3. Methode
3.2 Onderzoeksopzet
In dit onderzoek bekijk ik of de trainingsdoelen van de training ‘Schrijven van beleids- en adviesrapporten’ van Schouten & Nelissen worden behaald. Het effect van een training moet zichtbaar zijn in de prestaties van de deelnemers. In dit geval is het niet belangrijk of de kennis van de deelnemers van schrijven toeneemt. Het is de bedoeling dat de vaardigheden en kennis worden overgebracht naar de werkplek en dat de prestaties van de werknemer verbeteren (Janssen,2001). Deze effecten wil ik gaan meten op drie verschillende niveaus:
- De kwaliteit van teksten;
- Het schrijfgedrag van de deelnemers;
- De leesbaarheid van de teksten voor de lezer.
Voor dit onderzoek volg ik in totaal drie trainingsgroepen. Alle trainingsgroepen krijgen een incompanytraining. Dit is een training die wordt gegeven aan een groep collega’s. Bij een incompanytraining is er een verzoek van een bedrijf binnengekomen en de training wordt ook in het bedrijf gegeven. De tegenhanger van een incompanytraining is een openlijntraining. Bij een openlijntraining melden mensen zich individueel aan. Hierbij is een vast programma met een groep mensen afkomstig uit verschillende vakgebieden. Het voordeel van een incompanytraining is dat de deelnemers samen met collega’s deelnemen aan de training. Zij kunnen elkaar helpen en ondersteunen bij het behalen van de doelen. Daarnaast is een incompanytraining afgestemd op het bedrijf.
Voorafgaand aan deze training vindt er een doelstellend gesprek met de klant plaats. Na dit gesprek geeft de trainer een advies over het type training aan het bedrijf.
In dit onderzoek volg ik een 31 deelnemers in een incompanytrainingstraject bij een bank en bij een overheidsinstelling. Bij de bank waren er in totaal twee groepen met elk elf deelnemers. Bij de overheidsinstelling ging het om één groep van negen deelnemers. In het schema hieronder is te zien wat er op welk moment van de deelnemers werd gevraagd.
Moment Deelnemer Onderzoeker
Voorafgaand aan de training Iedere deelnemer levert één tekst in + gegevens lezer voor
lezersinterviews
Teksten worden beoordeeld en lezersinterviews worden afgenomen
Voorafgaand aan de training Doelstellend gesprek met trainingsbureau
Doelstellend gesprek met de opdrachtgever
Bij aanvang van eerste trainingsdag
Iedere deelnemer vult vragenlijst in over schrijfgedrag
Verwerken van informatie vragenlijst
Tijdens eerste trainingsdag Iedere deelnemer krijgt tekst terug met feedback
Deelnemers teksten teruggeven + feedback geven n.a.v. interview lezer
Trainingsdag 1 Training Trainingsonderwerpen:
Schrijfaanpak, doel van tekst en lezer, structuur van een tekst en piramideprincipe
(4 weken later) Trainingsdag 2 Training Trainingsonderwerpen:
structureren, krachtige inleiding, formuleren en checklist
5 weken na de laatste trainingsdag
Elke deelnemer levert wederom een tekst in
Teksten worden beoordeeld en lezer krijgt per e-mail feedback en tips.
3 maanden na de laatste trainingsdag
Elke deelnemer levert laatste tekst in + gegevens lezer
Teksten worden beoordeeld en lezersinterviews worden afgenomen, vervolgens krijgt deelnemer feedback.
3 maanden na de laatste trainingsdag
Deelnemers vullen korte vragenlijst over schrijfgedrag in
Verwerken informatie vragenlijsten
Tabel 2. Schematische planning schrijftraining en onderzoek
Eén van de zaken waar Janssen & Nijman (1995) eigenlijk al voor waarschuwen in hun onderzoek, is dat het lastig is om voor een uitgebreid rendementsonderzoek deelnemers te vinden. Dit type onderzoek vraagt namelijk veel van de deelnemers en de onderzoeker. Dit bleek ook gedurende het onderzoek dat ik heb gedaan. Na verloop van tijd kreeg ik niet meer van alle deelnemers teksten binnen. Ik heb alle deelnemers feedback gegeven zodra zij een tekst inleverden, zodat de deelnemers er ook profijt bij hadden om de teksten in te leveren. Uiteindelijk heeft dit niet kunnen voorkomen dat mijn
onderzoeksgroep van 31 personen is teruggebracht tot 14. Van deze 14 personen heb ik in de meeste gevallen drie teksten gekregen op de drie vooraf afgesproken momenten. Het geven van feedback aan deelnemers zal invloed hebben op de resultaten van mijn onderzoek. De keuze voor het inbouwen van deze feedbackmomenten heeft ervoor gezorgd dat ik in ieder geval nog een substantieel aantal teksten heb ontvangen. Zonder deze feedbackmomenten was mijn onderzoeksgroep waarschijnlijk erg geslonken. Dit was iets wat ik wilde voorkomen. Van tweederde van mijn onderzoeksgroep heb ik bij de voormeting ook lezersinterviews kunnen afnemen. Het aantal lezersinterviews liep helaas terug bij de nameting, hier kon ik enkel vier lezers interviewen.
