C.J. Vos*
Inleiding
Van grens naar wensIn 1990 bestaat de Arbeidsinspectie 100 jaar. Bo vendien treden in dit jaar de laatste fase van de Arbowet en het Veiligheidsbesluit Restgroepen (VBR) in werking. En verder werpt het Europese jaar 1992 zijn schaduwen vooruit, vooral op het terrein van de arbeidsveiligheid en -gezondheid. Drie redenen voor een themanummer van het Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken.
Een eeuwfeest is een goede gelegenheid om terug te blikken naar de toekomst. Vandaar het feest- motto: ‘werken van grens naar wens’. Op zo’n the ma zijn verschillende variaties denkbaar. En dat zal dan wel de bedoeling zijn. Men kan er bij voorbeeld een mix van pretentie en bescheiden heid in lezen. Er is de pretentie steeds grensver leggend bezig te zijn: startend vanuit de arbei- ders-bescherming, via de bevordering van de kwaliteit van de arbeid, op weg naar een preven tief arbeidsomstandighedenbeleid voor de jaren negentig. En er is bescheidenheid ingegeven door de spanning tussen droom en daad, tussen wat or ganisatorisch mogelijk en maatschappelijk wen selijk of noodzakelijk wordt geacht. Deze en an dere grenzen en wensen komen in dit themanum mer rijkelijk aan bod. Daarom zijn de verschil lende bijdragen rond enkele kernthema’s gerang schikt.
In de eerste bijdragen staat de Arbeidsinspectie zélf centraal. Bij een eeuwfeest horen, naast een feestrede van de Directeur-Generaal van de Ar beid, de lessen uit het verleden. Om te beginnen wordt de Arbeidsinspectie dan ook een achteruit kijkspiegel voorgehouden. Dit in de trant van: ‘doe het maar wél en kijk ook eens om!’ De weer gegeven resultaten van empirisch onderzoek mar keren de grenzen en wensen met betrekking tot
* Dr C.J. Vos is lid van de redactie van het Tijdschrift voor A rheids vraagstukken.
het huidig èn toekomstig functioneren van de Arbeidsinspectie.
Vervolgens komt het instrumentarium van de Ar beidsinspectie aan de orde. Is de Arbowet goed gereedschap om mee te werken? Kunnen ook werkgevers en werknemers met dit gereedschap omgaan? O f zijn, met de laatste fase nog in aan tocht, sommige onderdelen al weer aan revisie toe?
Daarna de blik op 1992: het jaar van de waarheid voor de eenwording van Europa. Hier is het ver dwijnen van grenzen een door velen lang ge koesterde wens. Of dit ook zal betekenen, dat de arbeidsverhoudingen in de lidstaten een Europese aangelegenheid zullen worden, wordt vooralsnog betwijfeld. Op dit punt wordt de huidige stand van zaken gekenschetst als ‘het einde van het begin’. Het terrein van de arbeidsveiligheid en de be drijfsgezondheidszorg mag hierop een uitzonde ring vormen. Dat op dit terrein het einde nog niet in zicht is heeft niet zozeer te maken met een moeizame voortgang, als wel met de omvang van de te harmoniseren regelgeving. Vandaar dat 1992 tevens het Europees jaar voor de veiligheid en de gezondheid op het werk zal zijn. En tenslotte: de beleidsvoornemens van nu zijn vaak de grenzen van morgen. Recent EG-onderzoek1 schetst o.m. de volgende problemen als voor de toekomst be langrijke arbeidsvraagstukken:
— doeltreffende bescherming van het milieu, met name in verband met nog vaak onbekende chemi sche risico’s;
— ergonomisch ontwerp van apparatuur; — de invoering van nieuwe computerondersteun de produktie-technologie;
— preventie van toekomstige problemen, vooral om de arbeidscapaciteit van een vergrijzende be volking te handhaven;
— fysieke en psychosociale problemen als gevolg van groeiende werkbelasting;
— de bijdrage van goede arbeidsomstandigheden
Redactioneel
aan innovatie en modernisering.
