• No results found

Bestaande initiatieven op het gebied van duurzaamheid binnen de gesubsidieerde kunst en cultuursector in Antwerpen

3. De ontwikkeling van een duurzame stad Rotterdam onderzoek naar de huidige situatie en toekomstmogelijkheden

3.6. Bestaande initiatieven op het gebied van duurzaamheid binnen de gesubsidieerde kunst en cultuursector in Antwerpen

Prospekta, het centrum voor kunstcommunicatie in Antwerpen, heeft een aantal jaren geleden een cultuurmarkt georganiseerd met het thema ecologie, en onderzocht tegelijkertijd welke Antwerpse kunstorganisaties met duurzaamheid bezig waren. Daaruit kwam naar voren dat veel organisaties graag meer met duurzaamheid willen werken, maar dat kennis en tijd ontbreekt. Een gezamenlijk netwerk zou een oplossing kunnen bieden. Daarom heeft Prospekta in 2013 het format van Greentrack Gent naar Antwerpen gehaald, een initiatief waarbij verschillende actoren uit de kunstensector bij elkaar worden gebracht om middels samenwerking en kennisuitwisseling de kunstensector duurzamer te maken.204

In 2014 is Greentrack Antwerpen met zestien organisaties officieel van start gegaan en inmiddels is het netwerk al uitgegroeid tot drieëntwintig organisaties. In principe kan iedere culturele organisatie of kunstinstelling zich bij Greentrack aansluiten, met de voorwaarden dat er een actieplan opgesteld wordt en dat het hoogste niveau van de organisatie een charter te ondertekent om rond duurzaamheid te werken. Daarnaast wordt verwacht dat de organisaties regelmatig naar de maandelijkse thematische bijeenkomsten komen. Er zijn geen strenge voorwaarden aan de deelname verbonden, het netwerk is volgens Orphee Marien, coördinator van Greentrack, een organisch gegeven.205 Er wordt geen financiële verplichting gevraagd omdat Greentrack door Prospecta gecoördineerd wordt, een dienst van de overheid dat gesubsidieerd wordt door zowel de provincie en de stad Antwerpen. Zo kan er geprofiteerd worden van de korte lijnen met de overheid en worden grote kostenposten door Prospekta gedekt, waardoor er slechts eenmaal per jaar een vrije bijdrage gevraagd hoeft te worden. Hierdoor kunnen zowel grote als kleine organisaties zich gemakkelijk bij

Greentrack aansluiten.206

De focus binnen Greentrack ligt momenteel voornamelijk nog op het praktisch verduurzamen van de eigen werking van kunstorganisaties. Voor de toekomst ziet Orphee Marien voor de culturele

203 Sven Gatz, Strategische Visienota Kunsten, 24 204 Orphee Marien, interview 16 juni 2015 205 Ibid

sector echter meer een rol weggelegd als inspirator en het bevragen van kwesties rondom klimaatverandering en duurzaamheid. Daarnaast zou de kunst- en cultuursector voor nieuwe inzichten kunnen zorgen, door een speelse en creatieve rol aan te nemen binnen het huidige duurzaamheidsdebat en de themabijeenkomsten van Stadslab2050, die momenteel veelal technisch georiënteerd zijn. De cultuursector kan eveneens inspirerend werken voor publiek, door kwesties rondom duurzaamheid begrijpelijk en inzichtelijk te maken. Toch gelooft Marien dat de rol van de kunst- en cultuursector niet echt ligt op het gebied van gedragsverandering. Instellingen en organisaties kunnen publiek wel stimuleren en sensibiliseren om duurzaam te handelen door duurzaamheid als vanzelfsprekend mee te nemen in de communicatie, de foyer op een bepaalde manier in te richten of bijvoorbeeld in goede duurzame infrastructuur te voorzien, maar echt gedragsverandering creëren is volgens Marien toch meer de taak van andere beleidsinstanties.207

De meerwaarde van Greentrack is dat het voor inspiratie, ideeën- en kennisuitwisseling zorgt tussen de kunstinstellingen. Daarnaast ligt de kracht van Greentrack op het lokale niveau. De organisaties zitten met soortgelijke situaties in een zelfde context, waardoor organisaties gemakkelijk materiaal kunnen uitwisselen of gezamenlijk duurzame aankopen kunnen doen. Toch constateert Marien ook enkele problemen. Met name het draagvlak binnen de organisatie vormt bij veel kunstinstellingen een duidelijk probleem. Vaak is er één persoon binnen de organisatie die duurzaamheid verzorgt, maar is het lastig om de overige collega’s mee te krijgen. Daarnaast gaat het binnen de organisatie nog te vaak alleen over eco-efficiëntie en wordt de rol van kunstenaar als inspirator of onderzoeker nog te weinig benut. Artistiek leiders zijn dan ook veelal niet betrokken bij

