De handelswijze van de Verenigde Naties in de praktijk

34 atrocities against civilian populations.”¹⁵¹ Zo stuurde Canada in juni 2016 brieven naar de president van de Veiligheidsraad met het verzoek een onderzoek in te stellen naar de internationale misdrijven die mogelijk in Irak en Syrië door ISIS waren gepleegd. Verschillende lidstaten uit Europa, waaronder Nederland, doen onderzoek naar de mogelijkheden om een tribunaal op te richten, waar in hoofdstuk 5 verder op in zal worden gegaan. Ook worden verschillende internationale bijeenkomsten georganiseerd ten aanzien van het thema, waaronder de “Accountability for atrocity crimes committed by Daesh - flagship event” dat in 2019 plaatsvond op het hoofdkantoor van de VN.¹⁵² Daarnaast brengt de Secretaris-Generaal elk halfjaar rapporten uit waarin de situatie met betrekking tot ISIS wordt toegelicht.¹⁵³ De Algemene Vergadering heeft minder vergaande bevoegdheden dan de VNVR maar is wel in staat om verdragen te sluiten en op die manier tribunalen op te richten, zowel internationaal als hybride. Tot op heden heeft de Algemene Vergadering dergelijke verdragen niet gesloten, maar de verschillende mogelijkheden worden wel onderzocht aan de hand van de internationale bijeenkomsten en samenwerking tussen lidstaten onderling, voornamelijk in Europa. Als deze lidstaten besluiten een tribunaal op te richten, zal de AVVN deze waarschijnlijk ondersteunen, onder andere gezien de steun voor de voordracht van Syrië bij het ICC. De mogelijkheden die uit het eerste deel van deze scriptie volgden worden tot op heden dus nog niet gebruikt door de Verenigde Naties. In de volgende paragraaf wordt onderzocht wat de VN tot nu toe wel heeft ondernomen in het kader van de vervolging van ISIS.

35 in 2016.¹⁵⁴ Het IICISyria had geoordeeld dat Syrië niet in staat is om ISIS’ers op eerlijke wijze aansprakelijk te stellen en doordat de VNVR geen maatregelen trof voor internationale strafvervolging nam de Algemene Vergadering van de VN op 21 december 2016 een resolutie aan waarmee het IIIM werd opgericht.¹⁵⁵ Dit is een onderzoeksmechanisme dat alle misdrijven in Syrië onderzoekt die zijn gepleegd door ISIS, maar ook door het regime, de oppositiepartijen en andere betrokken actoren. Dat het IIIM al deze kanten belicht, is ook de reden dat het orgaan is opgericht door de Algemene Vergadering en niet door de Veiligheidsraad. Syrië erkent het IIIM dan ook niet, wat de permanente vertegenwoordiger van Syrië bij de VN, Ammar al-Arsan, heeft benadrukt: “(the IIIM) has been and always will be an illegal body that means nothing to this country.”¹⁵⁶

Onder toezicht van de Verenigde Naties en in samenwerking met IICISyria voert het IIIM twee taken uit.¹⁵⁷ De eerste taak is het verzamelen, bewaren, opslaan en analyseren van bewijs van schendingen van internationaal recht. Hierbij richt het IIIM zich voornamelijk op de meest verantwoordelijke personen en de meest ernstige misdrijven, zoals genocide. De tweede taak is het voorbereiden van documenten om een eerlijk en onafhankelijk strafproces op te zetten, in overeenstemming met internationaal recht, in nationale, regionale of internationale rechtbanken of tribunalen, die nu al, of in de toekomst, jurisdictie over deze misdrijven hebben. Met deze laatste zin geeft de resolutie aan dat het uiteindelijke doel van het IIIM het bewerkstelligen van aansprakelijkheid is en dat een tribunaal een van de opties hiervoor is. Het mandaat van het IIIM ziet namelijk niet op vervolging maar op het doen van onderzoek in de hoop dat dit later voor de vervolging gebruikt kan worden. Het IIIM is dan ook geen van de vervolgingsmogelijkheden, maar zeker niet onbelangrijk. Zonder het bewijs dat nu verzameld wordt en de dossiers die worden opgezet door het IIIM, is latere vervolging veel lastiger.¹⁵⁸

