  onduidelijkheid  over  de  de  duur  van  dit  negatieve  effect.  Hierdoor   ontbreekt  een  antwoord  op  de  vraag  of  de  negatieve  invloed  van  depressie  op  het  episodisch   geheugen  zich  beperkt  tot  enkel  de  depressieve  episode,  of  na  het  verdwijnen  van  depressieve   klachten  nog  steeds  aantoonbaar  is.  Meer  kennis  en  inzicht  op  dit  gebied  is  nodig,  vooral  met   het  oog  op  een  negatieve  spiraal  die  zou  kunnen  ontstaan  tussen  enerzijds  depressieve   stemming  en  anderzijds  het  episodisch  geheugen.  In  het  geval  van  een  negatieve  spiraal  heeft   een  depressieve  stemming  een  negatief  effect  op  de  manier  waarop  episodische  informatie  

wordt  herinnerd  wat  tot  behoud  of  verergering  van  de  stemmingsklachten  leidt,  met  als   denkbaar  gevolg  dat  de  werking  van  het  episodisch  geheugen  nog  verder  achteruit  gaat  en   daarmee  emotionele  stemming.      

  De  huidige  studie  heeft  het  verband  tussen  depressie  en  het  episodisch  geheugen   onderzocht  waarbij  gekeken  is  naar  de  vraag  of  het  negatieve  effect  van  depressie  op  het  

episodisch  geheugen  wel  of  niet  blijvend  is  van  aard.  In  de  eerstvolgende  paragraaf  wordt  nader   ingegaan  op  de  werking  van  het  episodisch  geheugen  tijdens  depressie  en  op  de  vraag  hoe  het   komt  dat  episodische  informatie  negatiever  en  minder  gedetailleerd  herinnerd  wordt  tijdens   depressie.  Vervolgens  wordt  ingezoomed  op  de  reconsolidatie  theorie;  een  theorie  omtrent  de   plasticiteit  van  het  geheugen  die  stelt  dat  het  anders  herinneren  van  informatie  op  een  bepaald   moment,  bijvoorbeeld  als  gevolg  van  een  depressieve  stemming,  van  invloed  is  op  de  wijze   waarop  deze  herinnering  wordt  her-­‐opgeslagen  en  in  de  toekomst  herinnerd  (Rug  &  Vilberg,   2013).  Deze  theorie  heeft  een  zeer  belangrijk  aanknopingspunt  voor  de  huidige  studie  gevormd   en  gaf  reden  om  de  duur  van  het  negatieve  effect  van  depressie  op  het  episodisch  geheugen  te   onderzoeken.    

1.1  De  werking  van  het  episodisch  geheugen  tijdens  depressie    

Het  episodisch  geheugen  vormt  samen  met  het  semantisch  geheugen  het  lange  termijn  

geheugen  van  de  mens  (Greenberg  &  Verfaellie,  2010)  Waar  het  semantisch  geheugen  bestaat   uit  algemene  feiten  die  niet-­‐persoonsgebonden  zijn,  heeft  het  episodisch  geheugen  de  functie   om  ervaringen  en  gebeurtenissen  uit  het  verleden  van  een  persoon  op  te  slaan  (Greenberg  &   Verfaellie,  2010).  Een  herinnering  wordt  pas  officieel  episodisch  genoemd  als  informatie   beschikbaar  is  over  wat  er  op  een  bepaald  moment  gebeurde  en  tevens  waar  en  wanneer  de   gebeurtenis  plaatsvond  (Tulving  et  al,  2002).  De  manier  waarop  een  gebeurtenis  op  een  later   tijdstip  herinnerd  wordt  is  echter  niet  afhankelijk  van  feitelijke  gegevens  over  wat,  waar  en  hoe   iets  gebeurde  maar  van  de  hoeveelheid  details  die  hierover  zijn  opgeslagen  in  combinatie  met   de  intensiteit  en  emotionele  waarde  van  deze  details  (Tulving  et  al,  2002).      

  Op  het  moment  dat  iemand  zich  een  gebeurtenis  uit  het  verleden  herinnert  wordt  de   herinnering  aan  de  betreffende  gebeurtenis  in  het  episodisch  geheugen  gereactiveerd  (Tulving  

et  al,  2000).  Reactivatie  van  episodische  kennis  maakt  het  herbeleven  van  gebeurtenissen   mogelijk  en  is  een  proces  dat  continue  gebeurt;  deels  doelbewust  maar  grotendeels  zonder  dat   we  daar  iets  over  te  zeggen  hebben  (Tulving,  2002;  Burt  et  al,  1995;).  Vanuit  evolutionair   perspectief  heeft  het  opslaan  en  reactiveren  van  zowel  positieve  als  negatieve  informatie  een   belangrijke  functie.  Het  helpt  de  mens  om  kennis  en  ervaring  omtrent  beloners  en  voorspellers   van  dreiging  te  herinneringen  zodat  geanticipeerd  kan  worden  op  de  toekomst  (Otgaar  &  Howe,   2014).  Een  negatieve  herinnering  die  onnodig  vaak  gereactiveerd  wordt  kan  op  den  duur  echter   een  belemmering  vormen  voor  het  dagelijks  functioneren  van  een  persoon,  omdat  de  

herinnering  toeneemt  in  sterkte.  Dit  blijkt  expliciet  het  geval  te  zijn  voor  negatieve  

herinneringen  die  veel  emotionele  arousal  opwekken  wat  leidt  tot  de  activatie  van  de  amygdala   en  de  afgifte  van  stresshormonen,  waaronder  adrenaline  en  cortisol  (McGaugh,  2013).    

Beide  stresshormonen  spelen  een  cruciale  rol  bij  consolidatie;  het  proces  waarbij  een  

herinnering  wordt  vastgelegd  in  het  geheugen  en  daarmee  op  een  later  tijdstip  goed  en  krachtig   herinnerd  kan  worden.  Op  het  proces  van  consolidatie  wordt  later  expliciet  ingegaan.    

