We weten nu dat er verschillende manieren bestaan waarop landen met elkaar kunnen concurreren om tot een scherp vennootschapstarief te komen. De vraag of belastingcompetitie loont is niet onbelangrijk, want is alle moeite niet voor niks? Antwoord geven op de vraag of belastingcompetitie loont is echter niet gemakkelijk, zoals ook gebleken is uit de vorige paragraaf. In deze paragraaf komen enkele voorbeelden uit de praktijk aan bod.
Het programma ‘Tegenlicht’ besteedde in een uitzending96 aandacht aan de verschillende
belastingroutes die multinationals afleggen, om tot een zo laag mogelijke afdracht van belastingen te komen. In deze documentaire wordt goed blootgelegd hoe ondoorzichtig de gegevens zijn waaruit duidelijk zou moeten worden waar multinationals hun belastingen betalen. Dit leidt vaak tot frustraties van beleidsmakers over de gehele wereld. Bij de G8 ontmoeting van juni 2013 stond dit thema daarom hoog op de agenda. De wereldleiders drongen aan op openheid van multinationals om zichtbaar te maken waar en hoeveel belasting zij betalen.97 De Tweede Kamer in Nederland vroeg begin september
van dit jaar aan onder andere Amazon, Ikea en Starbucks om uitleg te geven over belastingontwijking via Nederland. Dit verzoek werd geweigerd door de multinationals.98 Totdat die openheid geboden
wordt – als het ooit zover komt – is het lastig een duidelijke beeld te verkrijgen.
Door de gebrekkige transparantie worden verschillende onderzoeksresultaten gepresenteerd over de voor- en nadelen van belastingcompetitie. Zo publiceerde Oxfam Novib op 20 mei van dit jaar de beleidspaper ‘De Nederlandse Route: Hoe arme landen inkomsten mislopen via belastingslek Nederland’. Op 11 juni kwam Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) met een soortgelijk rapport ‘Should the Netherlands sign tax treaties with developing countries?’. Als tegenhanger van deze rapporten publiceerde SEO99 het rapport ‘Uit de schaduw van het bankwezen’.
95 S. Krogstrup, ’What do theories of tax competition predict for capital taxes in EU countries?: a review of the tax competition literature’, HEI working papers, nr. 5 (2002), pp. 8-22.
96 Uitzending tegenlicht, De tax free hour, 25 maart 2013.
97 G8-top in Lough Erne (VK) - bevorderen van mondiale rechtvaardigheid door handel, belastingen en
transparantie (en), http://www.europa-
nu.nl/id/vjaafy3f1kzz/nieuws/g8_top_in_lough_erne_vk_bevorderen_van?ctx=vg9pil5lzczq&start_tab0=2 0, geraadpleegd op 8 september 2013.
98 Multinationals weiger uitnodiging uitleg belastingontwijking (NRC september 2013, http://www.nrc.nl/nieuws/2013/09/05/multinationals-weigeren-uitnodiging-uitleg-belastingontwijking/, geraadpleegd op 18 september 2013.
99 Dit rapport werd gepubliceerd in opdracht van Holland Financial Centrum, waardoor er twijfels bestaan over de onafhankelijkheid van het onderzoek. Op 15 juni staat het volgende artikel in de Volkskrant: ‘SEO- rapport dat debat moest stoppen, wakkert discussie aan’. Drie prominente economen, Sweder van Wijnbergen, Marcel Canoy en Arnoud Boot, zetten vraagtekens bij de gebruikte rekenmethodes.
40
Dit rapport stelt dat ontwikkelingslanden minder geld mislopen door het fiscale klimaat in Nederland dan bijvoorbeeld de rapporten van Oxfam Novib en SOMO ons willen doen geloven. Nederland zou echter meer voordeel behalen aan de vele multinationals die zich hier vestigen wegens de gunstige belastingtarieven dan aanvankelijk gedacht.
