Department of Medical Microbiology, Molecular Virology Section, University of Groningen, The Netherlands:
Liestbeth Bijl Toos Daemen Marijke Holtrop Anke Huckriede Marian Kraak Arjan de Mare Frens Pries Joke Regts
Jacqueline de Vries-Idema Barry-Lee Waarts
Jan Wilschut
Centre d’Immunologie de Marseille-Luminy, Marseille, France:
Lee Leserman Patrick Machy Karine Serre
Department of Gynaecology, University Hospital Groningen, The Netherlands:
Ate van der Zee
Division of Genome Modifications and Carcinogenesis, Deutsche Krebsforschungszentrum, Heidelberg, Germany:
Peter Sehr
Abbreviations
Abbreviations
aa amino acid
AIDS acquired immune deficiency syndrome APC antigen-presenting cell
BHK baby hamster kidney cells
BPL ß-propiolactone
BPV bovine papillomavirus BSA bovine serum albumin
C12E8 octa (ethyleneglycol)-n-dodecyl monoether CD cluster designation (cell surface molecule) CIN cervical intraepithelial neoplasia
CMV cytomegalovirus
CT cholera toxin
CTL cytotoxic T lymphocyte DC dendritic cell DNA deoxyribonucleic acid DNP dinitrophenol (a hapten)
DODAC dioleoyldimethylammonium chloride
DOTAP N-[1-(2,3-dioleoyloxy)propyl]-N,N,N-trimethylammonium methylsulphate
ds double-stranded DTA subunit A of diphteria toxin E6 early protein 6 of HPV E7 early protein 7 of HPV
EDTA ethylenediaminetetra acetic acid ELISA enzyme linked immunosorbent assay
enh enhancer
ER endoplasmic reticulum
FA Freund’s adjuvant
FACS fluorescence activated cell sorter Fc crystalizable region of antibody FCS foetal calf serum
FITC fluorescein isothiocyanate GFP green fluorescent protein HPV human papillomavirus
HPV16 HPV type 16 HPS human pool serum i.m. intramuscular i.p. intraperitoneal
ICAM intercellular adhesion molecule IFNγ interferon γ
IgG immunoglobulin G IL interleukin
IPTG isopropylthio-beta-D-galactoside
IRIV immunopotentiating reconstituted influenza virosomes ISCOM immune stimulating complex
LacZ β-galactosidase LPS lipopolysaccharide
MES morpholinoethanesulfonic acid MHC major histocompatibility complex MOI multiplicity of infection
OT-1 H-2Kb plus SIINFEKL-specific TCR-transgenic mouse OVA chicken ovalbumin
PBMC peripheral blood mononuclear cells
PC phosphatidylcholine
PCR polymerase chain reaction PE phosphatidylethanolamine
pyrenePC 1-hexadecanoyl-2-(1-pyrenedecanoyl)- sn-glycero-3-phosphocholine RNA ribonucleic acid
rSFV recombinant Semliki Forest virus
s.c. subcutaneous
SDS PAGE sodiumdodecyl sulphate polyacrylamide gel electrophoresis SFV Semliki Forest virus
SIN Sindbis virus
SIV simian immunodefiency virus
TAP transporter associated with antigen processing TCR T cell receptor
TENT 50 mM Tris, 150 mM NaCl, 5 mM EDTA, 0.5% Triton-X 100 TLR Toll-like receptor
TNE 50 mm TrisCl, 100 mm NaCl, 1 mm EDTA ub ubiquitin
VEE Venezuelan equine encephalitis virus VLP virus-like particle
VSV vesicular stomatitis virus WHO World Health Organisation
Dankwoord
(Acknowlegdements)
Dankwoord
Eindelijk ben ik dan toch aangekomen bij het laatste stukje van mijn proefschrift, het dankwoord. Het moment waar je als AIO soms reikhalzend uitkijkt en dat af en toe erg ver weg lijkt. Mijn AIO project begon met het Semliki Forest virus en vele pogingen om met dit virus dendritische cellen te infecteren. Ik ben erg blij dat ik in mijn boekje uiteindelijk toch ook kan beginnen met Semliki. De switch naar influenza virosomen is heel goed geweest en gelukkig zijn daar veelbelovende resultaten uitgekomen.