    Een  bekende  psychotherapeutische  behandelvorm  die  het  episodisch  geheugen  een   cruciale  rol  toekent  bij  de  behandeling  van  depressie  betreft  psychoanalytische  psychotherapie,   gebaseerd  op  psychanalyse  ontwikkeld  door  Freud  (Greenberg  et  al,  2015).  De  achterliggende   theorie  van  deze  behandelvorm  is  dat  menselijk  functioneren  voornamelijk  wordt  bepaald  door   ervaring  uit  het  verleden  en  dat  psychische  klachten  waaronder  depressie  het  gevolg  zijn  van   onverwerkte  negatieve  life-­‐events  (Greenberg  et  al,  2015).  Waar  het  verleden  volgens   psychoanalytici  niet  ongedaan  kan  worden  gemaakt,  zou  het  herbeleven  en  verwerken  van   negatieve  ervaringen  wel  leiden  tot  vermindering  van  lijdensdruk.  De  laatste  tijd  wordt  

depressie  echter  steeds  vaker  behandeld  met  Cognitieve  Gedragstherapie,  een  behandelvorm   die  vooral  gericht  is  op  cognities  en  gedrag  in  het  heden  en  minder  focust  op  het  verleden  van   de  patiënt.  De  meest  recent  ontstane  vormen  van  psychotherapie,  waaronder  Acceptance  &   Commitment  Therapy  (ACT)  en  Mindfullness  Based  Cognitive  Therapy  (MBCT),  verleggen  de   focus  zelfs  nog  meer  richting  het  huidige  moment,  zonder  daarbij  de  impact  van  negatieve  life-­‐ events  te  ontkennen.    

onderzoek  suggereert  steeds  vaker  dat  het  onverstandig  is  om  tijdens  depressie  een  beroep  te   doen  op  het  episodisch  geheugen  van  een  patiënt  omdat  de  werking  hiervan  aanzienlijk  wordt   aangetast  (Gorwood  et  al,  2008).  Ten  eerste  zijn  mensen  tijdens  depressie  minder  goed  in  staat   om  zich  specifieke  episodische  details  te  herinneren,  vooral  van  negatieve  life-­‐events,  waardoor   vooral  patronen  van  negatieve  gebeurtenissen  herinnerd  worden  (van  Vreeswijk  &  de  Wilde,   2004).  Ten  tweede  leidt  depressie  tot  een  negatieve  verkleuring  van  het  verleden  waardoor   onderscheid  tussen  een  daadwerkelijk  negatieve  ervaring  en  een  door  depressie  negatief   verkleurde  ervaring  moeilijk  kan  worden  gemaakt  (Kohler,  2015).    

Depressie  leidt  tot  een  beperkt  vermogen  om  concrete,  gedetailleerde  autobiografische   informatie  te  herinneren  (van  Vreeswijk  &  de  Wilde,  2004).  Een  persoon  met  somberheids-­‐ klachten  die  gevraagd  wordt  om  een  specifieke,  persoonlijke  herinnering  op  te  halen  uit  het   geheugen  zal,  in  vergelijking  met  iemand  zonder  klachten,  geneigd  zijn  om  een  algemene,   abstracte  herinnering  te  noemen  die  een  patroon  van  gebeurtenissen  reflecteert.  Binnen  de   literatuur  wordt  deze  neiging  overgeneral  memory  genoemd  en  het  blijkt  dat  overgeneral   memory  vooral  optreedt  in  reactie  op  negatieve  cues.    

  Eén  van  de  oorzaken  van  overgeneral  memory  blijkt  overgeneral  thinking  te  zijn;  een   manier  van  denken  die  kenmerkend  is  voor  depressie  (Rimes  &  Watkins,  2005).  Overgeneral   thinking  houdt  in  dat  iemand  op  een  abstracte  en  analytische  wijze  redeneert  en  zowel  piekeren   als  rumineren  zijn  hier  voorbeelden  van  (Rimes  &  Watkins,  2005,  Spasojevic  &  Alloy  2001).   Toegenomen  niveaus  van  piekeren  en  rumineren  tijdens  depressie  gaan  gepaard  met  een   afgenomen  activatie  van  concrete,  gedetailleerde  herinneringen  in  het  episodisch  geheugen   (Raes,  Hermans  &  Eelen,  2003).    

  Negatieve  consequenties  van  overgeneral  memory  hebben  niet  alleen  betrekking  op  de   manier  waarop  informatie  herinnerd  wordt,  te  weten  minder  gedetailleerd,  maar  tevens  op   psychisch  functioneren.  De  ernst  van  somberheidsklachten  neemt  vaak  toe  in  reactie  op   overgeneral  memory  en  klachten  herstellen  minder  snel.  Tevens  zijn  mensen  minder  goed  in   staat  om  zich  een  concreet  beeld  van  de  toekomst  voor  te  stellen,  iets  wat  een  risicofactor  voor   depressieve  klachten  vormt  (Williams  et  al,  2000).    

Naast  een  verminderd  geheugen  voor  concrete  episodische  informatie  gaat  depressie  gepaard   met  de  neiging  het  verleden  negatief  te  te  herinneren  (Kohler,  2015).  Lewinson  &  Rosenbaum   (1987)  onderzochten  of  mensen  met  depressieve  klachten  zich  hun  jeugd  anders  herinneren   dan  mensen  zonder  depressieve  klachten.  Het  onderzoek  wees  uit  dat  de  depressieve  groep  een   significant  negatievere  herinnering  had  aan  de  eigen  jeugd,  o.a.  in  termen  van  bestraffend  en   weinig  liefdevol.  Na  herstel  van  depressie  was  de  discrepantie  echter  verdwenen  en  verschilden   beide  groepen  niet  langer  van  elkaar  wat  betreft  de  herinnering  die  was  onderzocht.    

  Het  feit  dat  mensen  tijdens  depressie  negatief  terugdenken  aan  hun  verleden  kan  

enerzijds  verklaard  worden  d.m.v  van  een  negatieve  geheugenbias,  die  zeer  kenmerkend  is  voor   depressie  (Watkins,  2002).  Tijdens  depressie  zijn  negatieve  herinneringen,  vergeleken  met   positieve  herinneringen,  toegankelijker  in  het  geheugen  en  worden  daardoor  sneller  

gereactiveerd.  Een  depressief  persoon  die  uitgenodigd  wordt  voor  een  feestje  zal  zich  eerder   negatieve  dan  positieve  ervaringen  omtrent  feestjes  herinneren,  ondanks  dat  ook  positieve   herinneringen  over  dit  onderwerp  aanwezig  zijn  (Watkins  et  al,  2002).  Hetzelfde  mechanisme   verklaart  mogelijk  de  negatieve  herinnering  aan  de  eigen  jeugd  waarbij  een  depressief  persoon   niet  zozeer  meer  negatieve  jeugdherinneringen  heeft,  maar  deze  sneller  reactiveert.    