Greentrack of de duurzaamheidsplannen van de organisatie, terwijl artistieke mensen volgens Marien

juist voor een nieuw perspectief zouden kunnen zorgen. Het gevolg is dat weinig kunstorganisaties bereid zijn om ook op artistiek niveau iets met duurzaamheid te doen.208

Een ander probleem dat Marien signaleert is dat het binnen het Greentrack netwerk momenteel nog ontbreekt aan daadkracht om gemeenschappelijke acties op te zetten of een grotere rol op te nemen. Veelal hangt dit samen met een gebrek aan tijd, omdat duurzaamheid slechts een klein element is binnen een groter takenpakket van de organisatie. Marien heeft daarnaast de indruk dat kunstorganisaties ook niet te ‘duurzaam’ naar buiten willen treden, omdat ze daarop door hun politiek georiënteerde subsidienten afgerekend kunnen worden. Veel instellingen zijn daarom ook angstig om naar buiten toe te communiceren dat ze met duurzaamheid bezig zijn, bang voor kritische reacties of om afgestraft te worden op het groene imago. Terwijl deze communicatie naar het publiek feitelijk een kracht is, waarmee het duurzaamheidsdebat aangezwengeld kan worden.209

In de volgende paragraaf zullen twee podiumkunstinstellingen die lid zijn van Greentrack Antwerpen, Het Toneelhuis en Toneelgezelschap Luxemburg, uitgelicht worden om te analyseren hoe

207 Orphee Marien, interview 16 juni 2015 208 Ibid

deze instellingen Greentrack en duurzame initiatieven implementeren in de organisatie. Door een groot gezelschap als het Toneelhuis en een klein gezelschap als Toneelgezelschap Luxemburg met elkaar te vergelijken, kan het effect van Greentrack worden beoordeeld.

3.6.1. Het Toneelhuis en Toneelgezelschap Luxemburg

Zowel het Toneelhuis als Toneelgezelschap Luxemburg waren binnen de eigen organisatie al bezig met duurzaamheid, waardoor het vanzelfsprekend was om bij Greentrack aan te sluiten.210 Het Toneelhuis beschikt zelfs over een Ecoteam, waar verschillende afdelingen van de organisatie in vertegenwoordig zijn. Het Ecoteam probeert op verschillende manieren een duurzaam bewustzijn te creëren onder de medewerkers, door middel van een berichtje in de personeelsnieuwsbrief van het Toneelhuis, de aanschaf van een Ecoteam bakfiets, het organiseren van een fietsdag voor werknemers, en de introductie van donderdag veggiedag en de Veertig Dagen Zonder Vlees-actie.211

Beide gezelschappen benadrukken dat het een lastige opgave is om de gehele organisatie mee te krijgen om duurzaam te denken en te handelen, met name de artistieke leiding. Voor de artistiek leider van het Toneelhuis, Guy Cassiers is het een hele overwinning dat hij heeft deelgenomen aan de

Veertig Dagen Zonder Vlees-actie en af en toe de trein neemt, en voor de artistiek leider van

toneelgezelschap Luxemburg, Arlette van Overvelt, is het heel bijzonder dat ze onlangs een fiets heeft aangeschaft. Een artistieke programmering met aandacht voor duurzaamheid valt van beide artistiek leiders dan ook voorlopig nog niet te verwachten.212 Toch beschikt Het Toneelhuis wel over toneelmaker Benjamin Verdonck, die duurzaamheid en klimaatverandering heel bewust als uitgangspunt neemt van zijn voorstellingen. Tim Zeegers, technisch coördinator van Het Toneelhuis, hoopt dat zijn artistieke werking overvloeit naar de andere makers en de artistieke leiding van Het Toneelhuis.213 Beide gezelschappen zijn in ieder geval van mening dat het initiatief voor duurzame voorstellingen niet door anderen opgelegd dient te worden, maar vanuit de makers zelf moet komen.214

