In hoofdstuk 2 is de notie dienen/dienstbaarheid verkend als levenshouding, als wijze van in het leven staan. In deze paragraaf beschrijf ik waaruit dienen in organisaties bestaat. Dienstbaarheid als levenshouding vloeit voort uit een spiritueel geïnspireerd zijn en de daaruit voortvloeiende keuze om dit op een bepaalde manier in het leven vorm te geven. Dat geldt ook voor het dienen zoals ik het heb aangetroffen in de leiderschapsfilosofie van dienend leiderschap. De auteur Autry
86 Greenleaf, R.K., 2002, De dienaar als leider, p. 20. 87
Greenleaf, R.K., geciteerd in: Keith, K.M., 2008, Servant Leadership. Een goede zaak, p. 65.
88
Greenleaf, R.K., 2002, De dienaar als leider, p. 15.
89 Gevonden op: http://www.mvonederland.nl/aandeslagmetmvo/watismvoenwaarom?startAt=3#stepMark2
Voor voorbeelden zie bijvoorbeeld de informatiebladen en website van de Triodosbank: http://www.triodos.nl/nl/about_triodos/mission/
34 verwoordt het bijvoorbeeld als volgt: ‘Spiritualiteit manifesteert zich meestal als
dienstbaarheid.’90 Het begint vanuit zijn en stroomt uit in het doen.
De spiritualiteit in het persoonlijke leven kan ook meegenomen worden naar het professionele leven. Zo is voor Grün creativiteit het kenmerk van spiritualiteit, en tevens de belangrijkste eigenschap van een moderne leider. Creatief leidinggeven en het ontwikkelen van fantasie, met een fijngevoeligheid voor ‘dat wat in de ander tot leven wil komen’, noemt hij de spirituele dimensie van het leiderschap.91
Het professionele leven is evengoed als het privéleven de context waarin dienstbaarheid vorm krijgt. Daarvoor moeten we zowel privé als op het werk wel authentiek durven zijn, en niet zo geconditioneerd dat we ons diepere zelf, wie we werkelijk zijn, voor thuis bewaren, ons alleen conformeren aan de bedrijfscultuur en ons hullen in professionele anonimiteit (bijvoorbeeld als de hulpverlener wiens persoon er niet toe doet of een postkamermedewerker die slechts een radertje in het uurwerk is).
Nee, bij zaken doen gaat het om mensen, en hoe je tegenover mensen staat bepaalt volgens Autry uiteindelijk of je spiritualiteit zich uit in de context van je werk. Een houding van dienstbaarheid geeft hij aan als zinvolle uiting van je spiritualiteit, van je zijn, die zich uit ‘in wat je doet en de
manier waarop je kiest te doen wat je doet, van een functioneringsgesprek tot het leiden van een vergadering, tot, ja zelfs iemand ontslaan.’92
Dienend leiderschap houdt in dat men de dienaar van zijn ondergeschikten wil zijn, door hen te helpen het beste uit zichzelf te halen en zich met hart en ziel in te zetten voor de gemeenschap en degenen die door de werkgemeenschap worden gediend: de klanten. 93 Allereerst is hiervoor van belang dat de dienende leider zelfbewust is, inzicht heeft in de eigen sterke en zwakke kanten en emotionele huishouding. Dienend leiders zijn zich bewust van de invloed die hun stemmingen en gedragingen hebben op de mensen in hun omgeving.
Tact is van belang en behoorlijke sociale vaardigheden om mensen te kunnen aanspreken. Daarbij is het van het allergrootste belang, dat benadrukken alle auteurs, dat men de vaardigheid van het luisteren bezit. Echt luisteren naar wat mensen bezighoudt, naar hun inbreng en mening, ook als dit je oppervlakkig gezien niet lijkt uit te komen. Ze observeren, stellen vragen, houden
interviews, enquêtes, discussiegroepjes, verrichten marketingstudies en behoeftenonderzoek. Door goed waar te nemen, kunnen die juiste beslissingen genomen en de juiste koers voor het bedrijf uitgezet worden. Dit geldt zowel naar de mensen buiten (de klanten) als naar de mensen binnen het bedrijf (de medewerkers).