  Winton,  Clark  and  Edelmann  (1995)  ontdekten  dat  mensen  tijdens  depressie  niet  alleen   (on)bewust  voorkeur  hebben  voor  negatieve  informatie  maar  tevens  neutrale  informatie   negatief  interpreteren.  Als  aan  mensen  met  depressieve  klachten  gevraagd  wordt  om  ambigue   gezichtsuitdrukkingen  te  classificeren  in  ofwel  een  negatieve  ofwel  een  positieve  expressie  blijkt   dat  deze  groep  significant  vaker  kiest  voor  de  negatieve  optie,  in  vergelijking  tot  mensen  zonder   depressieve  klachten  (Winton  et  al,  1995).  In  lijn  met  deze  bevinding  blijkt  dat  mensen  hun   eigen  gedrag  tijdens  sociale  interactie  significant  negatiever  beoordelen  tijdens  sombere   stemming  dan  als  hun  stemming  vrolijk  of  neutraal  is.  Ondanks  het  feit  dat  de  negatieve   interpretatie  bias  in  veel  studies  is  gedemonstreerd  en  een  kenmerkend  symptoom  van   depressie  lijkt  te  zijn,  wordt  de  bias  niet  in  elk  onderzoek  gevonden.  Bradley  et  al  (2006)  lieten   mensen  neutrale  zinnen  lezen  op  een  computerscherm,  waarbij  elke  zin  gevolgd  werd  door  een   negatieve  of  neutrale  vervolgzin.  Deelnemers  kregen  de  taak  om  na  het  lezen  van  de  vervolgzin   op  een  knop  te  drukken  zodat  gemeten  kon  worden  in  hoeveel  tijd  de  vervolgzin  gelezen  was.    

Verwacht  werd  dat  negatieve  vervolgzinnen  i.t.t.  neutrale  vervolgzinnen  sneller  werden   gelezen,  als  gevolg  van  congruentie  met  de  beginzinnen,  die  negatief  werden  geïnterpreteerd.   In  strijd  met  de  verwachting  werd  echter  geen  negatieve  interpretie  bias  gevonden.    

1.2  De  werking  van  het  episodisch  geheugen  na  herstel    

  De  bevinding  dat  bovengenoemde  geheugeneffecten  ontstaan  in  reactie  op  depressie   wil  niet  automatisch  zeggen  dat  deze  automatisch  verdwijnen  na  herstel.  Steeds  vaker  blijkt  uit   onderzoek  dat  het  episodisch  geheugen  na  herstel  van  depressie  nog  altijd  wordt  beperkt,   vooral  als  het  gaat  om  de  hoeveelheid  details  die  worden  herinnerd  (Teasdale  et  al,  2000;  Raes   et  al,  2008).  Brittlebank  et  al  (1993)  onderzochten  overgeneral  memory  bij  22  patiënten  op  het   moment  van  depressie  en  zeven  maanden  later  na  herstel.  Op  beide  momenten  werd  

overgeneral  memory  onderzocht  aan  de  hand  van  zowel  positieve,  negatieve  als  neutrale  cue   words  waar  de  deelnemers  een  specifieke  herinnering  bij  moesten  bedenken.  Het  vermogen  om   specifieke  episodische  informatie  te  herinneren  bleek  niet  verbeterd  na  herstel  en  overgeneral   memory  was  zeven  maanden  later  nog  even  sterk  aanwezig.  Kuyken  &  Dalgeish  (1995)  

onderzochten  overgeneral  memory,  ook  aan  de  hand  van  cue  words,  bij  mensen  met  een   geschiedenis  van  één  of  meerdere  depressieve  episoden  en  bij  een  groep  die  nooit  depressief   was  geweest.  Zij  vonden  echter  geen  verschil  in  overgeneral  memory  tussen  beide  groepen  wat   tot  de  conclusie  leidde  dat  het  vermogen  om  specifieke  informatie  te  herinneren  zich  wel   degelijk  herstelt.    

  Een  belangrijk  recent  verworven  inzicht  op  het  gebied  van  geheugenplasticiteit   impliceert  dat  depressie  inderdaad  een  blijvend,  negatief  effect  heeft  op  de  inhoud  van  het   episodisch  geheugen,  en  dat  dit  zowel  geldt  voor  de  hoeveelheid  onthouden  details  als  voor  de   manier  van  interpretatie.  Tot  verkort  werd  het  geheugen  gezien  als  een  stabiel  en  

onveranderbaar  mechanisme,  een  theorie  die  ook  wel  de  consolidatie-­‐theorie  wordt  genoemd   (Greenberg  et  al,  2015).  Het  feit  dat  tijdens  depressie  negatief  en  minder  gedetailleerd  naar   herinneringen  wordt  gekeken  heeft  volgens  de  consolidatie  theorie  geen  effect  op  de  structuur   van  herinneringen.  Inmiddels  vormt  een  nieuwe  theorie  genaamd  de  reconsolidatie-­‐theorie   bewijs  tegen  de  stelling  dat  de  inhoud  van  het  geheugen  onveranderbaar  is  (Greenberg  et  al,  

2015).  Het  feit  dat  informatie  tijdens  depressie  anders  herinnerd  wordt  is  op  basis  van  de   reconsolidatie  theorie  wel  degelijk  van  invloed  op  de  structuur  van  herinneringen  en  daarmee   op  lange  termijn.    

1.3  Reconsolidatie  van  geheugen  

  Consolidatie  betreft  het  proces  waarbij  nieuwe  verkregen  informatie  door  middel  van   eiwitsynthese  permanent  wordt  opgeslagen  in  het  lange  termijn  geheugen  (Rug  &  Vilberg,   2013).  Als  informatie  eenmaal  is  geconsolideerd  spreken  we  van  een  herinnering.  Voorafgaand   aan  het  proces  van  consolidatie  is  informatie  tijdelijk  instabiel  en  kwetsbaar  voor  verandering.   Zowel  gedragsmatige,  cognitieve  als  moleculaire  factoren  kunnen  de  informatie  op  dat  moment   nog  beïnvloeden  en  veranderen  (Alberini  &  Ledoux,  2013).  De  consolidatietheorie  stelt  dat  het   proces  van  consolidatie  een  herinnering  resistent  voor  verandering  maakt  en  dat  het  

reactiveren  van  een  herinnering,  op  welk  moment  dan  ook,  geen  enkel  effect  heeft  op  de   structuur  van  een  herinnering  (Lee,  2009).  Inmiddels  heeft  men  ontdekt  dat  reactivatie  van  een   herinnering  ervoor  zorgt  dat  deze  opnieuw,  gedurende  een  korte  periode  ontvankelijk  voor   verandering  wordt  waardoor  een  herinnering  op  dat  moment  kan  worden  versterkt,  verzwakt   maar  tevens  inhoudelijk  veranderen,  als  nieuwe  informatie  wordt  geïntegreerd  (Alberini  &   LeDoux,  2013).  Het  opslaan  van  de  gewijzigde  herinnering  wordt  reconsolidatie  genoemd  en  is   een  proces  dat  op  nieuwe  eiwitsynthese  berust  (Nader  et  al,  2000).    

