3. Zorgplichten van werkgever en werknemer in de Arbowet
3.2 Zorgplicht werkgever
3.2.1 Artikel 3 Arbowet: algemene zorgplicht
De algemene zorgplicht van de werkgever is vastgelegd in artikel 3 van de Arbowet. In dit artikel is bepaald dat de werkgever zorg dient te dragen voor de veiligheid en gezondheid van zijn werknemers met betrekking tot alle arbeidsgerelateerde aspecten, welke gelet op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening van hem verwacht mogen worden.39 Dit houdt in dat die maatregelen getroffen dienen te worden, die in door een groot aantal
vakdeskundigen praktisch toepasbaar geacht worden. Dit is niet per definitie de meest doeltreffend mogelijke maatregel. Om te bepalen of een maatregel praktisch toepasbaar geacht kan worden, wordt ook rekening gehouden met economische, operationele en
technische aspecten.40 De te nemen maatregelen moeten redelijk zijn en redelijkerwijs van de werkgever gevergd kunnen worden.41 De werkgever dient te voorkomen dat de arbeid die door hem georganiseerd wordt negatieve gevolgen heeft voor de veiligheid en/of gezondheid van zijn personeel.42 Hierbij dienen de plaatsen waar en de middelen waarmee arbeid verricht wordt, evenals de inhoud van de werkzaamheden te worden afgestemd op de kennis en eigenschappen van de werknemer.43 Ook indien de werknemer een structurele functionele beperking heeft, dienen de plaats, methoden en middelen van arbeid aangepast te worden.
Ook de inrichting van het bedrijf moet op een dergelijke werknemer afgestemd worden, dit ook in het kader van de re-integratieverplichting van de werkgever.44
In het kader van de zogeheten bronbenadering is het van belang dat risico’s zo veel mogelijk en in een zo vroeg mogelijk stadium voorkomen of beperkt worden.45 Allereerst moet
gepoogd worden het risico aan de bron, dus in het vroegste stadium, te voorkomen. Indien dit niet of niet geheel mogelijk is, dient voldoende bescherming aan de werknemer te worden geboden. Hiertoe dient de werkgever onder andere maatregelen te treffen met betrekking tot eerste hulp en brandbestrijding. Hierbij is een belangrijke rol weggelegd voor het informeren
38 Artikel 5 lid 6 Arbowet.
39 Artikel 3 lid 1 Arbowet.
40 Drongelen & Hofsteenge 2018, p. 9.
41 Artikel 3 lid 1 sub a Arbowet.
42 Ibid.
43 Artikel 3 lid 1 sub c Arbowet.
44 Drongelen & Hofsteenge 2018, p. 10.
45 Ibid, p. 43.
18 van de werknemer. De Arbowet legt er de nadruk op dat de werknemers, in geval van een gevaarlijke of ongezonde situatie, in staat moeten kunnen zijn om doeltreffende maatregelen te nemen om het risico voor veiligheid of gezondheid zo veel mogelijk te voorkomen of te beperken.46 Om het arbobeleid doeltreffend en up-to-date te houden, dient dit beleid
regelmatig gecontroleerd, herzien en aangepast te worden aan nieuwe kennis en ervaringen.47 Om te voldoen aan zijn zorgplicht en om zijn personeel een veilige en gezonde werkplek te bieden, is de werkgever ervoor verantwoordelijk om de werkzaamheden, de arbeidsmiddelen, bevoegdheden en verantwoordelijkheden binnen het arbeidsproces op juiste wijze te verdelen over de werknemers. De aan de werknemers toebedeelde bevoegdheden dienen aangepast te zijn aan de kennis en kunde en andere persoonlijke kenmerken van de werknemers.48 De werkgever draagt er dus zorg voor dat hij de arbeidstaken toebedeeld aan die werknemers die genoeg kennis en ervaring hebben om deze taken zorgvuldig uit te voeren. Daarnaast dient de werkgever ervoor te zorgen dat de werknemers voldoende capaciteiten hebben om hun taken efficiënt en op een gezonde en veilige manier uit te voeren.49
Bij de toepassing van maatregelen ter bevordering van de veiligheid en gezondheid op de werkplek wordt rekening gehouden met de kennis en kunde van het personeel, waarbij psychosociale arbeidsbelasting zo veel mogelijk wordt voorkomen of beperkt.50 Met
psychosociale arbeidsbelasting worden de factoren bedoeld die direct of indirect stress in de arbeidssituatie teweegbrengen, bijvoorbeeld door agressie, pesten of een hoge werkdruk. Ook discriminatie op grond van godsdienst, ras, geslacht, etc. valt hieronder. Het arbobeleid dat de werkgever voert, dient zich ook te richten op voorkoming van deze arbeidsfactoren.51 Indien deze factoren niet of niet geheel voorkomen kunnen worden, dan moet de werkgever zich richten op de beperking ervan. Werkgevers dienen hiertoe zelf vast te stellen wanneer en op welke wijze er in hun organisatie sprake is van psychosociale arbeidsbelasting, en welke maatregelen genomen dienen te worden om deze belasting te beperken.52
46 Artikel 3 lid 1 Arbowet.
47 Artikel 3 lid 4 Arbowet.
48 Artikel 3 lid 3 Arbowet.
49 Drongelen & Hofsteenge 2018, p. 44.
50 Artikel 3 lid 2 Arbowet.
51 Drongelen & Hofsteenge 2018, p. 38-39.
52 Ibid, p. 43.
19 3.2.2 Andere zorgplichten van de werkgever
Artikel 3 van de Arbowet bevat de algemene zorgplicht van de werkgever met betrekking tot goede arbeidsomstandigheden voor de werknemers. Dit artikel is echter niet concreet, en biedt weinig aanknopingspunten voor de werkgever om een goed arbobeleid op af te stemmen.