De angst die Orphee Marien constateert in het naar het publiek toe communiceren over duurzaamheid, is sterk aanwezig bij het Toneelhuis. Volgens Debbie Bevers, medewerker financiën en administratie, ligt de oorzaak in bescheidenheid en het feit dat de makers nog te weinig bezig zijn met duurzaamheid, waardoor ze bang zijn voor het commentaar van het publiek. Daarnaast heeft het volgens Tim Zeegers ook te maken met tijdgebrek, het blijft iets wat de medewerkers er bij doen. Toch betekent het niet dat er helemaal niets gebeurt in de communicatie naar publiek toe, zo staan

Greentrack en het Ecoteam wel vermeld in de seizoensbrochure, wordt het publiek middels de

brochure en de website aangemoedigd om met de fiets en het openbaar vervoer te komen en wordt er

210 Nele Gernaey, interview 8 juli 2015 en Debbie Bevers en Tim Zeegers, interview 16 juni 2015 211 Debbie Bevers en Tim Zeegers, interview 16 juni 2015

212 Nele Gernaey, interview 8 juli 2015 en Debbie Bevers en Tim Zeegers, interview 16 juni 2015 213 Debbie Bevers en Tim Zeegers, interview 16 juni 2015

iedere twee jaar een depotverkoop gehouden met afgedankt materiaal waarbij het Ecoteam duidelijk genoemd wordt. Het doel is vooral om als huis het goede voorbeeld te geven en daarmee indirect het publiek te beïnvloeden.215 Toneelgezelschap Luxemburg daarentegen communiceert helemaal niet naar buiten toe dat ze met duurzaamheid bezig zijn: de focus ligt daar nog hoofdzakelijk op het verduurzamen van de interne organisatie.216

Debbie Bevers en Tim Zeegers beschouwen Greentrack als een zeer leerzame samenwerking, waarbij veel kennis en informatie uitgewisseld wordt.217 Deze mening wordt gedeeld door Nele Gernaey, zakelijk leider van Toneelgezelschap Luxemburg. Stapsgewijs worden er volgens Gernaey successen geboekt, maar het is nog niet zo dat er echt een groene revolutie is ontstaan.218 Momenteel wordt er met Greentrack gewerkt aan een fietsenproject, waarbij gepoogd wordt om het publiek beter te faciliteren door rondom alle culturele gebouwen in de stad Antwerpen betere fietsenstallingen te plaatsen, maar het project verloopt zeer langzaam vanwege bureaucratische besluitvorming en hervormingen binnen de lokale overheid.219 Daarnaast zijn er onderhandelingen gaande met De Lijn en NMB om combitickets te regelen waarbij het publiek reductie op het openbaar vervoer krijgt bij de aanschaf van een kaartje voor een voorstelling, maar ook dit is een langdurig en traag proces. Het Toneelhuis is buiten Greentrack ook met verschillende duurzame samenwerkingen bezig, zo proberen ze een gezamenlijk depot te creëren met de Vlaamse Opera en Het Paleis en hebben ze met een aantal andere organisaties collectief geïnvesteerd in podiumtechniek zodat ze van hetzelfde materiaal gebruik kunnen maken.220

Zowel Het Toneelhuis als Toneelgezelschap Luxemburg zijn overwegend bezig met doelstellingen op de korte termijn. Beide vinden het lastig om grote ambities voor de toekomst uit te spreken. Gernaey is daarin nog het meest ambitieus en zou in de toekomst nog wel meer gezamenlijke initiatieven zien ontstaan binnen Greentrack en hoopt dat er zo meer bekendheid onder het publiek gegenereerd kan worden.221 Vanuit daar ontstaat er dan vanzelf verbreding van het netwerk en kan

Greentrack wellicht vermeld worden het cultuurbeleid.222 Gernaey hoopt dat er over vijftien jaar binnen Toneelgezelschap Luxemburg ook op artistiek niveau aandacht is voor duurzaamheid. Het Toneelhuis is daarin veel voorzichtiger en bescheidener, beperkt door allerlei factoren waar het Ecoteam geen invloed op heeft, houden zij het bij de lange termijndoelstelling om artistiek leider Guy Cassiers een keer op een vergadering van het Ecoteam te krijgen.223

215 Debbie Bevers en Tim Zeegers, interview 16 juni 2015 216 Nele Gernaey, interview 8 juli 2015

217 Debbie Bevers en Tim Zeegers, interview 16 juni 2015 218

Nele Gernaey, interview 8 juli 2015

219 Debbie Bevers en Tim Zeegers, interview 16 juni 2015 220 Debbie Bevers en Tim Zeegers, interview 16 juni 2015 221 Nele Gernaey, interview 8 juli 2015

222 Ibid