  Het  inzicht  dat  de  structuur  van  herinneringen  niet  immuun  is  voor  verandering  heeft   zowel  een  gunstig  als  een  ongunstig  effect  voor  de  praktijk.  Enerzijds  biedt  het  inzicht  de   mogelijkheid  om  een  negatieve  of  zelfs  traumatiserende  herinnering  zodanig  te  manipuleren   tijdens  therapie  dat  deze  met  een  minder  belastende  inhoud  reconsolideert  (Greenberg  et  al,   2015).  EMDR  is  een  voorbeeld  van  een  nieuwe  psychotherapeutische  techniek  die  gericht  is  op   het  afzwakken  van  een  traumatiserende  herinnering  zodat  een  persoon  in  de  toekomst  minder   psychische  hinder  van  de  herinnering  ondervindt.  De  keerzijde  van  reconsolidatie  is  echter  het   feit  dat  een  herinnering  niet  alleen  in  positieve  zin  maar  ook  in  negatieve  zin  kan  

reconsolideren.  Depressie  leidt  ertoe  dat  informatie  negatiever  en  met  minder  details  herinnerd   wordt  op  het  moment  dat  iemand  met  depressieve  klachten  kampt.  Uitgaande  van  de  

reconsolidatie  theorie  heeft  het  reactiveren  van  een  herinnering  tijdens  depressie  als  gevolg  dat   deze  herinnering  vervolgens  ook  negatiever  en  minder  gedetailleerd  reconsolideert.  Als  deze   hypothese  klopt  heeft  depressie  een  blijvend  negatief  effect  het  episodisch  geheugen,  niet   omdat  blijvend  sprake  is  van  overgeneral  memory  of  een  negatieve  interpretatie/geheugen  bias,   maar  omdat  de  herinneringen  die  tijdens  depressie  zijn  gereactiveerd  in  hun  structuur  

veranderd  zijn.        

1.4  Huidige  studie:  onderzoeksvragen  en  verwachtingen    

    De  huidige  studie  onderzocht  of  somberheid  een  blijvend,  negatief  effect  heeft  op  de   inhoud  van  episodische  herinneringen,  als  deze  herinneringen  tijdens  sombere  stemming   worden  gereactiveerd.  De  ontdekking  dat  de  inhoud  van  het  geheugen  veranderbaar  is,  

impliceert  dat  de  besproken  negatieve  effecten  van  depressie  op  episodische  herinneringen  niet   verdwijnen  na  herstel,  maar  zich  chronisch  verankeren  op  structuurniveau.    

  Deelnemers  beluisterden  tijdens  de  huidige  studie  twee  emotioneel  neutrale  verhalen   via  een  koptelefoon  (sessie  1)  en  moesten  in  de  daaropvolgende  dagen  het  ene  verhaal  tijdens   neutrale  stemming  (sessie  2/3)  en  het  andere  verhaal  tijdens  sombere  stemming  reactiveren   (sessie  3/2).  Beide  stemmingen  werden  d.m.v.  een  film  geïnduceerd.  Een  week  later  (sessie  4)   werd  onderzocht  of  de  herinnering  aan  beide  verhalen  verschilde,  waarbij  zowel  gekeken  werd   naar  een  verschil  in  de  hoeveelheid  onthouden  details  als  een  verschil  in  interpretatie.  Omdat   veelvuldig  is  bewezen  dat  mensen  zich  tijdens  sombere  stemming  minder  details  herinneren,   heeft  de  huidige  studie  niet  als  doel  gehad  om  dit  directe  effect  te  demonsteren  alvorens  een   blijvend  effect  kon  worden  aangetoond.  Omdat  wel  enige  twijfel  bestaat  omtrent  de  wijze   waarop  informatie  tijdens  depressie  wordt  geïnterpreteerd  is  voor  de  zekerheid  wel  gekeken   naar  het  directe  effect  van  somberheid  op  interpretatie  niveau.  Pas  als  zou  blijken  dat  deze   baseline  meting  was  geslaagd  zou  een  blijvend  effect  van  somberheid  op  interpretatie  worden   onderzocht.  Tevens  werd  na  een  week  gekeken  naar  een  verschil  in  beoordeling  tussen  de   proefleiders  die  aanwezig  waren  tijdens  de  sombere  stemmingsconditie  en  tijdens  de  neutrale   stemmingsconditie.  

  Verwacht  werd  dat  deelnemers  zich  na  een  week  nog  steeds  minder  details  konden   herinneren  van  het  verhaal  dat  tijdens  sombere  stemming  was  gereactiveerd,  dan  van  het   verhaal  dat  tijdens  neutrale  stemming  was  gereactiveerd.  Met  betrekking  tot  de  interpretatie   werd  verwacht  dat  de  baseline  meting  zou  slagen;  tijdens  sombere  stemming  zou  een  

negatievere  interpretatie  worden  gegeven  aan  de  verhalen  dan  tijdens  neutrale  stemming.     Verwacht  werd  dat  ook  dit  effect  blijvend  zou  zijn;  na  een  week  zouden  deelnemers  nog  steeds   een  negatievere  interpretatie  geven  aan  het  verhaal  dat  tijdens  sombere  stemming  was  

gereactiveerd,  dan  het  verhaal  dat  tijdens  neutrale  stemming  was  gereactiveerd.       Geen  blijvend  effect  werd  verwacht  van  somberheid  op  de  interpretatie  van  de   proefleiders.  De  proefleiders  die  tijdens  de  sombere  stemmingsconditie  aanwezig  waren   geweest  zouden  na  een  week  niet  negatiever  beoordeeld  worden  dan  de  proefleiders  die   tijdens  de  neutrale  stemmingsconditie  aanwezig  waren  geweest.  Het  feit  dat  de  herinnering  aan   de  proefleiders  niet  gereactiveerd  was  tijdens  sombere  stemming  zou  hier  de  verklaring  voor   zijn.    

    Alhoewel  de  huidige  studie  geen  behandelvormen  van  depressie  heeft  onderzocht   zouden  de  bevindingen  mogelijk  wel  een  bijdrage  kunnen  leveren  aan  kennis  omtrent  

behandeling  van  somberheid  en  de  vraag  welke  aspecten  van  bestaande  behandelprotocollen   met  betrekking  tot  geheugen  meer  of  minder  effectief  zijn.      