3.2.1 Onderzoeksgroep
In het onderstaande schema is een geanonimiseerde lijst weergegeven van deelnemers met daarbij per deelnemer de teksten of er wel of geen interviews hebben plaatsgevonden en of er op beide momenten vragenlijsten zijn ingeleverd.
Bedrijf Code geslacht Voormeting vragenlijst Tekst 1 (code) Interview lezer? Tekst 2 (code) Tekst 3 (code) Interview lezer? Nameting vragenlijst
Bank Ba1a Vrouw Ja Ba1a1 Ba1a2 Ba1a3 Ja
Bank Ba1b Man Ja Ba1b1 Ja Ba1b2 Ba1b3
Bank Ba1c Man Ja Ba1c1 Ja Ba1c2 Ba1c3 Ja Ja
Bank Ba1e Vrouw Ja Ba1e1 Ja Ba1e2 Ba1e3
Bank Ba2f Vrouw Ja Ba1f1 Ja Ba1f2 Ba1f3
Bank Ba2g Vrouw Ja Ba2g1 Ja Ba2g2 Ba2g3 Ja Ja
Bank Ba2h Vrouw Ja Ba2h1 Ja Ba2h2 - Ja
Overheid Ov1a Vrouw Ja Ov1a1 Ov1a2 Ov1a3 Ja Ja
Overheid Ov1b Man Ja Ov1b1 Ov1b2 - Ja
Overheid Ov1c Vrouw Ja Ov1c1 Ja Ov1c2 Ov1c3 Ja Ja
Overheid Ov1d Man Ja Ov1d1 Ja Ov1d2
Overheid Ov1e Vrouw Ja Ov1e1 Ov1e2
Overheid Ov1f Man Ja Ov1f1 Ov1f2 Ov1f3
Overheid Ov1g Vrouw ja Ov1g1 Ja Ov1g2 - Ja
Tabel 3. Overzicht deelnemers
Het gaat hier om een heterogene onderzoeksgroep. De deelnemers hebben verschillende opleidingsachtergronden en ook de functies binnen de organisaties waren verschillend.
3.2.2 Verloop van de training
De schrijftraining ‘Schrijven van beleids- en adviesrapporten’ is een training die bestaat uit twee trainingsdagen. Het is een training die met grote regelmaat door de schrijftrainers van Schouten & Nelissen wordt gegeven. De inhoud van deze training kan variëren afhankelijk van de wensen van de opdrachtgever. Voorafgaand aan de eerste trainingsdag vindt er een doelstellend gesprek plaats tussen de opdrachtgever en de trainer. Vervolgens ontvangen alle deelnemers een mail met daarin het verzoek een tekst in te sturen en kort te formuleren wat ze verwachten van de schrijftraining.
Op de eerste trainingsdag wordt er gestart met een vragenlijst. Deze vragenlijst (figuur 3, p. 46-48) hoort bij mijn onderzoek, maar wordt ook meegenomen in de training. Nadat alle deelnemers de vragen
hadden ingevuld, hebben we met de groep gesproken over de schrijfproblemen waar zij op dit moment mee kampen. Tevens hebben we de leerdoelen besproken en hoe deze leerdoelen bereikt kunnen worden. Vervolgens leren de deelnemers meer over schrijfaanpak. De verschillende schrijfaanpakken van deelnemers worden doorgenomen waarna er gekeken wordt naar een goede manier om te beginnen met het schrijven van een tekst. In deze aanpak is er veel aandacht voor de voorbereiding die onder andere bestaat uit het vaststellen wie de lezer is en wat hij al weet. Deelnemers leren daarnaast hoe ze tegemoet kunnen komen aan de wensen van de lezer en hoe ze de tekst lezersgericht kunnen maken. Tot slot is bij de voorbereiding van een tekst het formuleren van een doel van groot belang. Ook daar maken de deelnemers tijdens de eerste trainingsdag kennis mee.