4.3.2 Het onderzoeksmechanisme UNITAD

Het tweede orgaan dat momenteel onderzoek doet naar de misdrijven die gepleegd zijn door ISIS is UNITAD, dat is opgericht in september 2017. Tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in 2016 lanceerden Irak, het Verenigd Koninkrijk en België een initiatief om aansprakelijkheid van ISIS teweeg te brengen.¹⁵⁹ Dit initiatief belandde in een versnelling toen de Iraakse minister van Buitenlandse Zaken, Ibrahim al-Jaafari, op 14 augustus 2017 een brief

154 United Nations, General Assembly, Report of the International, Impartial and Independent Mechanism to Assist in the Investigation and Prosecution of Persons Responsible for the Most Serious Crimes under International Law Committed in the Syrian Arab Republic since March 2011, New York, NY: UN Headquarters, 13 februari 2019.

155 United Nations, General Assembly, Human Rights Council, Report of the Independent International Commission of Inquiry on the Syrian Arab Republic, New York, NY: UN Headquarters, 21 januari 2021, 75.; United Nations, General Assembly. Resolution adopted by the General Assembly on 21 December 2016.

New York, NY: UN Headquarters, 11 januari 2017.

156 United Nations, General Assembly, Head of International Mechanism on Syria Describes Progress Documenting Crimes Committed by Both Sides, as General Assembly Takes Up Report, New York, NY: UN

Headquarters, 23 april 2019, geraadpleegd op 15 april 2021,

https://www.un.org/press/en/2019/ga12139.doc.htm.

157 United Nations, General Assembly, Implementation of the resolution establishing the International, Impartial and Independent Mechanism to Assist in the Investigation and Prosecution of Persons Responsible for the Most Serious Crimes under International Law Committed in the Syrian Arab Republic since March 2011, New York, NY:

UN Headquarters, 19 januari 2017, 10-11.

158 United Nations, General Assembly, Head of International Mechanism on Syria Describes Progress.

159 Security Council Report, “ISIL (Da’esh) Accountability: Vote on Draft Resolution.

36 stuurde naar de Veiligheidsraad waarin hij de internationale gemeenschap verzocht om hulp bij het aansprakelijk stellen van ISIS.¹⁶⁰ Daarbij benadrukte hij dat de soevereiniteit, jurisdictie en het rechtssysteem van Irak gerespecteerd moest worden. Naar aanleiding hiervan nam de VN Veiligheidsraad Resolutie 2379 (2017) aan, waarin de VNVR oordeelde dat leden van ISIS die oorlogsmisdrijven, misdrijven tegen de menselijkheid en het misdrijf genocide in Irak hebben gepleegd, aansprakelijk moeten worden gesteld.¹⁶¹ Daarvoor werd de Secretaris-Generaal verzocht een onderzoeksteam op te richten.

Op grond van de bevoegdheid die in Resolutie 2379 werd gegeven, richtte de Secretaris-Generaal op 9 februari 2018 UNITAD op.¹⁶² Het team is samengesteld uit internationale en Irakese experts, zo bestaat meer dan een derde van het onderzoeksteam uit Irakezen. Het onderzoeksteam heeft daardoor een hybride karakter. Het mandaat van UNITAD komt overeen met dat van het IIIM en is gericht op het verzamelen van bewijs om dit later te kunnen gebruiken om ISIS te vervolgen en te berechten. Daarbij richten zij zich beiden op het onderzoeken van de meest verantwoordelijken, zoals de leiding van ISIS en de regionale commandanten.¹⁶³ De onderzoeken van UNITAD vinden voornamelijk plaats in drie onderzoeksgebieden, waarvan het onderzoeken van de genocide die gepleegd is op de Jezidi’s in 2014 er een is.¹⁶⁴ Naar aanleiding van deze onderzoeken heeft UNITAD dan ook in 2021 geconcludeerd dat er genocide is gepleegd op de Jezidi’s.¹⁶⁵ Een belangrijk verschil met het IIIM is dat UNITAD alleen onderzoek doet naar ISIS in plaats van naar alle partijen.

