Duurzame initiatieven van de Rotterdamse Schouwburg

Een groot deel van de theaters die het convenant van Groene Theater Project hebben getekend zouden nog wel willen verduurzamen, maar beschikken niet over de middelen of genoeg intrinsieke motivatie om de plannen werkelijk uit te voeren. De Rotterdamse Schouwburg vormt daarin echter een uitzondering. Met behulp van de projecten Theater Rotterdam, IMAGINE 2020 en 7 Square

Endeavour laat de Schouwburg zien hoe belangrijk de kunst- en cultuursector is voor het ontstaan van

initiatieven op het gebied van het ontwikkelen van een duurzame samenleving. De drie projecten worden hieronder kort toegelicht.

Volgens Ellen Walraven, artistiek en algemeen directeur van de Rotterdamse Schouwburg, zit duurzaamheid in het DNA van de organisatie.160 Sinds de opening van de nieuwe Rotterdamse Schouwburg in 1988 werd al efficiënt gebruik gemaakt van klimaatbeheersing, gebouwbeheer en energie. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd na iedere voorstelling een bord opgehangen met het energieverbruik van de avond.161

In 2009 is de Rotterdamse Schouwburg het initiatief gestart om de groenste schouwburg van Nederland te worden, door de schouwburg op allerlei manieren duurzamer en energiezuiniger te maken. Deze ambitie sluit aan bij een aantal lokale en Europese ontwikkelingen. Op lokaal niveau werd het eerder beschreven Groene Theater Project van Femke Bouwer gestart, waar de Rotterdamse Schouwburg zich in 2010 bij heeft aangesloten door het convenant te tekenen. Daarnaast werd de Rotterdamse Schouwburg uitgekozen om deel te nemen aan het grootschalig project van de stad Rotterdam om al het gemeentelijk vastgoed van een gunstiger energielabel te voorzien. 162 Tegelijkertijd werd op Europees niveau het netwerk IMAGINE 2020 gestart, waar de Rotterdamse Schouwburg zich in 2010 ook bij aangesloten heeft. Middels deze lokale en Europese samenwerkingen hoopt de Rotterdamse Schouwburg haar ambitie om de groenste schouwburg van Nederland te worden en de daaraan gekoppelde CO2 neutrale bedrijfsvoering in 2030 te bereiken.163

160 _{Ellen Walraven, In search of a green theatre or just greenwashing?, 258}

161 _{Jeroen de Leeuw en Jos van de Haterd, Duurzaam gebouwenbeheer van de Rotterdamse Schouwburg, 41-43} 162

Henk Zoeteman, De groenste schouwburg van Nederland Rotterdamse Schouwburg, 4-5 en Gemeente Rotterdam, Formule Rotterdamse Groene Gebouwen, 5 - De gemeente Rotterdam heeft als doel om bij al haar eigen vastgoed zoals zwembaden, sporthallen, scholen, kantoren en theaters het energie verbruik te reduceren, de CO2 uitstoot te verminderen, het onderhoud te optimaliseren en het binnenklimaat en comfort te verbeteren. Het

energielabel geeft dan per gebouw aan in welke mate de doelstellingen bereikt zijn.

3.3.1. IMAGINE 2020 en ambities van de Rotterdamse Schouwburg

Naast de eerder beschreven activiteiten om op een hoofzakelijk technisch niveau met duurzaamheid om te gaan, kan de Schouwburg met behulp van het IMAGINE 2020 netwerk meer de artistieke rol van kunstenaars en de podiumkunsten inzetten om zo meer bewustzijn voor duurzaamheid en klimaatverandering te creëren. 164

Kunst kan volgens het IMAGINE 2020 netwerk namelijk een fysieke en verbeeldende ruimte creëren waar mensen een stap terug kunnen nemen van de alledaagse activiteiten, in contact kunnen komen met andere mensen en op een gezamenlijk en positieve manier betrokken kunnen raken bij de kwesties van klimaatverandering. Het netwerk gaat collectief op zoek naar nieuwe manieren kunstproductie en –presentatie met een minimale impact op de omgeving en probeert vervolgens deze ervaring door te geven binnen haar creatieve netwerk om een nieuw bewustzijn bij het publiek te creëren en positieve verandering uit te lokken bij zowel publiek als de brede culturele sector.165 Om de impact tot het streefjaar 2020 te vergroten, legt het IMAGINE 2020 netwerk de focus de komende jaren nog sterker op verbeelding, onderzoek en het creëren van mogelijke duurzame toekomsten met behulp van artistieke creaties en experimenten, waardoor mogelijke alternatieven naar voren zullen komen.166

