De mogelijkheden van de VN tot internationale strafvervolging

Voor de internationale vervolging van ISIS bestaan verschillende mogelijkheden: het Internationaal strafhof (ICC), ad-hoc tribunalen en hybride tribunalen. In deze paragraaf worden eerst de mogelijkheden via het ICC onderzocht en daarna de mogelijkheid van strafvervolging via de tribunalen behandeld.

4.2.1 Internationaal Strafhof

Zoals gebleken is uit hoofdstuk 2 heeft de VN via de Veiligheidsraad de mogelijkheid om de situatie in Irak en Syrië aan te dragen bij het Internationaal Strafhof (ICC), aangezien deze staten niet zijn aangesloten bij het ICC. De Veiligheidsraad veroordeelde de misdrijven begaan

134 Marco Visser, “Waarom Assad Chian en Rusland als zijn vrienden ziet,” Trouw, 6 januari 2013, geraadpleegd op 27 mei 2021, https://www.trouw.nl/nieuws/waarom-assad-china-en-rusland-als-zijn-vrienden-ziet~bb889616/

135 Jennifer Trahan, Existing Legal Limits to Security Council Veto Power in the Face of Atrocity Crimes (Cambridge:

Cambridge University Press, 2020), 268, https://doi-org.proxy-ub.rug.nl/10.1017/9781108765251

136 United Nations, Security Council, Resolutie 2139 (2014), New York, NY: UN Headquarters, 22 februari 2014.;

United Nations, Security Council. Resolutie 2170 (2014), New York, NY: UN Headquarters, 15 augustus 2014.

137 Beth van Schaack, “The Iraq Investigative Team and Prospects for Justice for the Yazidi Genocide,” Journal of International Criminal Justice 16, (march 2018), 114-115, DOI: 10.1093/jicj/mqy002

138 United Nations Iraq, “About UN in Iraq,” United Nations in Iraq, geraadpleegd op 3 juni 2021, https://www.uniraq.org/index.php?option=com_k2&view=item&layout=item&id=942&Itemid=474&lang=en

32 door ISIS en naarmate ISIS groeide werd ook gesproken over aansprakelijkheid, zoals in Resolutie 2170 (2014):¹³⁹ “widespread or systematic attacks directed against any civilian populations because of their ethnic or political background, religion or belief may constitute a crime against humanity, emphasizes the need to ensure that ISIL is (...) held accountable.”¹⁴⁰ Gezien de ernst van de misdrijven is het mogelijk dat de VNVR de situatie aandraagt bij het ICC. Op 22 mei 2014 werd hiertoe een poging gedaan, toen er een resolutie werd voorgesteld om de situatie in Syrië door te verwijzen naar het Internationaal Strafhof.¹⁴¹ Dit voorstel had veel steun binnen de Verenigde Naties.¹⁴² Deze resolutie zou een sterke veroordeling bevatten van het op grote schaal plegen van internationale misdrijven in Syrië en daarmee niet alleen betrekking hebben op ISIS, maar ook op het regime, de oppositie en andere actoren binnen het conflict.¹⁴³ Rusland en China steunen het regime van Assad en willen dit voorkomen, waardoor zij hun veto hebben uitgeoefend. ¹⁴⁴ Doordat de resolutie niet was aangenomen was niet alleen de mogelijkheid uitgesloten dat het regime werd vervolgd voor gepleegde misdrijven, maar ook dat de misdrijven die ISIS pleegde in Syrië voor het ICC kwamen.¹⁴⁵

Het is ook een mogelijkheid dat er een resolutie wordt aangenomen om de situatie in Irak door te verwijzen naar het Internationaal Strafhof. De Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties heeft de VN Veiligheidsraad dan ook opgeroepen om de situatie in Irak voor te leggen aan het Internationaal Strafhof.¹⁴⁶ Onder de situatie in Irak wordt niet alleen de misdrijven van ISIS verstaan, maar ook de misdrijven die zijn begaan door de andere partijen.