Hoewel de Arbowet slechts een kaderwet is, geeft deze wet toch enkele aanvullingen en concretiseringen. Met betrekking tot arbeidsongeschikte medewerkers, die de bedongen arbeid niet langer kunnen verrichten, is in artikel 4 van de Arbowet bepaald dat de werkgever de plaats, methoden, middelen en inhoud van de arbeid, evenals de inrichting van het bedrijf, aan dient te passen aan de persoonlijke kenmerken van de werknemer.53 In dit artikel wordt specifiek gedoeld op werknemers met een arbeidsbeperking. Zij moeten hun arbeidstaken zo goed mogelijk, en eveneens op een veilige en gezonde manier kunnen uitvoeren en/of voortzetten.54
Tot de zorgplicht van de werkgever behoort daarnaast ook het voorlichten en informeren van het personeel. Ten behoeve van de doeltreffendheid van de maatregelen die de werkgever treft in het kader van zijn zorgplicht, is de werkgever ook verplicht om zijn personeel over deze maatregelen in te lichten en te informeren. De inlichtingenplicht geldt voor de
werkzaamheden, de daaraan verbonden risico’s en de getroffen maatregelen. Op grond van deze plicht dient de werkgever ook te zorgen voor onderwijs en cursussen voor het personeel en dient de werknemers te informeren over persoonlijke beschermingsmiddelen die hen ter beschikking staan of kunnen staan. De werkgever dient er ook op toe te zien dat de
werknemers de gegeven instructies naleven en de beschermingsmiddelen op juiste wijze gebruiken.55
3.2.3 Artikel 11 Arbowet: zorgplicht werknemer
De rol van de werknemer in het ontwikkelen van het arbobeleid binnen het bedrijf is sinds de herziening van de Arbeidsomstandighedenwet in 2017 groter geworden. Sinds deze
herziening is het arbobeleid nog meer een verantwoordelijkheid van werkgever en
werknemers samen.56 De verplichtstelling van de preventiemedewerker is één van de aspecten waaruit de toegenomen verantwoordelijkheid van de werknemer voor het arbobeleid blijkt.
De preventiemedewerker heeft tevens een grotere rol gekregen binnen het bedrijf en is een
53 Artikel 4 lid 1 sub a en sub b Arbowet.
54 Drongelen & Hofsteenge 2018, p. 44.
55 Artikel 8 Arbowet.
56 Smitskam 2007, p. 14.
20 van de werknemers van een bedrijf die zich in het bijzonder bezighoudt met de veiligheid van het bedrijf en van haar werknemers. De belangrijkste taak van deze werknemer is het
adviseren van de werkgever over de veiligheid en gezondheid. De toegenomen betrokkenheid van de werknemer bij het arbobeleid heeft voorts geleid tot een grotere verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de werknemer voor zijn eigen arbeidsomstandigheden.57
In het kader van de verantwoordelijkheid van de werknemer voor het arbobeleid ligt in de Arbowet ook een zorgplicht voor de werknemer besloten met betrekking tot hun wijze van handelen op hun werkplek. Zo is de werknemer, op grond van artikel 11 Arbowet, verplicht om “in zijn handelen op de arbeidsplaats, overeenkomstig zijn opleiding en de door de werkgever gegeven instructies, naar vermogen te zorgen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en die van anderen”.58 Dit houdt bijvoorbeeld in dat hij de plicht heeft om arbeidsmiddelen op de juiste manier te gebruiken en de ter beschikking gestelde persoonlijke beschermingsmiddelen op de juiste manier te hanteren. Als de werknemer op zijn werkplek gevaren of risico’s voor de gezondheid of veiligheid van hemzelf of anderen opmerkt, dan is hij verplicht de werkgever of andere leidinggevenden hierover te informeren. De werknemer is voorts verplicht om mee te werken aan het aangeboden onderwijs of de beschikbare cursussen.59
Naast verplichtingen worden in de Arbowet ook bevoegdheden voor de werknemer bepaald, waarmee hij kan bijdragen aan een gezonde en veilige werkplek. Als er naar het redelijke oordeel van de werknemer ernstig en onmiddellijk gevaar dreigt voor de aanwezige personen, is hij bevoegd de werkzaamheden te onderbreken met behoud van loon.60 De werknemer dient de werkgever of leidinggevende onmiddellijk van deze werkonderbreking op de hoogte te stellen.61 Ook hieruit blijkt een bepaalde verantwoordelijkheid voor de werknemer in het waarborgen van de veiligheid en gezondheid van hemzelf en die van anderen.