5. Gebruik Mr Big-methode in Canada en VS
5.1 Canada
5.1.3 R v Hart-zaak
Het juridisch vacuüm waarover Iftene sprak eindigde toen de zaak R. v. Hart zich voordeed. Daarin werd het gebruik van de Mr. Big-methode door het hoogste gerecht (hierna: Supreme Court) genuanceerd. Hart werd verdacht van de moord op zijn twee dochters. Deze twee driejarigen waren namelijk omgekomen door verdrinking. Hart gaf dubieuze verklaringen omtrent de dood van hen. De
RCMP startte vervolgens een Mr. Big-operatie tegen deze kwetsbare verdachte. Hij was namelijk
werkeloos en sociaal geïsoleerd.81 Hart raakte verzeild in de fictieve criminele organisatie en de
mensen die hij ontmoette werden zijn beste vrienden. Hij verklaarde uiteindelijk dat hij zijn twee dochters in het water had geduwd en had laten verdrinken.82
Tijdens zijn eerste proces in 2006 werd ingegaan op drie verschillende verklaringen die gegeven zouden zijn tijdens de Mr. Big-operatie:
80 Iftene, Criminal Law Quarterly 2016 (63), p. 183-184
81 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart)
40 1) De eerste verklaring met betrekking tot het misdrijf werd gegeven aan een van de
opsporingsambtenaren die zijn vriend speelde. Hart vertelde hem dat de moord was gepland en door hem was uitgevoerd.83
2) De tweede verklaring is aan Mr. Big afgelegd, waarin Hart verklaart dat hij zijn dochters heeft vermoord omdat hij bang was dat de Kinderbescherming ze van hem zou afpakken en bij zijn broer zouden plaatsen. Hij zou ze in het water hebben geduwd.84
3) De derde verklaring is wederom aan dezelfde man als de eerste verklaring afgelegd. Hart gaat met zijn ‘vriend’ naar het park waar zijn dochters zijn verdronken en illustreert hoe het is gebeurd.
De rechtbank verklaarde dat de verklaringen gebruikt konden worden voor bewijs omdat hij
voldoende gelegenheid had gehad om zich te onttrekken aan de situatie waarbij hij verzeild raakte in de criminele organisatie.85 Bovendien zocht hij zelf steeds contact met de undercovers. Het
gerechtshof keek opnieuw naar de zaak en was van mening dat het zwijgrecht was geschonden, omdat er moest worden gekeken of iemand onder controle van de staat was. Het zwijgrecht zou immers verder reiken dan louter gedetineerden.86 De verklaringen van Hart mochten daarom niet als bewijs
worden gebezigd.
Uiteindelijk besliste het Supreme Court over het gebruik van de Mr. Big-methode in deze specifieke casus. Het Supreme Court stelde dat het recht zoals dat op dat moment gold onvoldoende
bescherming bood tegen verdachten die gedurende een Mr. Big-operatie verklaren. Zowel de
confession rule als art. 7 van het Handvest zijn namelijk niet van toepassing op de Mr. Big-methode.87
Daarmee wijst de hoogste rechter ook op de kritiek van de Mr. Big-methode die hierboven aan de orde kwam, waaronder de betrouwbaarheid van de verklaring, vooroordelen van de jury en wangedrag van de politie veruit de belangrijkste zijn.88 Er moet volgens het Supreme Court een balans worden
gevonden tussen enerzijds de gevaren die in de Mr. Big-methode schuilen en anderzijds de
mogelijkheid om de politie die middelen te bieden die nodig zijn om ernstige misdrijven te kunnen opsporen.89 Om die reden is er een tweeledige toets gekomen:90
83 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 29 84 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 35 85 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 41
86 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 45 (regel afkomstig uit R.
