Het belang van effecten meten

Figuur 6.1 (en Bijlage 4 meer uitgebreid) laat zien dat effect meten een rol speelt in elke fase van het inkoopproces. In de praktijk is er vaak geen aandacht voor het meten van effecten. Dit is ook te zien in de opgehaalde resultaten van de pilots. Zelfs bij de subsidie voor

decentrale overheden in 2019 waarbij meten een verplicht onderdeel was, is dit bij driekwart van de pilots niet gebeurd. Voor een deel van de pilots was hiervoor een goede reden. Dit had te maken met timing van de pilot ten opzichte van deze rapportage of het type ondersteuning. Bij een groot deel van de pilots bleef echter onduidelijk waarom er geen effect schatting is uitgevoerd. In de praktijk ligt de focus op het afronden van de afgesproken werkzaamheden. De reden waarom we klimaatneutraal en circulair willen inkopen, het grotere plaatje, wordt makkelijk uit het oog verloren. Effecten schatten helpt om te blijven sturen op het uiteindelijke doel. Daarom is het belangrijk hier vanuit de overheid aandacht voor te hebben en aanbestedende diensten hier actief in te (blijven) ondersteunen.

Specifiek voor het effect van de impuls KCI, zou begin 2021 een

evaluatie kunnen worden uitgevoerd naar het daadwerkelijk effect dat is bereikt met de aanbestedingen die via de impuls in gang zijn gezet; dus inclusief (een deel van) de contractfase. De type evaluatie die nu is uitgevoerd voor de leernetwerken kan ook worden uitgevoerd onder de deelnemers aan de pilots. De verwachte resultaten van een dergelijk onderzoek zijn echter beperkt. In 2019 zijn er bijvoorbeeld zestien pilots uit 2018 benaderd om te bepalen of alsnog een effect kon worden

bepaald. Dit resulteerde in informatie over één pilot. Achteraf evalueren van de leernetwerken resulteerde in participatie van 21 op de 81

benaderde instanties. Voor een evaluatie van het daadwerkelijke effect van de impuls is het daarom waarschijnlijk slimmer een selectie van pilots te maken die in overleg met de pilot worden gevolgd. Zo hebben een aantal pilots vanuit het Rijk monitoring opgezet binnen de pilot, zoals bij de logistieke hub en Ecofont (paragraaf 3.2) die daar in ieder geval geschikt voor zijn.

6.4 Schaduwprijzen

Binnen de impuls is in 2019 geëxperimenteerd met het toepassen van de methodiek van ‘fictieve CO2-beprijzing’. Hiervoor zijn een aantal

casussen bij provincies gebruikt, verdeeld over verschillende sectoren (GWW, textiel, meubilair, catering, groene organisatie).

Uit de pilots (met name voor GWW) kan voorzichtig worden

geconcludeerd dat schaduwbeprijzing in potentie een krachtig middel is om CO2-emissies te reduceren middels aanbestedingen. Er bestaan

echter nog een groot aantal vragen over of en hoe dit concreet in te bedden in de inkoopprocessen van organisaties. De uitwerking van het begrip, en bovenal de beschikbaarheid van eenduidige CO2-footprint

bepalingsmethoden voor alle sectoren en de implementatie in het inkoopproces van organisaties, vraagt nog om gedegen

vervolgonderzoek en beleidsmatige discussie. In 2020 zal met de

ervaring van de in 2019 uitgevoerde casussen en een essay geschreven door Klimaatverbond Nederland deze discussie op diverse bestuurlijke niveaus gevoerd worden, zodat inbedding van CO2-beprijzing (naast

eventuele andere milieukosten) op termijn realiteit kan worden. Daarbij moet de discussie worden gevoerd of naast het beprijzen van CO2-eq.

ook andere emissies/milieueffecten moeten worden beprijsd. Dit kan nodig zijn om eventuele negatieve trade-offs te voorkomen.

