• No results found

8. Beschermi ngscriteria 1 Inleiding

8.4.2 De slag bij Oudenaarde 1708

verdreven Engelse koning Jacobus II van Engeland, een katholiek, tijdens de slag aan de Boyne (1690) jaarlijks herdacht op 12 juli. Niet zelden gebeurt het dat de protestantse bevolking hierbij uitdagend door de katholieke buurten trekt.

In de jaren vijftig van vorige eeuw wou het militair regime in Portugal het militair verleden van Portugal vieren door de vroegere militaire daden in de verf te zetten. Op de site van de slag bij Aljubarotta, waar Portugal verscheen als een onafhankelijke staat, werd een monument en een museum opgericht.

8.4.2 De slag bij Oudenaarde 1708

Criterium 1: Waarneembaarheid

Het is niet noodzakelijk dat het monument spontaan herkenbaar is, maar er moeten voldoende aspecten aanwezig zijn om het (desnoods met enige duiding) te kunnen aanwijzen. Er moet een herkenbare vorm en/of structuur in het landschap aanwezig zijn.

Is het monument visueel herkenbaar in het landschap en wat is de relatie met de omgeving?

Zonder enige voorkennis van de slag bij Oudenaarde en de opeenvolging van gebeurtenissen die er op 11 juli 1708 plaatsvonden, zal de toevallige bezoeker niet merken dat hij zich op een historisch slagveld bevindt. De slag werd uitgevochten in een ondiepe vallei met slechts enkele opmerkelijke landschappelijke kenmerken. Vooral vandaag de dag lijkt de site weinig interessants te bieden. Een lage, moeilijk te onderscheiden, heuvel is het enige wat rest van het Bruwaan kasteel waar Marlborough zich destijds positioneerde. De zichtlijnen in de vallei zijn onbelemmerd, behoudens enkele bomen en lichte golvingen in de grond. De site is zeer landelijk, open en rustig. Alhoewel de stad Oudenaarde zich op korte afstand van de site bevindt, heeft men toch het gevoel volledig afgesneden te zijn van de stedelijke drukte. Mede daardoor wordt het slagveld van Oudenaarde 1708 sterk aangevoeld als één plaats. Het wordt ervaren als een open, ondiepe vallei, maar waar de zichtlijnen belemmerd worden door een stijging van het landschap in alle richtingen. Dit creëert een paradox die de plaats een sterk karakter geeft: het is gescheiden van het omliggende gebied en ingesloten, maar aangezien het ook een open ruimte is, geeft dit geen vernauwend gevoel.

Een terreinbezoek mét de nodige voorkennis maakt het wel mogelijk om een beeld te vormen van de slag en het slagveld. Meer nog, op die manier krijgen de hedendaagse opvattingen met betrekking tot de positionering van de troepen een andere betekenis. De Franse bezetting op de rug aan de westelijke kant van de vallei wordt vaak geïnterpreteerd als het innemen van een sterke positie op hoge gronden, in contrast met de geallieerde bezetting op lage gronden langs een beek. Ter plaatse wordt echter duidelijk dat de rug waarop de Fransen zich bevonden niet erg hoog is en dat de helling niet steil is, maar ondiep en zacht en aldus geen obstakel vormde voor de oprukkende troepen. Hetzelfde geldt voor de beek waar de geallieerden zich bevonden: die is slechts enkele tientallen centimeters diep, en minder dan een meter breed. De beek vormde geen obstakel om voorwaarts of achterwaarts te bewegen en bood geen bescherming tegen een aanval. Aldus wordt duidelijk dat beide posities, in plaats van goede verdediging- of aanvalslocaties te zijn, vooral goede posities waren om troepen te vormen van zodra deze in actie kwamen.

Criterium 2: Herinnering

Roept het monument voor een gemeenschap een herinnering op aan het verleden?