v. White)
87 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 64 88 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 81 89 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 84 90 Muprhy & Anderson, The International Journal of Evidence & Proof 2016 (20), p. 37
41 1) Ten eerste geldt een nieuwe bewijsregel, waarbij de rechter de betrouwbaarheid van de
verklaring toetst.91 In beginsel wordt een verklaring die in het kader van de Mr. Big-methode
wordt afgelegd vermoedelijk ontoelaatbaar geacht. Dit vermoeden van ontoelaatbaarheid kan worden opgeheven doordat de bewijswaarde van de verklaring de prejudiciële effecten van de methode overstijgt.92 De bewijswaarde van een verklaring volgt namelijk direct uit de
betrouwbaarheid ervan. Een verklaring komt veel bewijswaarde toe als daaruit de schuld van de dader blijkt, waarbij kan worden gekeken naar de omstandigheden waaronder een
bekentenis is afgelegd, de aanwezigheid van bevestigend bewijs en specifieke daderkennis.93
Ten aanzien van de omstandigheden waaronder een bekentenis is afgelegd is relevant de lengte van de operatie, de hoeveelheid contact tussen de opsporingsambtenaren en de
verdachte alsook hun onderlinge relatie, de aanwezigheid van bedreigingen en de persoon van de verdachte waaronder de leeftijd, zelfvertrouwen en mentale toestand.94 Tot slot hangen de
prejudiciële effecten samen met de impact die de bekentenis heeft op het karakter van de verdachte en de specifieke context waarin deze werd verkregen.95 De vooroordelen ten
aanzien van de verdachte die door de inzet van de Mr. Big-methode ontstaan kunnen daardoor van invloed zijn op de eerlijkheid van het proces.96
2) Ten tweede kijkt de rechter naar het gedrag van de politieambtenaren. Aan de hand daarvan kan getoetst worden of er misbruik van het proces heeft plaatsgevonden. Een politieambtenaar is namelijk onderworpen aan bepaalde beperkingen met betrekking tot de opsporing.97 Het
onder druk zetten om een verklaring te verkrijgen moet ten strengste worden afgekeurd, hoe betrouwbaar een verklaring ook is.98 Hieronder vallen in ieder geval fysiek geweld en
bedreiging daarvan.99 Opsporingsmethoden die de kwetsbaarheden van verdachten gebruiken
om bewijs te verkrijgen zijn evengoed problematisch. Dit kan het eerlijke proces en de integriteit van het rechtssysteem bedreigen. Wanneer wangedrag van de
opsporingsambtenaren tekort doet aan een eerlijke behandeling en misbruik van het proces inhoudt zal dit uitsluiting van die verklaring tot gevolg hebben.100 De rechter sluit bovendien
91 Concl. A-G F.W. Bleichrodt, ECLI:NL:HR:2019:1983, bij HR 17 december 2019 (Posbankzaak), p. 10 92 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 85
93 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 101 94 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 102 95 Murphy & Anderson, The International Journal of Evidence & Proof 2016 (20), p. 38 96 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 108 97 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 112 98 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 115-117 99 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 116 100 Supreme Court of Canada 31 juli 2014, nr. 35049, 2014 SCC 52 (R. v. Hart), para. 117
42 niet uit dat naast geweld ook op andere manieren misbruik kan worden gemaakt van het
proces.101 De bewijslast ten aanzien van deze tweede toets ligt bij de verdediging.102
De tweeledige toets komt volgens het Supreme Court tegenmoet aan de eerder besproken kritiek, alsook aan het ontbreken op het recht tegen zelfincriminatie.103 Het Supreme Court komt tot de
conclusie dat de bewijswaarde van de drie verklaringen de prejudiciële effecten niet oversteeg en daarom niet voor het bewijs gebruikt mochten worden. Tot slot moet nog opgemerkt worden dat een video-opname van de afgelegde verklaring als belangrijke waarborg geldt en dus vereist is.104 Kortom,
de rechter is degene die deze toets uitvoert en vervolgens bepaald of de verklaringen al dan niet gebruikt mogen worden voor de schuldvraag. Uiteindelijk is het aan de jury om die laatste vraag te beantwoorden. Deze beslissing van de hoogste Canadese rechter maakt het nog steeds mogelijk om de Mr. Big-methode binnen bepaalde grenzen te gebruiken.