De traditionele ‘topdown’ organisatiestructuur, de piramide van een persoon aan de top, daaronder het middenmanagement en aan de basis van de piramide de mensen die het daadwerkelijke werk uitvoeren, wordt omgekeerd. De dienend leiders staan alleen dan bovenaan de piramide op het
90 Autry, J.A., 2007, De dienende leider. Hoe je een creatief team creëert, een sterk moreel ontwikkelt en de financiële
resultaten verbetert, p. 22.
91
Grün, A., 2002, Bezielend leidinggeven, p. 58.
92 Autry, J.A., 2007, De dienende leider. Hoe je een creatief team creëert, een sterk moreel ontwikkelt en de financiële
resultaten verbetert, p. 23.
93
35 moment dat zij de missie en visie van de organisatie verwoorden. Nadat zij geluisterd en de richting bepaald hebben, verandert hun rol in die van dienaar, die mensen helpt hun doelen te bereiken. Zij proberen de behoeften van hun mensen helder te krijgen en daarin zo goed mogelijk te voorzien. Om welke behoeften gaat het hier? Het gaat om zowel praktische behoeften, zoals: ervoor zorgen dat mensen over de benodigde middelen beschikken om goed te presteren, als om behoefte aan zingeving: mensen tegemoet komen in hun belangrijkste behoeften als mens, hen helpen in overeenstemming te leven met wie ze echt zijn, met hun visioen en idealen.
Volwassenen brengen het grootste deel van hun wakende leven door op het werk, dus die
werkplekken zijn van grote invloed op hun persoonlijke groei en de zin en betekenis die zij in het leven ervaren. Daarom benadrukt Keith dat organisaties uit moreel oogpunt de plicht hebben om medewerkers de kans te bieden op groei en zingeving.94 De essentie is: ‘De dienend leider heeft er
veel plezier in om anderen te helpen groeien en het beste uit zichzelf te halen.’95 De manier waarop de dienend leider dit doet is coachend in plaats van controlerend. Er wordt van
medewerkers geen slaafse volgzaamheid verwacht, maar groei van inzicht en creativiteit worden gestimuleerd. Mensen zijn het meest betrokken bij de organisatie wanneer zij hun gang kunnen gaan in hun creatieve proces. De inzet is optimaal als er sprake is van onderwijs, coaching, mentoring en dan wordt zowel positieve als negatieve feedback ten voordele benut bij het dagelijkse werk. Derkse benadrukt ook dat de vrijheid die medewerkers gegeven wordt correctie niet uitsluit, maar deze correctie dient een correctie te zijn die op ‘heil’ en niet op straf en vergelding gericht is.96 Ik vergelijk het met een boom die door gerichte snoei tot volle wasdom kan uitgroeien en niet te vroeg instort of omvalt.
Samenvattend geef ik hieronder de zes kenmerken van dienend leiderschap weer die genoemd worden door zowel Autry als Keith97:
Leiderschap gaat niet om het controleren van mensen; het gaat om zorg voor mensen, om hen geven en een nuttig hulpmiddel voor hen zijn.
Leiderschap gaat niet om de baas zijn; het gaat om ‘er zijn’ voor mensen en een gemeenschap opbouwen op het werk.
Leiderschap gaat niet om het behouden van je territorium; het gaat om het loslaten van het ego, het inzetten van je spirit (wie je als hele mens bent, met je dromen en idealen) in je werk en het zijn van je beste, authentieke zelf.
Leiderschap gaat niet om peptalk, maar om het creëren van een plek waar mensen goed hun werk kunnen doen, betekenis in hun werk kunnen vinden en hun spirit mee kunnen brengen naar het werk.
Leiderschap is, net als het leven, grotendeels een kwestie van aandacht geven.
Leiderschap vereist liefde. Ik voeg hier zelf voor de volledigheid besluitvaardigheid aan toe.
94
Keith, K.M., 2008, Servant Leadership. Een goede zaak, p. 66.
95
Keith, K.M., 2008, Servant Leadership. Een goede zaak, p. 67
96 Derkse, W., 2003, Een levensregel voor beginners. Benedictijnse spiritualiteit voor het dagelijks leven, p.77. 97
Autry, J.A., 2007, De dienende leider. Hoe je een creatief team creëert, een sterk moreel ontwikkelt en de financiële
36 Van deze paragraaf neem ik mee dat het menselijke aspect van leidinggeven het zakelijke niet uit maar juist insluit. Als je zaak failliet gaat vanwege slecht management is niemand er mee gediend. Ook ontslag kan juist zijn als iemand niet op zijn goede plek zit en dus niet goed functioneert.