6.5 Langetermijneffecten leernetwerken 2018

De evaluatie van het effect van de leernetwerken op langere termijn liet onder andere zien dat niet alleen de deelnemers aan de pilots en de leernetwerken zijn bereikt, maar dat er sprake is van olievlekwerking. Twee derde van de deelnemers gaf aan de opgedane kennis en netwerk te hebben gedeeld in hun eigen interne organisatie. Of dat tot een veranderende praktijk heeft geleidt is in de meeste gevallen moeilijk te bepalen. Veranderprocessen duren lang en de leernetwerken zijn een klein onderdeel van alle invloeden op die verandering naar effectiever klimaat en circulair inkopen. Toch gaf een kwart van de deelnemers aan dat bijvoorbeeld toegepaste criteria bij inkoop zijn veranderd sinds deelname aan de leernetwerken in 2018. Uit de evaluatie konden lessen worden getrokken voor de buyergroups die in 2020 worden

Referenties

Aanpak Duurzaam GWW: https://www.duurzaamgww.nl/de-aanpak/ Belastingdienst (2019) Samen werken aan rijksbrede facilitaire dienstverlening. Releatiemagazine SSO CFD. Editie 2019, nummer 2. Belastingdienst.

De Bruyn, S., Bachaus, A., Rozema, J., DeGraaff, L. (2020). CO2- beprijzing als onderdeel van een Duurzame organisatie.

‘Toepassingsgebied Provincies’. CE Delft, in concept.

De Graaff, L., Bachaus, A., De Bruyn, S., Korteland, M., Odegard, I. e Graaff et al. (2020). CO2-beprijzing bij inkopen en aanbesteden door provincies. Catering, Meubilair en Textiel. CE Delft. In concept

Floating farm (2020) Van Rotterdamse snijresten naar rotterdamse melk. Onderzoeksrapport pilot “van swill naar melk” 15 januari 2020. Green Deal Duurzaam GWW 2.0: https://www.greendeals.nl/green- deals/duurzaam-gww-20

JRC (2020). Guidance for the Assessment of Material Efficiency: Application to Smartphones; Final report for Task 2 of the AA N. 070201/2015/SI2.719458/ENV.A.1; doi:10.2760/037522

Kirkpatrick, J. D., & Kirkpatrick, W. K. (2016). Kirkpatrick's four levels of training evaluation. Association for Talent Development. ISBN-13: 978- 1607280088.

Klimaatwet: https://wetten.overheid.nl/BWBR0042394/2020-01-01 Klimaatakkoord:

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatakkoord; Laatst bezocht: 20-03-‘20

Klimaatverbond Nederland (2020). Van Parijs naar een CO2-prijs. Essay

schaduwbeprijzing. In concept.

Manifest MVI: https://www.pianoo.nl/nl/themas/maatschappelijk- verantwoord-inkopen-mvi-duurzaam-inkopen/; Laatst bezocht: 20-03- ‘20

Nationale Milieudatabase: https://milieudatabase.nl/; Laatst bezocht: 20-03-‘20

Nature Inclusive Solar Parks Certification: https://nispcertified.com/; Laatst bezocht: 20-03-‘20

PW Advies (2019) CO2-impact van Water in PET-flessen vs Gekoeld kraanwater. In opdracht van het ministerie van infrastructuur en waterstaat. 17 juni 2019

Ten Bosch et al. (2020). CO2-beprijzing bij provincies. Eindrapport: clusters autowegen, fietspaden, bussen en onderhoudscontracten. Van der Valk, E., Zijp, M.C., Dekker, E., Blokhuis, C., Hollander, A. (2019) Inzet en effect van Maatschappelijk Verantwoord Inkopen door de Nederlandse overheid in 2015-2016. RIVM rapport 2019-0014. Bilthoven.

Ten Bosch, W.S., De Geest, O., De Haes, S.F., Schrijver C.J.G., Schäffner, M.E.M., 2020. CO2-beprijzing bij provincies. Eindrapport: clusters autowegen, fietspaden, bussen en onderhoudscontracten. Witteveen+Bos, in concept.

Zijp, M. C., van der Vliet, N., Dekker, E., Hollander, A., Zwart, M. H., de Valk, E. L., & Quik, J. T. K. (2019). Effecten van de impuls

klimaatneutraal en circulair inkopen 2018: Stand van zaken na een jaar

pilots en leernetwerken. RIVM rapport 2019-0051, Bilthoven

Zijp, M.C., Dekker, E., De Graaff, L., Hauck, M., Hollander A., Snijder, L., Van Bruggen A.R. (2020) Effect meten van circulair inkopen

Definities, methode en test voor de nationale CE Rapportage. RIVM rapport 2020-0002, Bilthoven