Technologische vernieuwing, de vormgeving van een op de preventie gericht volumebeleid, inclu sief beleidsthema’s als fysieke belasting van werk nemers en werkstress: dit zijn alvast onderwer pen, die nu (nog) ergens op een snijvlak tussen grens en wens verkeren. Of het ook tot grensver legging zal komen is in belangrijke mate mede af hankelijk van de initiatieven van de sociale part ners. Daarop wordt in het laatste deel van dit the manummer ingegaan.
Zélfs bij een eeuwfeest kan het nooit alleen roze- geur en maneschijn zijn. In verschillende bijdra gen wordt verwezen naar de kritische kantteke ningen bij het functioneren van de Arbeidsinspec tie, die een andere eerbiedwaardige instantie, de Algemene Rekenkamer, ter gelegenheid van de herdenking van haar 175-jarig bestaan, meende te moeten plaatsen. De parlementaire behandeling van het Rekenkamerrapport vindt begin 1990 plaats. De kritische kanttekeningen hebben vooral betrekking op de effectiviteit van de Arbeidsin spectie. In essentie is het commentaar samen te vatten in de volgende vraagstelling. In hoeverre mag van een organisatie met zo’n 825 medewer kers, waarvan bijna 500 in de districten, verwacht worden, dat zij
* voortdurend en dagelijks up to date inzicht heeft in alle aspecten van de aanwezige arbeids omstandigheden;
* frequent toezicht uitoefent op de naleving van de wetgeving in zo’n 4 a 500.000 bedrijfsvesti gingen;
* daartoe beschikt over een adequaat, aan de voortdurend veranderende eisen des tijds aange past, instrumentarium?
Het lijkt wat al te simpel de beoordeling van de effectiviteit uitsluitend te baseren op een bevesti gende beantwoording van een dergelijke vraag stelling. Er hoort nog een afweging bij: óf men
kiest voor de nodige consequenties in termen van capaciteit en middelen, óf men laat toe dat er in het uitvoeringsbeleid prioriteitskeuzen worden gemaakt. In beide gevallen gaat het vooral om een politieke stellingname. Daaraan heeft het, zoals ook kan blijken uit de column van De Roos, in het verleden nogal eens ontbroken. Niet zelden werd het aan de Arbeidsinspectie zélf overgelaten om in het spanningsveld tussen werkgevers en werk nemers een koers uit te zetten.
In de huidige situatie lijken er soms tendenties aanwezig te zijn om, via vormen van bestuurlijke verandering, de sociale partners nóg meer dan tot dusverre verantwoordelijkheid te geven voor hier te maken keuzes. Daar is misschien iets voor te zeggen. Per slot van rekening impliceert de ver antwoordelijkheid voor te maken keuzes ook een verantwoordelijkheid voor wat dan verder volgt. Zoiets kan echter ook inhouden, dat daarmee een politiek keuzeprobleem ontlopen wordt. Het is de vraag of met zo’n grensverlegging wordt afge koerst op wat thans als wenselijk wordt ervaren. Afgaand op het geheel aan bijdragen in dit thema nummer behoeft deze discussie de feestelijkheden niet te overschaduwen. Er worden in enkele bij dragen wat kritische noten gekraakt. Maar er wordt ook een Arbeidsinspectie geportretteerd, die flexibel genoeg lijkt te zijn om de uitdagingen van de jaren ’90 het hoofd te (kunnen) bieden. De daartoe ingeslagen weg wordt in belangrijke mate door Arbowet en Arbo ’91 gemarkeerd. De te neur van de bijdragen is, dat die weg nog wél een eind weegs afgelegd zal moeten worden. Kortom: met de beste wensen voor de nieuwe grenzen! Noot
1. Europese Stichting te Dublin, Arbeidsomstandigheden in
de Gemeenschap, 1 november 1989.