Er zijn een heleboel mensen die ik wil bedanken maar ik begin met mijn directe begeleiders, mijn promotor Jan Wilschut en copromotor Toos Daemen. Jan, bedankt voor het aanbod om AIO te worden in jouw groep en voor de begeleiding die je me de afgelopen jaren hebt gegeven. Ik waardeer het zeer dat je me de kans hebt geboden om ook na mijn AIO project bij de groep te blijven als onderzoeker op het Solvay project en nu als postdoc op het NIVAREC project. Je bijdrage aan het schrijven, zeker in de laatste fase, heb ik erg gewaardeerd en heeft dit boekje zeker beter gemaakt. Toos, bedankt voor het altijd snel nakijken van mijn manuscripten en voor het feit dat ik altijd zo bij je binnen kon lopen om even iets te vragen.
Ook Anke Huckriede heeft een grote bijdrage geleverd aan dit boekje, je was eigenlijk mijn derde begeleider! Anke, bedankt voor de vele discussies en vooral voor Hoofdstuk 3 van dit boekje. De afgelopen 2 jaar heb ik met heel veel plezier in je influenzagroepje gewerkt en ik hoop dat we onze samenwerking nog lang kunnen voortzetten.
De leden van de leescommissie, Prof. Ingrid Molema, Prof. Ab Osterhaus en Prof.
Ate van de Zee, wil ik heel hartelijk bedanken voor het beoordelen van mijn proefschrift.
Verder wil ik Jacqueline heel erg bedanken voor haar bijdrage aan dit boekje, ik vond het heel fijn dat je me het laatste jaar van mijn AIO periode hebt geholpen. Je hebt samen met mij heel veel E6 en E7 gezuiverd en vooral veel virosomen gemaakt (met die irritante Biobeads….). Samen een CTL doen is ook een stuk gezelliger dan alleen, ik heb onze gezellige gesprekken altijd erg gewaardeerd en ik hoop dat je toch nog bij onze groep zal kunnen blijven!
Wouter, de afgelopen tijd hebben we samen voor Solvay gewerkt en ook nu blijven we samenwerken, ik heb er zin in.
Dan mijn mede-AIO’s van de eerste AIO-kamer bij de Moleculaire Virologie:
Jolanda, Diana en Barry. We hebben erg veel aan elkaar gehad tijdens onze AIO periode en daarna. De vele gesprekken tijdens de AIO-etentjes waren gezellig en jullie steun is heel belangrijk voor me geweest. Diana, we spreken elkaar niet meer zo vaak nu je in Amerika zit maar de belangstelling blijft wel! Jolanda en Barry, leuk dat we nu nog steeds en alweer kamergenoten zijn!
Dan de andere mensen van de Moleculaire Virologie. Jeroen, Joke, Marijke, Baukje Nynke, Heidi, Jørgen, Annelies, Annechien, Chekwa, Felix, Hilde, Toon, Tjarko en Paul, bedankt allemaal voor de gezelligheid en jullie steun!
Een aantal oud medewerkers van de onze groep wil ik toch ook persoonlijk bedanken. Liesbeth voor haar introductie in het maken van virosomen. Mijn oud kamergenoten Lolke, Willem, Jeroen en Sebo voor het beantwoorden van praktische vragen die ik had als student en beginnend AIO. Pieter, grappig dat we elkaar nu weer tegenkomen op het gebied van virosomen. Koen, nog een oud kamergenoot, leuk dat we nu je bij Neurologie werkt eens over een heel andere manier van antigeen-presentatie brainstormen.