Aangezien het slagveld niet publiekelijk ontsloten is, roept een bezoek voor ongeïnformeerde bezoekers geen herinnering op aan het verleden. Wel bevinden er zich op het slagveld drie ‘officiers’kapellen. Volgens de overlevering zouden deze zijn opgetrokken ter nagedachtenis van in de buurt gesneuvelde officieren. Op één van de kapellen staat het jaartal 1708 vermeld. Desalniettemin zijn veel mensen op de hoogte van de slag bij Oudenaarde. Ook tijdens de voorbereidingen van het metaaldetectoronderzoek op het slagveld bleek dat de huidige bewoners van het slagveld, voornamelijk landbouwers, zich ervan bewust zijn dat hun gronden deel uitmaken van een historisch slagveld.

De driehonderdjarige herdenking van de veldslag in 2008 bracht de veldslag onder de aandacht van het grote publiek. De herdenking ging van start op 9 mei 2008 met een militaire taptoe op de Grote Markt van Oudenaarde. Op 10 mei werd de tentoonstelling Oudenaarde 1708 geopend, die plaatsvond in het stadhuis. De belangrijkste militaire acties tijdens de veldslag werden er voorgesteld en je kwam alles te weten over de oorlogsvoering in de 18e eeuw. Ook werd het landschap waar de Slag plaatsvond gereconstrueerd en geconfronteerd met het landschap van vandaag.Het topstuk van de tentoonstelling was de maquette van Oudenaarde uit 1747, die gebaseerd werd op plannen van militair ingenieur Vauban. Vanaf 10 mei was het ook mogelijk om met een gids het slagveld te bezoeken tijdens een wandeling van 10 km. Op 11 juli 2008 vond er een vuurwerk happening plaats te Rooigem met passende animatie. Op 12 juli vond er een grootschalige re-enactment van de slag plaats met 240 infanteristen, 40 cavaleristen en minstens 40 kanonniers. Met alle randactiviteiten erbij luisterden niet minder dan 400 mannen en vrouwen in 18de eeuwse klederdracht deze manifestatie op tijdens de grootste historische evocatie ooit in Vlaanderen. Sindsdien maakt de slag (en het slagveld) bij Oudenaarde deel uit van het collectief geheugen van de Oudenaardse bevolking. De herinnering aan de slag bij Oudenaarde is een herinnering aan oorlogsvoering uit een ver verleden, een herinnering aan een periode waar

onze contreien de speelbal waren van de buitenlandse mogendheden

Op 18 mei 2009 werd de dvd ‘Project Casus Bell: Slagveldarcheologie en pre-moderne slagvelden als erfgoed, Oudenaarde 1708’ officieel voorgesteld. Toenmalig minister Van Mechelen honoreerde de vernieuwende aanpak met een subsidie van 10.000 EURO. Hierdoor kreeg het Ename Expertisecentrum voor Erfgoedontsluiting de kans om het slagveldonderzoek van 2007 te documenteren met een DVD en een handleiding die bedoeld is om een groot publiek aan te spreken. Nadien werd de documentaire geselecteerd voor de filmfestivals van Brussel, Amiens, Kiel en Bordeaux.

Mede dankzij deze herdenkingsactiviteiten werd de aandacht voor pre-moderne slagvelden definitief op de archeologische kaart van Vlaanderen geplaatst.

8.5 Conclusie

Een site wordt op basis van de verschillende criteria als archeologisch monument gewaardeerd indien de inhoudelijke en vormelijke waarde en de daaraan gekoppelde criteria zeldzaamheid representativiteit, wetenschappelijk potentieel, archeologische en/of landschappelijke context (inhoudelijke waarde) en bewaringstoestand (vormelijke waarde) samen bovengemiddeld scoren.

De beantwoording van de vragen in het kader van de verschillende criteria heeft duidelijk aangetoond dat de versterking een zeer hoge inhoudelijke, vormelijke en belevingswaarde heeft. Het slagveld van Oudenaarde 1708 komt daarom zeker in aanmerking voor bescherming als archeologisch monument.

9. Co nclus i es en aanbeveli ng en