Het UNITAD ondersteunt daarnaast onderzoeken en processen die door Iraakse autoriteiten of derde landen worden uitgevoerd. Deze landen kunnen UNITAD verzoeken om bij te dragen aan hun nationale vervolgingsprocedures tegen ISIS. Op basis hiervan helpt UNITAD onder andere Finland, Frankrijk en Duitsland met zaken tegen ISIS.¹⁶⁶ Het internationale karakter van UNITAD zorgt ervoor dat het mechanisme zich aan de internationale standaarden moet houden en geen materiaal mag leveren als deze nationale vervolgingsprocedures leidden tot de doodstraf.¹⁶⁷ Doordat dit wel een optie is binnen het Irakese nationale rechtssysteem vormt dit een van de obstakels waar UNITAD tegenaan loopt.

Deze obstakels bespreekt Karim Assad Ahmad Kan, de hoofdverantwoordelijke van UNITAD, in rapporten die hij uitbrengt sinds de oprichting van UNITAD in mei 2018.¹⁶⁸ Ten eerste bestaat er dus onenigheid over het opleggen van de doodstraf door het Iraakse regime.

Zoals hierboven benoemd is het in strijd met de maatstaven van de VN om de doodstraf op te

160 United Nations, Security Council, Letter dated 14 August 2017 from the Chargé d”affaires a.i. of the Permanent Mission of Iraq to the United Nations addressed to the President of the Security Council, New York, NY: UN Headquarters, 16 Augustus 2017.

161 United Nations, Security Council. Resolutie 2379 (2017). New York, NY: UN Headquarters, 21 september 2017.

162 United Nations, Security Council, Terms of reference of the Investigative Team to support domestic efforts to hold Islamic State in Iraq and the Levant (Da’esh) accountable for acts that may amount to war crimes, crimes against humanity and genocide committed in Iraq, established pursuant to Security Council resolution 2379 (2017), New York, NY: UN Headquarters, 14 februari 2018.

163 United Nations, Security Council, Terms of reference of the Investigative Team.

164 De andere twee onderzoeksgebieden zijn de misdrijven gepleegd door ISIS in Mosul tussen 2014 en 2016 en de aanvallen op ‘Kamp Speicher’ in juni 2014.

165 United Nations. “ISIL crimes against Yazidis constitute genocide, UN investigation team finds.” UN News, 10 mei 2021. Geraadpleegd op 24 mei 2021. https://news.un.org/en/story/2021/05/1091662

166 Security Council Report, “September 2020 Monthly Forecast, Iraq (UNITAD),” 31 augustus 2020, geraadpleegd op 13 april. https://www.securitycouncilreport.org/monthly-forecast/2020-09/iraq-unitad-2.php

167 Idem.

168 UNITAD, “Our Mandate,” UNITAD, geraadpleegd op 13 april 2021, https://www.unitad.un.org/content/our-mandate

37 leggen en is het daarom niet toegestaan om het verzamelde bewijs met de Irakese overheid te delen als dit kan leiden tot de doodstraf.¹⁶⁹ Leden van de Veiligheidsraad wiens nationale rechtsmacht niet voorziet in het opleggen van de doodstraf uiten dan ook hun zorgen over het gebruik van bewijs door de Irakese regering. Andere leden menen dat het binnen de soevereiniteit van Irak valt om de doodstraf op te leggen, wat Irak zelf ook benadrukt. Ten tweede is het berechten van “foreign terrorist fighters (FTFs)” in Irak een twistpunt. Sommige staten willen deze niet berechten in hun eigen land en weigeren hen te repatriëren, waaronder Nederland. Hen wordt verweten dat zij hun wettelijke verplichtingen ontlopen.