Floor van Dijk, ondersteunend directielid, is van mening dat het met het technische aspect al de goede kant op gaat, maar dat er op organisatie- en artistiek niveau nog stappen gezet kunnen worden binnen de Rotterdamse Schouwburg.167 Het IMAGINE 2020 is namelijk een initiatief dat voornamelijk door de algemeen directeur Ellen Walraven wordt gedragen en door de overige organisatie beschouwd wordt als iets abstracts en ver weg van de dagelijkse praktijk. Zowel voor het

IMAGINE 2020 project als op het gebied duurzaamheid in het algemeen moet er nog een breder

draagvlak worden gecreëerd binnen de organisatie. Dat is volgens Van Dijk ook een van de redenen dat nog niet sterk naar buiten gecommuniceerd wordt dat de Rotterdamse Schouwburg met duurzaamheid bezig is.168 In het meest ideale scenario gaan alle medewerkers in de toekomst meedenken over duurzaamheid, zodat er allemaal kleine initiatieven ontstaan en er echt een

164 _{Henk Zoeteman, De groenste schouwburg van Nederland Rotterdamse Schouwburg, 5-15 en Theresa von}

Wuthenau, Imagine 2020 art and climate change an introduction, 26-28 – het Imagine 2020 netwerk is in 2007 ontstaan toen verschillende kunstenaars, wetenschappers, schrijvers en curators bijeen kwamen om over kunst en klimaatverandering te discussiëren. Na een pilot programma Thin Ice, met zes Europese theaterorganisaties, zijn er in 2010 nog vijf andere theater- en kunstorganisaties bijgekomen en is het netwerk Imagine 2020 Art and

Climate Change met financiering van het European Union Culture Programme van start gegaan. Het netwerk

verspreid zich nu over negen Europese landen en heeft de volgende diverse culturele instellingen bij elkaar gebracht: Kaaitheater Brussel, Artsadmin Londen, Bunker Ljubljana, Domaine d’O Montpellier, Domino Zagreb, Kampnagel Hamburg, Le Quai Angers, LIFT Londen, New Theater Institute of Latvia Riga, Transforma Torres Vedras en De Rotterdamse Schouwburg.

165 _{Imagine 2020, About us, http://www.imagine2020.eu/about-us/ (geraadpleegd op 8-8-2015) en Theresa von}

Wuthenau, Imagine 2020 art and climate change an introduction, 28

166 _{Theresa von Wuthenau, Imagine 2020 art and climate change an introduction, 30-31} 167 _{Floor van Dijk, interview 30 juni 2015}

“duurzaamheidscultuur” tot stand komt, in plaats van dat het een top-down gereguleerd en opgelegd aangelegenheid blijft.169

Op artistiek niveau zijn er zeker in het verleden al successen geboekt, maar de Schouwburg is nog op zoek naar een duidelijke artistieke lijn waarin klimaatkwesties en duurzaamheid belangrijk component gaan vormen.170 Het IMAGINE 2020 netwerk heeft op artistiek niveau al voor veel creatieve inspiratie en uitwisseling gezorgd. Zo komt bijvoorbeeld in september 2015 het project

Museum of Water van kunstenares Amy Sharrocks naar de Schouwburg, een project waarbij flesjes

met water worden verzameld die voor mensen een bijzondere betekenis hebben.171 Volgens Van Dijk maakt het project op een unieke en creatieve manier mensen bewust van de betekenis van water in hun leven, zonder de aanwezigheid van een belerende boodschap zoals “draai je kraan dicht”.172

Daarnaast heeft de Schouwburg op artistiek niveau zelf ook een belangrijke troef in handen, met het acteurscollectief Wunderbaum, dat gehuisvest is in de Rotterdamse Schouwburg en voorstellingen vertoont met actuele kwesties uit de samenleving, waaronder klimaatverandering. 173 Om in de artistieke lijn meer aandacht te geven aan klimaatkwesties en duurzaamheid is de Schouwburg momenteel bezig met de vorming van Theater Rotterdam, een samenwerking tussen het Ro Theater, het Productiehuis, Wunderbaum en de Rotterdamse Schouwburg, waarbij volgens Van Dijk “de groene lijn” een duidelijk component zal zijn. 174

Uiteindelijk is het de ambitie van de Schouwburg om echt het huis van de stad te zijn, waar gesprekken over klimaatkwesties en duurzaamheid gevoerd kunnen worden en waar heel kort cyclisch ingespeeld kan worden op wat er leeft in de stad.175

3.3.2. 7 Square Endeavour en de Rotterdamse Schouwburg

Om deze laatste ambitie te bereiken is het volgens Ellen Walraven noodzakelijk dat de Schouwburg nog verder gaat dan de lokale en Europese samenwerkingen die al bestaan, verder gaan dan het denken in losse voorstellingen, projecten en initiatieven. De Schouwburg is daarom op zoek gegaan naar nieuwe partners en initiatieven die op een onconventionele wijze collectieve acties kunnen genereren met zowel een lokaal als globale impact.176 Op die manier is het project The 7 Square Endeavour ontstaan, dat in april 2015 is gelanceerd in de Schouwburg.