2.  Methode  

Aan  het  onderzoek  hebben  27  deelnemers  geparticipeerd,  waaronder  5  mannen  en  22   vrouwen.  Deelnemers  waren  psychisch  gezonde  mensen  met  een  gemiddelde  leeftijd  van  22   jaar  en  een  leeftijdsrange  tussen  19  en  58  jaar.  Onder  de  deelnemers  bevonden  zich  zowel   studenten  als  oud  studenten.  Eén  deelnemer  had  geen  connecties  met  de  UvA.  De  deelnemers   zijn  niet  actief  benaderd  voor  participatie  maar  konden  zich  inschrijven  op  de  website  van  de   Universiteit  van  Amsterdam  (UvA),  waar  algemene  informatie  over  het  onderzoek  werd   verstrekt  zonder  dat  de  doelstelling  van  het  onderzoek  werd  vrijgegeven.  Afhankelijk  van  hun   voorkeur  ontvingen  deelnemers  50  euro  voor  hun  deelname  of  proefpersoon  punten.    

  Gezien  het  feit  dat  de  huidige  studie  een  pilot  study  betrof  is  van  tevoren  een  

poweranalyse  gedaan  om  het  aantal  benodigde  deelnemers  te  bepalen.  Verwacht  werd  dat  er   relatief  weinig  deelnemers  nodig  zouden  zijn.  Bij  de  poweranalyse  is  gekeken  naar  eerder   onderzoek  met  een  design  dat  vergelijkbaar  met  het  design  van  deze  studie.  Uiteindelijk  is   getracht  om  een  sample  van  dertig  deelnemers  te  werven.  Omdat  het  onderzoek  werd   gekenmerkt  door  een  within-­‐subject  design  zijn  deelnemers  niet  aan  verschillende  condities   toegewezen  maar  heeft  elke  deelnemer  twee  condities  ondergaan.    

2.2  Materialen  
   Gemoedstoestand  

1.Algemene  gemoedstoestand  

Voor  het  meten  van  de  algemene  gemoedstoestand  van  de  deelnemers  werd  gebruik  gemaakt   van  de  verkorte  versie  van  de  Positive  and  Negative  Affect  Schedule  (PANAS-­‐short).  Het  doel   van  de  PANAS  is  het  meten  van  de  emotionele  toestand  van  een  persoon  over  het  algemeen   (trait).  De  PANAS-­‐short  omvat  20  items  die  gescoord  worden  op  een  vijfpunt-­‐schaal.  

Deelnemers  moesten  aangeven  in  hoeverre  20  verschillende  emoties  in  het  algemeen  op  hen   van  toepassing  zijn,  oplopend  van  ‘heel  weinig’  (1)  tot  ‘heel  veel’  (5).  De  minimumscore  die  kan   worden  behaald  is  20,  wat  duidt  op  algemene  positieve  gemoedstoestand.  De  maximale  score   van  100  duidt  op  een  algemeen  negatieve  gemoedstoestand.    

  Onderzoek  van  Engelen  et  al.  (2006)  toont  aan  dat  de  construct  validiteit  van  de  PANAS  -­‐ .52  bedraagt  voor  de  Positive  Affect  (PA)  schalen  en  .71  voor  de  Negative  Affect  (NA)  schalen.     De  betrouwbaarheid  is  zeer  hoog,  zowel  voor  de  PA  (.79)  als  voor  de  NA  (.85).  Tot  slot  blijkt  dat   de  verkorte  versie  hoog  correleert  met  de  volledige  versie  van  de  PANAS  (r=  .83).  Dit  betekent   dat  beide  versies  even  goed  werken  als  het  gaat  om  het  onderzoeken  van  de  algemene  

gemoedstoestand.      

2.Gemoedstoestand  op  een  specifiek  moment    

De  gemoedstoestand  van  deelnemers  op  een  bepaald  moment  in  de  tijd  (state)  werd   onderzocht  middels  de  Profile  of  Mood  Scale  (POMS).  De  POMS  bestaat  uit  32  items  die   gescoord  worden  met  een  vijfpunt  schaal.  Dit  houdt  in  dat  deelnemers  per  item  moeten  

aangeven  in  welke  mate  de  betreffende  emotie  past  bij  hun  gemoedstoestand  van  dat  moment,   oplopend  van  ‘helemaal  niet’  (0)  tot  ‘heel  sterk’  (4).  De  minimale  score  is  0  en  duidt  op  een  zeer   positieve  gemoedstoestand.  De  maximale  score  van  128  duidt  op  een  zeer  negatieve  

gemoedstoestand.  Met  de  POMS  kunnen  kortstondige  veranderingen  in  emoties  worden   gemeten.  Tijdens  het  onderzoek  werd  de  POMS  door  iedere  deelnemer  acht  keer  ingevuld   (POMS1  t/m  POMS-­‐8).    

  Uit  onderzoek  van  Curan  et  al  (1994)  blijkt  dat  de  interne  consistentie  voor  de  subschalen   vrij  hoog  ligt,  namelijk  tussen  de  .76  en  .95.  De  betrouwbaarheid  is  tevens  zeer  hoog  en  ligt   tussen  de  .90  en  .92  (Curan  et  al,  1994).    

Aangeleerde  neutrale  verhalen  

Via  een  koptelefoon  kregen  deelnemers  twee  ingesproken  verhalen  te  horen,  respectievelijk   genaamd  verhaal  1  en  verhaal  2.  Beide  verhalen  duurden  vijfeneenhalve  minuut  en  inhoudelijk   kwamen  de  verhalen  sterk  overeen;  de  hoofdpersoon  gaat  op  blind-­‐date  en  de  inhoud  is   emotioneel  neutraal  zodat  deelnemers  hun  eigen  interpretatie  kunnen  geven  aan  de  inhoud.     De  verhalen  zijn  naar  aanleiding  van  het  huidige  onderzoek  geconstrueerd  en  beoordeeld  door   een  panel.  Aangezien  de  verhalen  niet  eerder  zijn  gebruikt  in  wetenschappelijk  onderzoek  is   over  de  validiteit  en  betrouwbaarheid  geen  informatie  bekend.    

Hoeveelheid  onthouden  details    

De  hoeveelheid  onthouden  details  van  beide  verhalen  werd  tevens  gemeten  middels  de  ‘Free   Recall  taak’.  In  totaal  werd  deze  taak  vier  keer  afgenomen,  tijdens  sessie  1  over  beide  verhalen   en  tijdens  sessie  4  over  beide  verhalen.  Deelnemers  kregen  de  taak  om  terug  te  denken  aan  één   van  beide  verhalen  en  moesten  vervolgens  op  een  blanco  vel  papier  zoveel  mogelijk  informatie   noteren  over  het  verhaal  dat  ze  zich  konden  herinneren.  Voorafgaand  aan  het  onderzoek  was   voor  beide  verhalen  apart  een  scoreformulier  geconstrueerd.  Op  elk  scoreformulier  stonden  alle   belangrijke  details  van  het  verhaal  en  deelnemers  konden  voor  het  noemen  van  de  details   punten  verdienen.  Voorbeeld:  (rood  (1)  gestippeld  (1)  jurkje  (1).  Aan  de  hand  van  dit   scoreformulier  werd  gescoord  hoeveel  details  deelnemers  zich  op  dat  moment  nog  konden   herinneren  van  één  van  beide  verhalen.    