In het boek ‘Het Belastingparadijs’ worden enkele onderzoeken uiteengezet naar de effecten van het Nederlandse fiscale klimaat op onder meer de schatkist. Door tal van belastingverdragen en andere fiscale regelingen zijn in Nederland talloze bedrijven gevestigd, die hier puur om fiscale redenen zitten. Zo hebben tachtig van de honderd grootse bedrijven in de wereld (gemeten naar omzet) een vestiging in Nederland. De overige twintig bedrijven opereren enkel nationaal, waardoor dus gesproken kan worden van een honderd procent score. Volgens de Belastingdienst zijn er in totaal 12.500 fiscaal gedreven vennootschappen in Nederland, onderverdeeld in 6200 dossiers. Elk dossier behoort toe aan één concern, wat betekent dat 6200 bedrijven zich hier hebben gevestigd omwille van het fiscale klimaat. Maar wat betekent dat gevestigd precies? Maar liefst negentig procent van de bedrijven hebben niemand hier op de loonlijst staan: een typische brievenbusmaatschappij. Er stroomden in 2010 via die brievenbusmaatschappijen in totaal 10.200 miljard euro – de geldstromen in (5100) en uit (5100) bij elkaar opgeteld – door Nederland, op een BBP van 602 miljard van Nederland en een wereldeconomie van 49.000 miljard. Hoeveel levert dit nu op voor de schatkist? Een onderzoek uit juni 2012 van de heer Weekers, op initiatief van Bruno Braakhuis van GroenLinks en Ed Groot van de PvdA, gaf antwoord op deze vraag: er werd in 2009 in totaal 402 miljoen euro vennootschapsbelasting betaald en 83 miljoen euro aan omzetbelasting. Op een geldstroom van 5100 miljard is dat 0,0095 procent.100
De Vereniging International Management Service (VIMS) trekt de berekening wat breder. Volgens de VIMS zijn de voordelen van het fiscale klimaat in Nederland het best in kaart te brengen door te kijken naar de geldstromen van de trustkantoren die talloze vennootschapen ‘besturen’. Deze kantoren dragen winstbelasting, loonbelasting en BTW af. De VIMS schat de bijdrage hiervan aan de Nederlandse schatkist op ongeveer 3 miljard euro, waarvan het leeuwendeel voortkomt uit buitenlandse bronnen. Dit bedrag zou nog hoger uitvallen wanneer rekening wordt gehouden met de aan deze branche gelieerde dienstverleners. Een rapport van de SEO101 uit juni van dit jaar komt met
eenzelfde schatting van 3 miljard euro voor de Nederlandse schatkist.
Hoe zit dat met de werkgelegenheid? Volgens het VIMS rapport leverde het Nederlandse fiscale klimaat ongeveer 3000 banen op. Dat is op een beroepsbevolking van ongeveer 8 miljoen 0,038
100 M. van Geest, J. van Kleef en H.W. Smits, Het belastingparadijs: waarom niemand hier belasting betaalt behalve u, Amsterdam/Antwerpen: Business Contact 2013, pp. 99-114.
41
procent. Hierbij wordt echter de kanttekening gemaakt dat het hoogopgeleide personeel dat werk heeft gevonden in deze branche geen moeite zou hebben om ander werk te vinden wanneer deze werkzaakheden bijvoorbeeld verschuiven naar een ander land.102 SEO spreekt over 3800 tot 5500
banen. Deze banen leveren volgens de SEO nog eens één miljard extra belastinginkomsten op. Is het fiscale klimaat van Nederland nu de belangrijkste reden dat bedrijven zich hier vestigen, en zouden ze wegblijven wanneer het fiscale voordeel dat behaald wordt vervalt? Enrico Pennings, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, bestrijdt dat beeld. Hij heeft onderzocht dat het fiscale klimaat niet de belangrijkste reden is voor buitenlandse bedrijven om zich hier te vestigen: dat zijn Schiphol en de haven van Rotterdam. De belastingdruk speelt uiteraard wel een rol in de besluitvormingsprocedure, en kan voor sommige bedrijven de belangrijkste reden zijn om zich in Nederland te vestigen.103 In de volgende paragraaf zullen nog enkele Europese onderzoeken worden
aangehaald die zich buigen over de vraag welke invloed belastingtarieven hebben op de vestigingsplaats.
Nederland is niet het enige land in de EU dat door tal van fiscale maatregelen grote bedrijven trekt. Ierland kent ook gunstige voorwaarden voor internationale bedrijven om zich daar te vestigen. Zo heeft Ierland 65 belastingverdragen met andere landen, heeft het met 12,5 procent het laagste vennootschapstarief, geeft het startende bedrijven de mogelijkheid om tot 120.000 euro belastingvrijstelling aan te vragen, kent het geen bronbelasting voor uitkeringen van dividend aan natuurlijke personen en bedrijven binnen de EU en heeft het gunstige voorwaarden rondom royalty- inkomsten.104 Deze regelingen zijn niet zonder resultaat gebleven: multinationals als Google, Facebook
en Apple laten hun geldstromen via Ierland lopen, net zoals de Nederlandse Spoorwegen (NS) en Marktplaats. De NS heeft de afgelopen twaalf jaar honderd miljoen euro overgemaakt aan de Ierse schatkist. De gederfde inkomsten voor de Nederlandse staat waren 250 miljoen euro.105 Apple boekt
haar winsten buiten de VS, wat tot nu toe heeft geresulteerd in tot een totaal van 44 miljard dollar aan gederfde belastinginkomsten voor de VS. Dit is een goed voorbeeld van een fiscale externaliteit, zoals besproken in de vorige paragraaf. Via de zogenoemde ‘double Irish with a Dutch Sandwich’106 route
102 VIMS en DFA, ‘The Dutch trust industry: facts and figures’, SEO Economic Research, p. 28-29.
103 Debat op scherp – Nederland in de uitverkoop, http://www.bnr.nl/event/debat-op-scherp/163434- 1204/debat-op-scherp---nederland-in-de-uitverkoop, geraadpleegd op 5 september 2013.