Om deze reden is de Iraakse regering niet aangesloten bij het ICC. Tot op heden heeft de VNVR de situatie in Irak ook niet verwezen naar het ICC. In de literatuur komt niet naar voren waarom de VNVR hiertoe besloten heeft, maar een tweetal redenen zouden hierbij een rol hebben kunnen gespeeld. Ten eerste heeft Irak zelf toenadering gezocht bij de VNVR en hulp gevraagd bij het vervolgen van ISIS-strijders. Hierdoor kon de VNVR zich daar op richten zonder Irak aan te dragen bij het ICC. Het is natuurlijk een grote stap om een staat, zonder haar toestemming, voor te dragen bij het ICC, het soevereiniteitsbeginsel waarop het ICC is gebaseerd in acht nemend. Als met instemming van de staat wel het proces van aansprakelijkheidsstelling op gang komt, heeft dat de voorkeur, dan zonder instemming van de staat deze aan te dragen bij het ICC. Ten tweede kan worden gesteld dat de VNVR geen onderzoek naar de situatie in Irak wil instellen, omdat daarbij hun eigen belangen in het geding komen. De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk zijn allebei beschuldigd van het plegen

139 United Nations, Security Council, 1st t/m 11th Report.

140 VN Veiligheidsraad, Resolutie 2170 (2014).

141 United Nations, Security Council, Referral of Syria to the International Criminal Court Fails as Negative Votes Prevent Security Council from Adopting Draft Resolution, New York, NY: UN Headquarters, 22 mei 2014.

142 Gesteund door: Albania, Andorra, Australia, Austria, Belgium, Botswana, Bulgaria, Canada, Central African Republic, Chile, Côte d”Ivoire, Croatia, Cyprus, Czech Republic, Democratic Republic of the Congo, Denmark, Estonia, Finland, France, Georgia, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Ireland, Italy, Japan, Jordan, Latvia, Libya, Liechtenstein, Lithuania, Luxembourg, Malta, Marshall Islands, Mexico, Monaco, Montenegro, Netherlands, New Zealand, Norway, Panama, Poland, Portugal, Qatar, Republic of Korea, Republic of Moldova, Romania, Samoa, San Marino, Saudi Arabia, Senegal, Serbia, Seychelles, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, The former Yugoslav Republic of Macedonia, Turkey, Ukraine, United Arab Emirates, the UK, and the US. Te vinden in: United Nations, Security Council, Draft Resolution S/2014/348, New York, NY: UN Headquarters, 22 mei 2014.

143 Trahan, Existing Legal Limits to Security Council Veto Power in the Face of Atrocity Crimes, 279.

144 United Nations, Security Council, Referral of Syria to the International Criminal Court Fails.

145 Trahan, Existing legal limits, 274.

146 United Nations, Human Rights Council, Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights on the human rights situation in Iraq in the light of abuses committed by the so-called Islamic State in Iraq and the Levant and associated group, New York, NY: UN Headquarters, 13 maart 2015, 17.

33 van internationale misdrijven tussen 2003 en 2008 in Irak.¹⁴⁷ Daarnaast spelen leden van de VNVR ook een rol in de huidige situatie in Irak. De Verenigde Staten heeft bijvoorbeeld (militair) samengewerkt met de Peshmerga, die er ook van wordt beschuldigd internationale misdrijven te hebben gepleegd.¹⁴⁸ Als de VNVR de situatie in Irak aandraagt bij het ICC, zou dat ertoe kunnen leiden dat de misdrijven van vóór 2008 worden onderzocht, maar ook de rol van de VS in Noord-Irak, aangezien het ICC alle partijen binnen een conflict onderzoekt. Dit zou kunnen verklaren waarom de VNVR de situatie in Irak niet doorverwijst naar het Internationaal Strafhof.

4.1.2 Ad-hoc Internationaal tribunaal of hybride tribunaal

De Independent International Commission on Inquiry on the Syrian Arab Republic (IICISyria), het in hoofdstuk 3 genoemde orgaan van de VN Mensenrechtenraad, heeft nadat de resolutie om de zaak aan te dragen bij het ICC was verworpen, bij de VNVR aangedrongen een ad-hoc internationaal tribunaal op te richten.¹⁴⁹ Tot op heden heeft de Veiligheidsraad geen aanstalten gemaakt om een dergelijk ad-hoc tribunaal op te richten, hoewel hier wel voordelen voor de leden van de VNVR aan verbonden zijn ten opzichte van het ICC.¹⁵⁰ Doordat zij een tribunaal oprichten op grond van de bevoegdheid uit hoofdstuk VII van het Handvest, kunnen zij zelf invulling geven aan het tribunaal. Er kan dan besloten worden om alleen ISIS te vervolgen, waarmee de kwestie over Syrië buiten beeld blijft, maar ook de situatie in Irak beperkt blijft tot ISIS. Hoewel dit dus de andere partijen beschermt tegen aansprakelijkheid, zou dat er wel voor kunnen zorgen dat Irak en Syrië toestemming en dus ook medewerking verlenen, zodat ten minste de ISIS-strijders worden vervolgd. Hoewel de VNVR deze toestemming niet nodig heeft om een ad-hoc internationaal tribunaal op te richten, bevordert dit de werkzaamheden van het tribunaal. Het ICTY en ICTR waren ook opgericht op aanvraag van de betrokken staten, wat de samenwerking bevordert. Aan de andere kant heeft de geschiedenis van het ICTY en ICTR laten zien dat tribunalen erg kostbaar en tijdrovend zijn.