Stemmingsinductie  

Deelnemers  kregen  tijdens  het  onderzoek  twee  films  te  zien,  op  twee  verschillende  dagen  te   weten  dag  2  en  dag  3  van  het  onderzoek.  De  ene  film  werd  gekenmerkt  door  een  sombere   inhoud  en  had  als  doel  om  een  sombere  stemming  bij  de  deelnemers  te  induceren.  De  andere   film  was  emotioneel  neutraal  en  verwacht  werd  dat  deze  film  geen  invloed  zou  hebben  op  de   stemming  van  de  deelnemers.  Afhankelijk  van  hun  conditie  (neutraal,  somber/  somber,   neutraal)  zagen  deelnemers  eerst  de  sombere  of  eerst  de  neutrale  film.  Het  doel  van  de   stemmingsinductie  was  om  informatie  van  het  ene  verhaal  tijdens  sombere  stemming  te   reactiveren  en  vervolgens  te  reconsolideren.  Informatie  van  het  andere  verhaal  werd  tijdens   neutrale  stemming  gereactiveerd  en  naar  verwachting  tijdens  neutrale  stemming  

gereconsolideerd.  Omdat  beide  films  niet  eerder  gebruikt  zijn  in  onderzoek  naar  

stemmingseffecten  is  voorafgaand  aan  het  huidige  onderzoek  gebruik  gemaakt  van  een  panel   die  de  emotionele  inhoud  van  beide  films  heeft  goedgekeurd.    

  De  sombere  film  betreft  ‘Lilja  4-­‐ever’  en  is  een  op  waarheid  gebaseerd  drama  uit  2002.   Onderwerpen  die  aan  bod  komen  in  de  film  zijn  o.a.  verlating,  suïcidaliteit,  mensenhandel  en   gedwongen  prostitutie.  De  film  wordt  in  twee  aparte  delen  aan  de  deelnemers  getoond  en  

halverwege  tijdelijk  stopgezet,  direct  nadat  een  goede  vriend  van  de  hoofdpersoon  zelfmoord   heeft  gepleegd.  De  film  eindigt  met  de  scene  dat  ook  de  hoofdpersoon  zichzelf  van  het  leven   beroofd.  De  emotioneel  neutrale  film  betreft  ‘Happy  go  Lucky’  en  komt  uit  2008.  De  film  schetst   het  leven  van  een  dertigjarige  vrouw  die  met  een  positieve  houding  in  het  leven  staat  maar  ook   geconfronteerd  wordt  met  lastige  situaties.  Onderwerpen  die  aan  bod  komen  zijn  o.a.  humor,   vriendschap  en  onzekerheid.  Ook  deze  film  wordt  in  twee  aparte  delen  aan  de  deelnemers   getoond  en  tijdelijk  stopgezet  nadat  de  hoofdpersoon  advies  krijgt  van  haar  zus.  De  film  eindigt   met  de  scene  dat  de  hoofdpersoon  op  een  tevreden  manier  nadenkt  over  haar  leven  en  

ondanks  adviezen  van  anderen  niets  besluit  te  veranderen.      

Reactivatie  van  de  neutrale  verhalen  

Reactivatie  van  de  herinnering  aan  beide  neutrale  verhalen  werd  gedaan  middels  de  

‘Reactivatie  taak’.  In  totaal  werd  deze  taak  twee  keer  afgenomen;  tijdens  sessie  2  en  tijdens   sessie  3.  Deelnemers  kregen  de  taak  om  terug  te  denken  aan  één  van  beide  verhalen  en   moesten  vervolgens  op  een  blanco  vel  papier  zoveel  mogelijk  informatie  noteren  over  het   verhaal  dat  ze  zich  konden  herinneren.  De  reactivatie  taak  was  er  puur  voor  bedoeld  dat   deelnemers  zich  één  van  beide  verhalen  op  dat  moment  zouden  herinneren.  Met  de  verkregen   informatie  werd  verder  niets  gedaan.    

Interpretatie  van  de  neutrale  verhalen    

De  manier  waarop  deelnemers  elementen  uit  verhaal  1  en  verhaal  2  interpreteerden  werd   onderzocht  aan  de  hand  van  twee  korte  interpretatievragenlijsten  en  één  lange  

interpretatievragenlijst.  Met  de  twee  korte  vragenlijsten  werd  de  interpretatie  onderzocht  voor   beide  verhalen  apart  en  beide  bestonden  uit  zeven  stellingen  die  werden  gescoord  op  een   zevenpunt  schaal.  Dit  betekent  dat  deelnemers  voor  elke  stelling  moesten  aangeven  in  hoeverre   zij  het  met  de  stelling  eens  waren,  oplopend  van  ‘sterk  mee  oneens  (1)  tot  ‘sterk  mee  eens’  (7).   Een  voorbeelditem  betreft:  ‘’Eva  vindt  Victor  leuk’’.  De  minimale  score  op  beide  vragenlijsten  is   7  wat  duidt  op  een  zeer  negatieve  interpretatie  van  de  stellingen.  De  maximale  score  bedraagt   49,  wat  duidt  op  een  zeer  positieve  interpretatie.    

De  lange  interpretatievragenlijst  bestond  uit  27  stellingen  over  elementen  uit  zowel  verhaal  1   als  2,  die  ook  gescoord  werden  op  een  zevenpunt  schaal.  De  minimale  score  is  27,  wat  duidt  op   een  zeer  negatieve  interpretatie.  De  maximale  score  bedraagt  189,  wat  duidt  op  een  zeer   positieve  interpretatie.    

Interpretatie  proefleiders    

Met  de  ‘Overige  interpretatietaak’  werd  onderzocht  hoe  de  deelnemers  na  een  week  de  

sombere  stemmingsconditie  en  de  neutrale  stemmingsconditie  beoordeelden.  De  taak  bestond   uit  de  vraag:  ‘Hoe  aangenaam  vond  je  dit  deel  van  het  experiment?’,  Het  item  werd  gescoord  op   een  tien  puntschaal,  oplopend  van  ‘duidelijk  onaangenaam’  (1)  tot  ‘aangenaam’  (10).    