I would also like to thank Lee Leserman, Patrick Machy and Karine Serre of the Centre d’Immunologie de Marseille-Luminy. You’ve made me feel very welcome in Marseille on the three trips resulting in chapter 4 of this thesis. Thanks for all the stimulating discussions; I’ve learned a lot both on immunology and on the French (and French-American) way of life, merci!
Van het lab van Prof. Jan van de Winkel in Utrecht wil ik speciaal Lisette Bevaart, Marco Jansen en Martine van Vugt bedanken, we hebben samen een aantal proeven gedaan die helaas niet tot een hoofdstuk in dit boekje hebben geleid. Lisette: veel succes met jouw proefschrift!
Dan ‘mijn’ studenten, Zuly, Arjan en Joost. Bedankt voor jullie enthousiasme (netjes uitgedrukt toch, Arjan) en voor alle proeven die jullie met me hebben gedaan. Ik hoop dat jullie wat van mij hebben geleerd, ik in ieder geval wel van jullie. Arjan, als mijn opvolger wens ik jou heel veel succes met de virosomen en de CTLs, zet hem op!
Bert Dontje wil ik bedanken voor het immuniseren van vele muisjes en voor een heleboel gezellige en goede gesprekken onder het werken. De muisjes zelf bedank ik uiteraard ook voor hun (ultieme, niet geheel vrijwillige) bijdrage aan de wetenschap en mijn boekje. Verder natuurlijk Jan Wijbenga, je bent altijd bereid om ons uit de nood te helpen als er weer eens een apparaat niet wil meewerken.
Dan nog een aantal mensen die niets met het werk te maken hebben. Bram, jou wil ik bedanken voor vele goede gesprekken, je bent altijd echt geïnteresseerd in wat ons bezighoudt en dat is zeldzaam. Nu dit allemaal voorbij is gaan we elkaar weer vaker zien en spreken. Evelien, we zijn al heel lang vriendinnen en nu bijna tegelijk moeder geworden. Dat levert heerlijke gesprekken op en ik hoop dat Sterre en Julie elkaar vaak zullen zien. Blanca, ik kom binnenkort weer een keertje naar Amsterdam!
Verder wil ik mijn ouders bedanken: ook al waren jullie er al niet meer toen ik aan mijn promotieonderzoek begon, zonder jullie steun, jullie vertrouwen in mij en jullie humor toen jullie er nog wel waren had ik het niet gered! Ik hoop dat jullie toch ergens op een wolkje meekijken.
Mijn twee broers Alf en Arthur wil ik natuurlijk ook bedanken: jullie zijn allebei heel belangrijk voor me en staan altijd voor me klaar. Ik zou me geen betere paranimfen kunnen wensen. Bauke Lien en Senna, jullie ook bedankt voor alles.
Mijn stiefmoeders Liesbeth en Maatje wil ik ook bedanken, op jullie kan ik altijd rekenen en dat betekent heel veel voor me. Of het nu gaat om een goed gesprek, hulp bij verhuizen of verbouwen of een verjaardag, jullie zijn er altijd.
Ook Aletta en Louwe wil ik speciaal bedanken, ik vind het erg leuk dat we elkaar veel vaker zien sinds Sterre is geboren. Dat heeft natuurlijk vooral met haar te maken maar daardoor is onze band ook nog hechter geworden en daar ben ik erg blij mee.
Jullie zijn een fantastische oma en opa en geweldige schoonouders.
Ids, Ineke, Coby, Rinus, Inge, Matthijs, Theo, Trude en Ab, we zien elkaar vooral met verjaardagen maar we weten allemaal dat de belangstelling voor elkaar er wel is.
De rest van mijn familie wil ik bedanken voor hun steun en gezelligheid, dit jaar Sinterklaasfeest bij mijn promotie!
Tot slot de twee belangrijkste personen in mijn leven, Menno en Sterre. Bedankt voor alles, ik hou van jullie!