104 Ierland: belastingvrijstelling voor starters, http://www.incuria.nl/NL/ierland-ierse-ltd.html, geraadpleegd op 27 augustus 2013.
105 Omleiding rond de fiscus (VK september 2012),
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3309334/2012/09/01/Omleiding- rond-de-fiscus.dhtml, geraadpleegd op 8 september 2013.
106 Een techniek om belasting te ontwijken met behulp van Nederlandse en Ierse dochtermaatschappijen. http://www.investopedia.com/terms/d/double-irish-with-a-dutch-sandwich.asp, geraadpleegd op 10 september 2013.
42
heeft Apple over een winst van 28,6 miljard euro in 2012 in totaal 541 miljoen euro belasting betaald, onder meer in Nederland en Ierland.107 Daarnaast levert de aanwezigheid van Apple in Ierland
ongeveer 4000 banen op.108
De Mooij heeft verschillende studies gedaan naar de effecten van veranderingen in het vennootschapstarief. Samen met Ederveen heeft De Mooij in 2003 berekend wat het effect is van een verlaging van het statutaire vennootschapstarief met één procent. Gemiddeld levert dit volgens De Mooij 2,4 procent meer investeringen op. Maar weegt dit op tegen de gederfde belastinginkomsten? Volgens de Mooij is dit het geval. In het geval van Nederland zou bovenstaande situatie leiden tot een groei van het BBP met 350 miljoen euro en zou het een toename van de werkgelegenheid opleveren van 5200 personen.109 Het Vlaams Instituut voor Economie en Samenleving heeft ook onderzoek
gedaan naar de effecten van een verandering in het vennootschapstarief. Zij komt tot de conclusie dat een verhoging van het vennootschapstarief met één procent leidt tot 1,5 procent minder buitenlandse investeringen.110
De praktijken van onder meer Ierland en Nederland liggen momenteel onder een vergrootglas in Brussel. Mededingingscommissaris Joaquin Almunia wil uitleg van Nederland over haar rulings met multinationals. Ook Ierland is in september van dit jaar om uitleg gevraagd over haar belastingprakrijken. De Tweede Kamer in Nederland heeft het onderwerp eveneens hoog op de agenda staan en organiseerde twaalf september jongstleden een hoorzitting over het onderwerp.111
Loont belastingcompetitie? Uit bovenstaande onderzoeken blijkt dat een concurrerend vennootschapstarief gecombineerd met fiscale voordelen bedrijvigheid trekt. Twee indicatoren van het resultaat van belastingcompetitie – belastinginkomsten en werkgelegenheid – geven een positief effect. De extra belastinginkomsten in land A staan echter niet in verhouding met de gederfde belastinginkomsten in land B. Ook is het de vraag of er een groot verschil zou zijn tussen de belastingopbrengsten bij een ‘normaal’ vennootschapstarief en een scherp tarief. Er moeten immers veel meer bedrijfswinsten geboekt worden bij een scherp tarief dan bij een normaal tarief om tot dezelfde belastinginkomsten te komen. De omvang van een land is hierbij een belangrijke factor, zoals
107 Apple betaalt 1.9 procent belasting over 36.9 miljard dollar,http://www.nu.nl/internet/2950922/apple- betaalt-19-procent-belasting-369-miljard-dollar.html, geraadpleegd op 9 september 2013.
108 Top Apple gehoord in Amerikaanse senaat, http://www.onemorething.nl/2013/05/live-congressional- hearing-over-apples-belastingbetalingen, geraadpleegd op 9 september 2013.
109 R.A. de Mooij, ‘Heeft de vennootschapsbelasting een toekomst?’, Rede ambt aanstelling Erasmus universiteit Rotterdam, (2003), pp. 17 18.
110 T. Goesaerts, ‘De impact van de vennootschapsbelasting en economische clustering op BDI’, Vives briefings, (2010), p. 2.
111 Brussel wil uitleg belastingafspraken Nederland (FD september 2013), http://fd.nl/economie- politiek/733229-1309/brussel-wil-uitleg-belastingafspraken-nederland, geraadpleegd op 12 september 2013.
43
onder meer blijkt uit de bevindingen van Genschel, Kemmerling en Seils. Verder staat het niet vast dat bedrijven massaal weg zouden blijven wanneer de belastingen verhoogd zouden worden, omdat ook andere factoren van invloed zijn op de vestigingsplaats. Daarnaast is het effect op de werkgelegenheid onduidelijk. Volgens een rapport van de VIMS geven de effecten op de werkgelegenheid niet het netto effect weer op de – in dit geval Nederlandse – economie.