In de middag wordt het piramideprincipe geïntroduceerd. Door een piramidaal gestructureerde tekst naast een methodologische variant te leggen, zien de deelnemers het verschil in structurering. Vervolgens worden de beginselen van het piramideprincipe toegelicht. Deelnemers gaan zelf aan de slag met het opstellen van een piramide. Ze doen dit aan de hand van een eigen tekst die ze hebben meegenomen voor de training. Tot slot gaan de deelnemers in groepjes allemaal aan de slag met dezelfde brief. Deze brief heeft een traditionele opbouw en deelnemers gaan proberen om deze brief piramidaal op te bouwen.
Tijdens de tweede trainingsdag is er in de ochtend wederom veel aandacht voor het structureren van teksten volgens het piramideprincipe. Alle deelnemers hebben voorafgaand aan deze trainingsdag ter voorbereiding geoefend met een eigen tekst. Deze wordt aan het begin van de tweede trainingsdag besproken. Vervolgens wordt er aandacht besteed aan het schrijven van een krachtige inleiding. Deelnemers gaan de inleiding van hun eigen tekst herschrijven waarbij ze de aanleiding, vraag en het antwoord op die vraag schetsen. Deze opdracht wordt daarna uitvoerig besproken. Vervolgens wordt er aandacht besteed aan formuleren. Eerst wordt er een introductie gegeven over helder formuleren. Daarna gaan deelnemers een selectie van zinnen uit eigen werk herschrijven. De dag wordt afgesloten met het opstellen van een checklist. Deelnemers stellen samen met de trainer een checklist op die ze kunnen gebruiken om na het schrijven van een tekst na te gaan of hij voldoet aan dat wat de cursisten hebben geleerd in de training.
3.2.3 Didactiek
De trainingen die Schouten & Nelissen uitvoert, zijn vormen van volwasseneducatie. De vormgeving van de training is gebaseerd op de grondprincipes van de ervaringsconcentratie-theorie van Thijssen. Hij heeft in zijn theorie de belangrijkste onderwijskundige condities uit theorieën over het leren van volwassenen samengevoegd tot zes grondprincipes. Dat model staat in tabel 4 op de volgende pagina weergegeven.
Grondprincipes Omschrijving
1. Actieve verwerking Actief laten verwerken van de leerstof in de opleiding
2. Systematische feedback Snel, direct en gestructureerd terugkoppelen tijdens het leerproces
3. Herkenbaar begrippenkader Gebruiken van voor de cursist herkenbare of al bekende begrippen
4. Directe toepasbaarheid Laten ervaren van relevantie en toepasbaarheid van de leerstof in de praktijk
5. Aangepaste sociale context Creëren van een veilig en stimulerend leerklimaat voor de volwassen cursist
6. Aangepaste logistieke context Afstemmen van de organisatie op de leersituatie van de volwassen cursist
Tabel 4. Model Thijssen
Zowel nationaal als internationaal is er onderzoek gedaan naar het leren van volwassenen (Azier & Van Rijn 1997). In het artikel van Azier & Van Rijn (1997) wordt benadrukt dat veel onderzoekers zich focussen op een bepaald aspect dat zij van belang achten om het leren van volwassenen te bevorderen. Zij vragen zich af in hoeverre de aandacht voor één aspect kan zorgen voor een structureel hoger opleidingsrendement.
Azier & Van Rijn hebben in hun onderzoek gekeken of deze zes grondprincipes ook daadwerkelijk zorgen voor een hoger opleidingsrendement. Uit hun onderzoek blijkt dit inderdaad zo te zijn. Wanneer ze naar de zes grondprincipes afzonderlijk keken bleek dat ‘directe toepasbaarheid’ en ‘aangepaste sociale context’ meer invloed hebben op het rendement van de opleiding dan de andere grondprincipes (Azier & Van Rijn 1997). Deze zes grondprincipes zijn ook terug te vinden in de schrijftraining van Schouten & Nelissen. Allereerst is er de actieve verwerking. Deze komt aan bod omdat de training theorie en praktijk afwisselt. Zo krijgen de deelnemers de kans om na uitleg het geleerde zelf te oefenen door middel van opdrachten. Ook kijken ze vaak nog een keer met een kritische blik naar hun eigen werk. De deelnemers krijgen op deze oefeningen en op hun eigen teksten feedback. Voor deze feedback is op verschillende momenten tijdens de training een moment ingebouwd. Op die manier vindt er systematische feedback plaats.