3.3  Procedure  

De  huidige  studie  bestond  uit  vier  sessies  waarbij  de  eerste  drie  sessies  plaatsvonden  op   achtereenvolgende  dagen  en  de  vierde  sessie  een  week  na  de  eerste  sessie  plaatsvond.   Deelnemers  die  zich  op  de  website  van  de  UvA  hadden  aangemeld  voor  het  onderzoek  kregen   een  mail  toegestuurd  met  daarin  een  korte  uitleg  over  de  onderzoeksopzet  en  werden  voor   deelname  ingepland.  Tijdens  de  eerste  sessie  werden  deelnemers  nader  geïnformeerd  over  de   procedure  en  ondertekenden  zij  een  informed  consent.  Het  onderzoek  begon  met  het  invullen   van  de  PANAS  en  de  eerste  POMS.  Hierna  kregen  deelnemers  één  van  de  neutrale  verhalen  te   horen  via  een  koptelefoon.  De  instructie  was  hierbij  om  aandachtig  naar  het  verhaal  te  luisteren   en  zoveel  mogelijk  informatie  te  onthouden.  Direct  na  het  beluisteren  van  het  verhaal  kregen   deelnemers  de  taak  om  gedurende  tien  minuten  zoveel  mogelijk  informatie  over  het  zojuist   beluisterde  verhaal  te  noteren  (Free  Recall  taak).  Als  zij  na  tien  minuten  aangaven  nog  niet  klaar   te  zijn  kregen  zij  vijf  minuten  extra  tijd.  Hierna  beluisterden  deelnemers  het  andere  ingesproken   verhaal  en  volgde  nogmaals  ‘Free  Recall  taak,  ditmaal  over  het  tweede  verhaal.    

  De  opbouw  van  sessie  2  en  sessie  3  was  vrijwel  identiek,  met  als  verschil  dat  deelnemers   tijdens  de  ene  sessie  de  sombere  film  getoond  kregen  en  tijdens  de  andere  sessie  de  neutrale   film.  Om  voor  een  volgorde  effect  te  controleren  keek  de  ene  helft  van  de  deelnemers  de   sombere  film  tijdens  sessie  2  en  de  neutrale  film  tijdens  sessie  3,  en  andersom.  Tijdens  beide  

sessies  werd  begonnen  met  het  invullen  van  de  POMS.  Hierna  zagen  deelnemers  ofwel  de   sombere  ofwel  de  neutrale  film  die  halverwege  werd  gepauzeerd.  Tijdens  deze  pauze  deden   deelnemers  de  ‘Reactivatie  taak’  over  verhaal  1  of  verhaal  2.  Ook  verhaalvolgorde  was  was  ook   counterbalanced  om  een  volgorde  effect  te  voorkomen.  De  ‘Reactivatie  taak’  tijdens  sessie  2  en   sessie  3  had  als  doel  om  de  herinnering  aan  beide  verhalen  te  reactiveren  in  een  bepaalde   emotionele  stemming.  Waar  beide  verhalen  tijdens  sessie  1  nog  het  label  ‘verhaal  neutraal’   hadden,  kregen  de  verhalen  tijdens  sessie  4  het  label  ‘verhaal  somber/neutraal’,  afhankelijk  van   de  stemming  waarin  het  neutrale  verhaal  was  gereactiveerd.  Na  afloop  van  de  ‘Reactivatie  taak’   vulden  deelnemers  eerst  de  ‘Korte  Interpretatievragenlijst’  in  over  het  verhaal  dat  die  dag  was   gereactiveerd  en  vervolgens  de  POMS.  Hierna  werd  de  film  hervat.  Aan  het  eind  van  sessie  2  en   sessie  3  werd  nogmaals  de  POMS  ingevuld.    

  Tijdens  de  vierde  sessie,  een  week  later,  vulden  deelnemers  eerst  de  POMS  in  waarna  zij   de  ‘Free  Recall  taak’  deden  voor  verhaal  1  en  verhaal  2  apart.  Hierop  volgde  twee  

computertaken;  de  ‘Lange  Interpretatievragenlijst’  en  de  ‘Sessie  Beoordelingstaak’.  Het   onderzoek  eindigde  met  een  korte  debriefing  waarmee  deelnemers  op  de  hoogte  werden   gebracht  van  het  onderzoeksdoel  en  tevens  zelf  vragen  konden  stellen.  Tot  slot  tekenden  de   deelnemers  het  vergoedingsformulier.    

3.  Resultaten  

Van  de  27  deelnemers  zijn  de  gegevens  van  twee  deelnemers  niet  meegenomen  in  de  algehele   data-­‐analyse.  Reden  hiervoor  was  dat  van  beide  deelnemers  geen  scores  waren  verkregen  op   één  van  de  POMS-­‐vragenlijsten,  te  weten  POMS  7.  Deze  versie  van  de  POMS  is  noodzakelijk  om   te  kunnen  achterhalen  of  de  stemmingsmanipulatie  wel  of  niet  is  geslaagd.    

  Uiteindelijk  zijn  van  25  deelnemers  de  gegevens  geanalyseerd  waarbij  een  

significantieniveau  is  aangehouden  van  α  =  0.05.  Dit  houdt  in  dat  er  een  kans  van  5%  bestaat   dat  de  bevindingen  op  toeval  berusten.  Voor  alle  gebruikte  testen,  te  weten  een  gepaarde  t-­‐ test,  repeated  measures  ANOVA  en  lineaire  regressie  is  onderzocht  of  werd  voldaan  aan  de   assumpties.  Indien  niet  werd  voldaan  aan  de  assumpties  werd  hiervoor  gecontroleerd.      

3.2  Manipulatiecheck    

Middels  de  manipulatiecheck  werd  onderzocht  of  de  stemmingsinductie  een  significant  effect   had  op  de  stemming  van  de  deelnemers.  De  manipulatiecheck  werd  gedaan  aan  de  hand  van  de   scores  op  POMS-­‐  2  t/m7.  Aangezien  de  volgorde  van  sombere  versus  neutrale  stemmings-­‐ conditie  counterbalanced  was  zijn  de  POMS-­‐scores  eerst  uitgesplitst  voor  deze  volgorde  met   daarbinnen  een  onderscheid  tussen  de  POMS-­‐scores  aan  het  begin  (moment1)  midden   (moment2)  en  eind  (moment3)  van  elke  conditie.    

