• No results found

4. Analyse van de Nederlandse beleidscontext

4.3 Toenemende aandacht voor klimaatverandering

Vanaf de jaren ’80 is de aandacht voor klimaatverandering sterk toegenomen. Dit gebeurde naar aanleiding van een rapport dat in 1979 is uitgebracht, waarin gesteld werd dat de concentraties CO2 in de atmosfeer stijgen door menselijk handelen, en

dat dit uiteindelijk zal leiden tot opwarming van de aarde en klimaatverandering (Kaufmann, 2012). Midden jaren ’80 heeft de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) het idee van klimaatadaptatie geïntroduceerd (Van den Berg, 2013). Klimaatadaptatie wordt hierbij gedefinieerd als “adjustment in ecological, social, or economic systems in response to actual or expected climatic stimuli and their effects or impacts” (Smit & Pilifosofa, in Van den Berg, 2013, p. 207). Hieronder vallen maatregelen die zijn gericht op klimaatadaptatie van gebieden en maatregelen die gericht zijn op het vergroten van de adaptieve capaciteit van actoren en instituties (Van den Berg, 2013).

Pas in het begin van de 21e eeuw werd klimaatadaptatie een belangrijk punt voor Nederlandse watermanagers (Van den Berg, 2013). Van den Berg (2013) onderscheidt drie verhaallijnen binnen het discours van klimaatadaptatie. Dit zijn de ‘water accommodation storyline’, de ‘climate proof storyline’ en de ‘safe delta

storyline’ (Van den Berg, 2013; Van Eerd et al., 2013). Deze drie verhaallijnen vertonen veel raakvlakken, maar ze hebben allemaal een iets verschillende

invalshoek. In de loop van de jaren was telkens één van deze verhaallijnen dominant binnen het klimaatdiscours.

35

De eerste verhaallijn, de ‘water accommodation storyline’ was aan het begin van de 21e eeuw dominant. Deze vertoont veel overeenkomsten met het in paragraaf 4.2 toegelichte moderne discours. De ‘water accommodation storyline’ is

geconstrueerd uit ideeën die zijn ontstaan naar aanleiding van de

rivieroverstromingen in de jaren ’90 en de twijfels die daarna ontstonden over de uitsluitend technische maatregelen voor waterveiligheid (Van den Berg, 2013). Volgens deze verhaallijn wordt klimaatverandering vooral gezien als een toename van extreme regenval, die leidt tot een vergroting van overstromingsrisico’s op lokaal niveau (Van den Berg, 2013). De verhaallijn gaat uit van een proactieve benadering voor klimaatverandering, met als doel overstromingen te voorkomen. De focus ligt hierbij op maatregelen voor het opslaan en afvoeren van hoogwater. Waterveiligheid is bij deze verhaallijn het enige beleidsveld waar aan klimaatadaptatie gewerkt wordt (Van den Berg, 2013). Hierbij gaat men uit van een meerlaags veiligheidsbenadering, waarbij verschillende partijen samenwerken en oplossingen betrekking hebben op de hele veiligheidsketen (Van Eerd et al., 2013). Omdat volgens deze verhaallijn

klimaatverandering vooral lokale gevolgen heeft, ligt er een belangrijke rol voor gemeenten, met name bij de afvoer van regenwater (Van den Berg, 2013).

Vanaf ongeveer 2004 is een tweede verhaallijn met betrekking tot klimaatverandering te onderscheiden (Van Eerd et al., 2013). Deze verhaallijn, genaamd de ‘climate proof storyline’ heeft een breder begrip van klimaatverandering en adaptatie dan de bovenstaande ‘water accommodation storyline’. Hierbij is

namelijk ook een belangrijke rol weggelegd voor het domein van ruimtelijke ordening bij klimaatadaptatie, naast het domein van waterveiligheid (Van den Berg, 2013). Klimaatverandering wordt bij deze verhaallijn geïnterpreteerd in termen van verschillende mogelijke scenario’s, die gerelateerd worden aan maatschappelijke gevolgen voor onder andere de economie, het milieu en de veiligheid (Van den Berg, 2013). Volgens de ‘climate proof storyline’ worden voornamelijk oplossingen

nagestreefd vanuit ruimtelijke ordening, gericht op het ‘climate-proofing’ van

Nederland (Van den Berg, 2013). Hieronder vallen drie strategieën: het verhogen van het bewustzijn van klimaatverandering; het ontwikkelen van kennis en innovatie; en het aanpassen van bestaande beleidsinstrumenten en het ontwikkelen van nieuwe beleidsinstrumenten (Van Eerd et al., 2013). Deze verhaallijn richt zich op Nederland als geheel en er zijn taken weggelegd voor alle overheidslagen (Van den Berg, 2013).

Een zeer recent ontwikkeling in het klimaatdiscours is de ‘safe delta storyline’, een verhaallijn die ongeveer in 2010 is geconstrueerd (Van Eerd et al., 2013). Dit discours is in de wetenschappelijke literatuur nog weinig uitgewerkt, gezien zijn recente beschrijving in wetenschappelijke literatuur (Van den Berg, 2013). De ‘safe delta storyline’ relateert klimaatverandering aan natuurrampen en stelt drastische maatregelen voor om dit soort rampen te voorkomen. Een van de belangrijkste oplossingsrichtingen is overstromingsbescherming. Net als bij de ‘climate proof storyline’ worden bij deze verhaallijn ook ruimtelijke maatregelen voorgesteld, vanuit het domein van ruimtelijke ordening (Van den Berg, 2013). Omdat klimaatadaptatie volgens deze verhaallijn een zeer hoge prioriteit heeft en van nationaal belang is, speelt nationale overheid hierbij een sleutelrol (Van den Berg, 2013).

Met de ‘safe delta storyline’ lijken elementen uit het traditionele discours weer terug te komen, namelijk dat waterveiligheid weer een overheidstaak wordt, met een sterke rol voor de centrale overheid. Dit doet denken aan de centrale, hiërarchische werkwijze in waterveiligheid volgens het traditionele discours. In de verschillende verhaallijnen zijn ook de verschillende opvattingen van de twee eerder genoemde discourscoalities zichtbaar. De ideeën van de moderne coalitie zijn vooral terug te

36

vinden in de ‘water accommodation storyline’ en de ideeën van de traditionele discourscoalitie komen terug in de ‘safe delta storyline’.

In figuur 11 worden de belangrijkste verschillen tussen de drie bovenstaande verhaallijnen schematisch weergegeven. Deze hebben vooral betrekking op de perceptie van klimaatverandering, de voorgestelde maatregelen en het belang van verschillende overheidslagen.

Water accommodation storyline

Climate proof storyline Safe delta storyline

Lokale overheden Alle overheden Nationale overheid Toename extreme regenval;

overstromingsrisico’s nemen op lokaal niveau toe

Verschillende klimaatscenario’s, gerelateerd aan maatschappelijke gevolgen Klimaatverandering gerelateerd aan natuurrampen Maatregelen voor opslaan en

afvoeren van hoogwater, meerlaagsveiligheid

Climate proofing: bewustzijn vergroten, ontwikkelen van kennis en innovatie, aanpassen en ontwikkelen van beleidsinstrumenten Drastische maatregelen om rampen te voorkomen Oplossingen vanuit waterveiligheid Oplossingen vanuit ruimtelijke ordening en waterveiligheid Oplossingen vanuit ruimtelijke ordening en waterveiligheid

Figuur 11: Verschillen tussen verhaallijnen met betrekking tot klimaatverandering