Binnen dit project is het Schouwburgplein, waar de Rotterdamse Schouwburg aan is gevestigd, als energetisch centrum genomen. Het Schouwburgplein moet volgens Ellen Walraven

169 _{Floor van Dijk, interview 30 juni 2015} 170 _Ibid

171 _{Museum of Water, http://www.museumofwater.co.uk/ (geraadpleegd op 8-8-2015) en Floor van Dijk,}

interview 30 juni 2015

172 _{Floor van Dijk, interview 30 juni 2015}

173 _{Claudia Galhós, New Forest in the City, interview met Tobias Kokkelmans, 151} 174 _{Floor van Dijk, interview 30 juni 2015}

175 _Ibid

worden beschouwd als een proeftuin waar de kunsten, technologische ontwikkelingen, economie en mensen elkaar ontmoeten.177 Om mensen goed bij het project te betrekken zijn samenwerkingen dus essentieel, “je hebt je omgeving nodig” volgens Jeroen de Leeuw, initiatiefnemer van 7 Square

Endeavour.178 Het project is daarom zo ingericht dat iedereen woonachtig of werkend op of rondom het Schouwburgplein partner van het project kan worden.179 Tevens is de Schouwburg een samenwerkingsverband aangegaan met acht grote private en publieke partijen uit de stad Rotterdam die gezamenlijk op zoek zullen gaan naar nieuwe duurzame technieken en methodes.180 De culturele instellingen kunnen binnen deze samenwerking de essentiële rol vervullen om mensen uit de omgeving van het Schouwburgplein op een eenvoudige manier bewust te maken hoe ze meer duurzaam kunnen handelen binnen hun dagelijkse activiteiten.181 Door de omgeving bij het project te betrekken ontstaat er een verbondenheid, die volgens Ellen Walraven de sleutel is voor een gevoel van verantwoordelijk voor de eigen omgeving en het algehele milieu.182

Het 7 Square Endeavour project past volgens De Leeuw perfect binnen de twee Programma’s Duurzaam van de gemeente Rotterdam, maar het is volgens hem niet noodzakelijk om het project in een volgend Programma Duurzaam op te nemen. De Leeuw is van mening dat duurzame initiatieven vanuit de samenleving moeten komen en niet van bovenaf opgelegd moeten worden, precies zoals 7

Square Endeavour ook is ontstaan. De lokale overheid dient slechts een faciliterende rol aan te nemen

door bijvoorbeeld door versneld wet- en regelgeving aan te passen en ruimte te creëren om dergelijke initiatieven te laten ontstaan en ze te laten floreren.183 Eigenlijk beschrijft De Leeuw hier de perfecte middenweg tussen de theorieën van Hawkes en Kagan; plekken waar nieuwe initiatieven op het gebied van duurzaamheid plaatsvinden hoeven niet gecreëerd te worden door de lokale overheid, die kunnen en moeten vanzelf ontstaan, maar waar nodig kan de overheid de initiatieven wel ondersteunen. Dat is volgens De Leeuw ook de rol die de lokale overheden in de toekomst moeten aannemen en waar nog zeker een bepaalde omslag in denken moet plaatsvinden. Idealiter ziet De Leeuw in de toekomst de gemeente ook niet meer als de enige regievoerder van het Schouwburgplein, maar zal er een unieke publieke-private samenwerkingsvorm ontstaan.184

De kunst- en cultuursector van Rotterdam moet zich duidelijk nog verder ontwikkelen op het gebied van duurzaamheid en de overheid zal daar in haar nieuwe rol, zoals beschreven door De Leeuw, waar nodig bij moeten ondersteunen. Anderzijds moet de gemeente Rotterdam ook gaan inzien hoe belangrijk de kunst- en cultuursector is voor de ontwikkeling van een duurzaam Rotterdam. Bij beide

177 _{Ellen Walraven, In search of a green theatre or just greenwashing? 259} 178 _{Jeroen de Leeuw, interview 20 mei 2015}

179

Ellen Walraven, In search of a green theatre or just greenwashing? 258

180 _{Jeroen de Leeuw, interview 20 mei 2015} 181 _Ibid

182 _{Ellen Walraven, In search of a green theatre or just greenwashing? 259} 183 _{Jeroen de Leeuw, interview 20 mei 2015}

ontwikkelingen zou de Rotterdamse Schouwburg een sleutelrol kunnen vervullen. Toch dient ook de Rotterdamse Schouwburg zich nog te ontwikkelen op het gebied van duurzaamheid, met name op artistiek- en organisatieniveau. In de volgende paragraaf wordt daarom gekeken naar de situatie in de stad Antwerpen om in de afsluitende paragraaf te beschouwen in hoeverre de kunst- en cultuursector van beide steden van elkaar kunnen leren.