Een  repeated  measures  ANOVA  is  gedaan  voor  de  manipulatie  check  met  als  onderzochte   factoren  tijd  (1,  2  en  3)  en  stemmingsconditie  (somber  en  neutraal).  Mauchly’s  test  toonde  aan   dat  niet  werd  voldaan  aan  de  assumptie  van  sphericity  voor  het  interactie-­‐effect  tussen  

stemming  en  tijd  X2(2)  =  8,19,  p  =  0,017.  Om  deze  reden  zijn  de  vrijheidsgraden  gecorrigeerd   door  middel  van  Greenhouse-­‐Geisser  estimates  of  sphericity  (0,77).    

Uit  de  analyses  van  de  repeated  measures  ANOVA  bleek  een  significant  interactie-­‐effect   tussen  tijd  en  stemmingsconditie,  F  (2,46)  =  11,18,  p  <  0,01.  Dit  interactie-­‐  effect  toont  aan  dat   het  effect  van  tijd  op  de  POMS-­‐scores  verschillend  was  voor  de  verschillende  

stemmingscondities  (zie  figuur  1,  blz.  22).  Uit  de  contrastanalyse  bleek  een  significante  

vergeleken  met  neutrale  stemmingsconditie  F  (1,23)  =  13,67,  p  <  0,01.  De  gemiddelde  POMS-­‐ scores  op  moment  1  (vergeleken  met  moment  3)  waren  significant  lager  in  de  sombere   stemmingsconditie  dan  in  de  neutrale  stemmingsconditie.  Tevens  bleek  een  significante  

interactie  bij  het  vergelijken  van  moment  2  met  moment  3  voor  de  sombere  stemmingsconditie   vergeleken  met  de  neutrale  stemmingsconditie  F  (1,24)  =  17,09,  p  <0,01.  

Een  significant  hoofdeffect  bleek  van  de  factor  tijd  op  de  POMS-­‐scores,  F  (2,46)  =  26,64,   p  <  0,01.  Dit  effect  geeft  aan  dat  het  moment  waarop  stemming  werd  gemeten  een  significant   effect  had  op  de  stemming  van  de  deelnemers,  zelfs  als  geen  rekening  werd  gehouden  met  het   type  stemmingsconditie.  Tussen  de  factor  tijd  en  filmvolgorde  bleek  geen  significant  interactie-­‐   effect.    

    Uit  de  analyses  is  geen  hoofdeffect  gebleken  van  stemmingsconditie  op  de  POMS-­‐scores,   iets  wat  impliceert  dat  als  geen  rekening  wordt  gehouden  met  de  factor  tijd,  het  effect  van  het   type  stemmingsconditie  op  de  stemming  van  de  deelnemers  niet  significant  is.  Tussen  

stemmingsconditie  en  filmvolgorde  bleek  geen  significant  interactie-­‐effect.    

  Figuur  1.    

3.3  Hoeveelheid  onthouden  details    

Een  repeated  measures  ANOVA  is  gedaan,  met  als  factoren  tijd  (sessie  1  en  sessie  4)  en   stemmingsconditie  (somber  en  neutraal),  om  het  effect  van  de  stemmingsmanipulatie  te   onderzoeken  op  de  hoeveelheid  onthouden  details  na  een  week  tijd.  Voldaan  werd  aan  de   assumptie  van  Sphericity,  zowel  voor  de  factor  conditie  als  voor  de  factor  tijd.  Om  de  repeated   measures  ANOVA    uit  te  kunnen  voeren  was  het  nodig  om  de  labels  verhaal  1  en  verhaal  2  om   te  zetten  naar  een  label  waaruit  bleek  in  welke  stemmingsconditie  het  betreffende  verhaal  was   gereactiveerd.  Indien  verhaal  1  tijdens  het  onderzoek  door  proefpersoon  X  was  gereactiveerd   tijdens  neutrale  stemming  kreeg  het  verhaal  voor  deze  proefpersoon  het  label  ‘verhaal  neutraal’   toegewezen.  Indien  verhaal  1  tijdens  sombere  stemming  was  gereactiveerd,  kreeg  het  verhaal   het  label  ‘verhaal  somber’.      

Een  significant  interactie-­‐effect  is  gebleken  tussen  stemmingsconditie  en  tijd,  F  (1,24)  =   5,78,  p  <  0,05.  Dit  resultaat  geeft  aan  dat  het  type  stemmingsconditie  een  ander  effect  had  op   de  hoeveelheid  onthouden  details,  afhankelijk  van  het  tijdstip  waarop  de  meting  werd  gedaan.   Uit  de  contrast  analyse  bleek  een  significante  interactie  bij  het  vergelijken  van  de  emotionele   stemmingsconditie  met  de  neutrale  stemmingsconditie  voor  sessie  1  versus  sessie  4,  F  (1,24)  =   5,78,  p  <0,05.    

Uit  de  analyses  is  geen  significant  hoofdeffect  gebleken  van  stemmingsconditie  op  de   hoeveelheid  onthouden  details,  F  (1,24)  =  1,80,  p  >  0,05.  Dit  geeft  aan  dat  het  type  

stemmingsconditie  geen  significant  effect  had  op  de  hoeveelheid  onthouden  details,  als  geen   rekening  werd  gehouden  met  de  factor  tijd.    

    Wel  is  een  significant  hoofdeffect  gebleken  van  de  factor  tijd  op  de  hoeveelheid   onthouden  details,  F  (1,24)  =  41,98,  p<  0,01.  Dit  effect  geeft  aan  dat  tijd  een  significant  effect   had  op  de  hoeveelheid  details  die  deelnemers  zich  konden  herinneren,  zelfs  als  geen  rekening   werd  gehouden  met  de  verschillende  stemmingscondities.  Uit  de  contrast  analyse  bleek  dat   deelnemers  zich  tijdens  sessie  1  significant  meer  details  konden  herinneren  dan  tijdens  sessie  4   F  (1,24)  =  41,98,  p<0,01.  Tussen  tijd  en  filmvolgorde  bleek  geen  significant  interactie-­‐effect.    

  Figuur  2.    

De  gemiddelde  scores  op  de  Free  Recall  taak  tijdens  sessie  1  en  sessie  4  voor  zowel  de  sombere   als  de  neutrale  stemmingsconditie.    

Tabel  1.    

De  Gemiddelde  Scores  (M)  en  Standaarddeviaties  (SD)  van  deelnemers  op  de  ‘Free  Recall  taak’   tijdens  sessie  1  sessie  4,  voor  zowel  de  sombere  als  neutrale  stemmingsconditie.      

Conditie   M   N   SD  

Free  Recall,  sessie  1  somber  

    32,7196   25     8,98136  

Free  Recall,  sessie  1  neutr.    

    32,3800   25     7,61445  

Free  Recall,  sessie  4  somber     21,5700   25   6,13457  

Free  Recall,  sessie  4  neutr.