Ten derde zijn de internationale misdrijven, zoals genocide, waarnaar UNITAD onderzoek doet, nog niet in het Iraakse nationale rechtssysteem opgenomen. Tot op heden worden deze misdrijven vervolgd als terroristische misdrijven.¹⁷⁰ In november 2019 heeft de Irakese president Barham Salih wel een wetsontwerp aangedragen bij het parlement dat het Iraakse Hoge Tribunaal in staat stelt om ISIS-leden te vervolgen voor de internationale misdrijven die in het mandaat van UNITAD zijn opgenomen.

Ahmad Khan behandeld in zijn rapporten niet alleen de obstakels waar UNITAD tegen aan loopt, maar ook de voortgang.¹⁷¹ Zo zijn er dossiers samengesteld die bijdragen aan individuele vervolgingen en is er gerichte steun bij lopende nationale procedures. Toch benadrukt hij dat het niet alleen van belang is om bewijs te verzamelen, maar ook om daadwerkelijk de verantwoordelijken te vervolgen. Het werk van UNITAD is dus nog maar de eerste stap richting gerechtigheid: “Our commitment to the communities of Iraq will be satisfied only when justice is delivered in court, when the survivors of ISIL atrocities are able to see their abusers held accountable in accordance with the rule of law based on incontrovertible evidence collected in line with international standards.”¹⁷²

Aan de legitimiteit van UNITAD wordt getwijfeld door verschillende partijen die menen dat UNITAD niet alleen moet zien op ISIS, maar op alle partijen die schuldig zijn aan misdrijven.¹⁷³ De voorzitter van het Global Justice Center geeft aan dat het alleen vervolgen van ISIS-strijders op “victor’s justice” lijkt: “Only prosecuting Daesh fighters reeks of victor’s justice.”¹⁷⁴ Toch roepen deze organisaties wel op tot steun voor UNITAD, omdat dit wel een stap in de goede richting is. Het feit dat UNITAD alleen betrekking heeft op ISIS-strijders, is

169 Security Council Report, “ISIL/Da’esh Accountability: Briefing and Consultations on UNITAD.”

170 Security Council Report, “September 2020 Monthly Forecast, Iraq (UNITAD).”

171 United Nations, Security Council, Fifth Report of the Special Adviser and Head of the United Nations Investigative Team to Promote Accountability for Crimes Committed by Da’esh/Islamic State in Iraq and the Levant, New York, NY: UN Headquarters, 11 november 2020.

172 United Nations, Security Council. Briefing by the Special Adviser and Head of the United Nations Investigative Team to Promote Accountability for Crimes Committed by Da’esh/Islamic State in Iraq and the Levant, Karim Asad Ahmad Khan. New York, NY: UN Headquarters, 23 Juni 2020.

173 Bijvoorbeeld: Human Rights Watch, Iraq: Missed Opportunity for Comprehensive Justice. New York: Human Rights Watch, 21 september 2017. Geraadpleegd op 1 juni 2021, https://www.hrw.org/news/2017/09/21/iraq-missed-opportunity-comprehensive-justice; Zachary D. Kaufmann, “The Prospects, Problems and Proliferation of Recent UN Investigations of International Law Violations,” Journal of International Criminal Justice (2018), 5, doi:10.1093/jicj/mqy001.; Global Center for the Responsibility to Protect, “Statement on Today”s UN Security Council Resolution on Da’esh Accountability,” Global Center for the Responsibility to Protect, 21 september 2017, geraadpleegd op 1 juni 2021,

http://gcr2p.cmail20.com/t/ViewEmail/j/27D4C5151C4F82092540EF23F30FEDED/9A528AF75E9ECF6C1439980 6BE9B4083.

174 Global Justice Center Press Release, “UN Security Council Adopts Resolution - One Step Towards Justice for the Yazidi Genocide,” Global Justice Center, 21 September 2017, geraadpleegd op 1 juni 2021,

https://globaljusticecenter.net/press-center/press-releases/832-un-security-council-adopts-resolution-one-step-towards-justice-for-the-yazidi-genocide

38 ook meteen de reden dat Resolutie 2379 kon worden aangenomen. De Iraakse regering had namelijk niet ingestemd met een bewijzenbank die ook onderzoek doet naar de Iraakse regering.¹⁷⁵