Daarbij is ook van belang dat ten tijde van deze tribunalen geen alternatieven bestonden voor internationale strafvervolging en deze leemte door het ICTY en ICTR werd opgevuld. Op dit moment is het ICC wel een optie voor internationale strafvervolging en is er dus minder behoefte aan nieuwe tribunalen, wat een reden zou kunnen zijn dat de VNVR geen aanstalte maakt een tribunaal op te richten.

Naast de VN Veiligheidsraad beschikt de VN ook over de Algemene Vergadering. De meerderheid van de lidstaten stond achter de voordracht van Syrië bij het ICC en hoewel de veto’s van Rusland en China dit voorkwamen, blijven de lidstaten van de Algemene Vergadering zich inzetten voor het aansprakelijk stellen van ISIS voor de “widespread

147 Mark Kersten, “International Justice and ISIS – An ICC Intervention in Iraq?” Justice in Conflict, 18 augustus 2014, geraadpleegd op 2 juni 2021, https://justiceinconflict.org/2014/08/18/international-justice-and-isis-an-icc-intervention-in-iraq/

148 Amnesty International, Massale vernietiging Arabische dorpen door Peshmerga in Noord-Irak, 20 januari 2016, https://www.amnesty.nl/actueel/massale-vernietiging-arabische-dorpen-door-peshmerga-in-noord-irak

149 Timothy William Waters, “The shaping flame: trials, conflict and reconciliation in Syria,” International Social Science Journal 66, no. 221-222 (2016): 259.

150 Rachel Behring, “One-eyed prosecution? On the possibility to restrict the personal jurisdiction of an international ad hoc-tribunal for ISIS-fighters,” Völkerrechtsblog, 4 februari 2020. doi: 10.17176/20200204-105629-0.

34 atrocities against civilian populations.”¹⁵¹ Zo stuurde Canada in juni 2016 brieven naar de president van de Veiligheidsraad met het verzoek een onderzoek in te stellen naar de internationale misdrijven die mogelijk in Irak en Syrië door ISIS waren gepleegd. Verschillende lidstaten uit Europa, waaronder Nederland, doen onderzoek naar de mogelijkheden om een tribunaal op te richten, waar in hoofdstuk 5 verder op in zal worden gegaan. Ook worden verschillende internationale bijeenkomsten georganiseerd ten aanzien van het thema, waaronder de “Accountability for atrocity crimes committed by Daesh - flagship event” dat in 2019 plaatsvond op het hoofdkantoor van de VN.¹⁵² Daarnaast brengt de Secretaris-Generaal elk halfjaar rapporten uit waarin de situatie met betrekking tot ISIS wordt toegelicht.¹⁵³ De Algemene Vergadering heeft minder vergaande bevoegdheden dan de VNVR maar is wel in staat om verdragen te sluiten en op die manier tribunalen op te richten, zowel internationaal als hybride. Tot op heden heeft de Algemene Vergadering dergelijke verdragen niet gesloten, maar de verschillende mogelijkheden worden wel onderzocht aan de hand van de internationale bijeenkomsten en samenwerking tussen lidstaten onderling, voornamelijk in Europa. Als deze lidstaten besluiten een tribunaal op te richten, zal de AVVN deze waarschijnlijk ondersteunen, onder andere gezien de steun voor de voordracht van Syrië bij het ICC. De mogelijkheden die uit het eerste deel van deze scriptie volgden worden tot op heden dus nog niet gebruikt door de Verenigde Naties. In de volgende paragraaf wordt onderzocht wat de VN tot nu toe wel heeft ondernomen in het kader van de vervolging van ISIS.